Κιπ Θορν: «Η Φυσική τρέχει στο πίσω μέρος του μυαλού μου»

Δεν συναντά κανείς συχνά κάποιον με το διανοητικό εύρος, την πρωτοτυπία της σκέψης, την καινοτόμο ματιά στην επιστήμη που διαθέτει ο Κιπ Θορν. Ο βραβευμένος με το Νoμπέλ του 2017 φυσικός από τη Γιούτα, όπου γεννήθηκε πριν από 79 χρόνια, είναι εκείνος που απέδειξε μία από τις πιο θεμελιώδεις προβλέψεις της θεωρίας της σχετικότητας – την ύπαρξη των βαρυτικών κυμάτων για τα οποία μίλησε ο Αΐνστάιν πριν από εκατό και πλέον χρόνια. Και παρά το γεγονός ότι ο ίδιος εξηγεί πως η ανίχνευσή τους θα δημιουργήσει έναν νέο τρόπο θέασης του Σύμπαντος για αιώνες ολόκληρους, το κάνει με όρους συλλογικούς: «Βοήθησα», «εργαστήκαμε», «δημιουργήσαμε». Οταν του επεσήμανα ότι το όνομά του είναι παγκοσμίως γνωστό πλέον, λόγω και της συμμετοχής του στην ταινία «Interstellar» του Κρίστοφερ Νόλαν, της οποίας διετέλεσε επιστημονικός σύμβουλος (και, πριν από πολλές δεκαετίες, είχε την αρχική ιδέα γι’ αυτήν), με διέκοψε προκειμένου να τονίσει τη σημασία των συναδέλφων του, τη «μεγαλοφυΐα» του Ρέινερ Γουάις, τον «οργανωτικό επικεφαλής» Μπάρι Μπάρις, με τους οποίους μοιράστηκε το Νομπέλ. Τον συνάντησα στο ξενοδοχείο «Makedonia Palace» στη Θεσσαλονίκη, όπου βρέθηκε για την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, και μιλήσαμε για τα αθέατα που κυβερνούν την καθημερινή ζωή – τα βαρυτικά κύματα, τη Φυσική, τους ήρωές της.

Εχετε δηλώσει ότι σε νεαρή ηλικία δύο πράγματα σας τράβηξαν προς τη Φυσική, η εκλαϊκευμένη επιστήμη και η επιστημονική φαντασία.
«Πράγματι, διάβασα πολλή επιστημονική φαντασία από τα 12 έως τα 15 μου, κυρίως τον Ισαάκ Ασίμοφ και τον Ρόμπερτ Χάινλαϊν και, οπωσδήποτε, τον Ρέι Μπράντμπερι – έχουν περάσει και 60 χρόνια από τότε, μη νομίζετε ότι θυμάμαι και περισσότερους!».

Ο Ισαάκ Νεύτων ισχυριζόταν ότι είδε μακρύτερα «στεκόμενος στους ώμους γιγάντων». Εσείς σε ποιων τους ώμους σταθήκατε, ποιοι ήταν οι δικοί σας γίγαντες;
«Ο Νεύτων και ο Αϊνστάιν, εννοείται. Οπωσδήποτε ο δάσκαλός μου, ο Τζον Γουίλερ, που με εισήγαγε στη θεωρία της σχετικότητας. Και ο Σουμπραμανιάν Τσαντρασεκάρ, μεγάλος αστροφυσικός του Πανεπιστημίου του Σικάγου, και οι συνάδελφοί μου Ρέινερ Γουάις και Βλαντίμιρ Μπουρτίνσκι, κορυφαίοι πειραματικοί φυσικοί».

Πώς αισθάνεται ένας φυσικός όταν αποδεικνύει θεωρητικά κάτι και μετά αναμένει για χρόνια, ίσως και δεκαετίες, την πειραματική τεκμηρίωση;
«Η αλήθεια είναι ότι δεν παθιαζόμουν ποτέ με αυτό, δεν έβρισκα συναρπαστική όλη αυτή την αναμονή. Το μεγαλύτερό μου κίνητρο ήταν να βοηθήσω στη συγκρότηση ενός νέου τρόπου παρατήρησης του Σύμπαντος που θα μας δίδασκε πράγματα τα οποία δεν γνωρίζαμε ή δεν περιμέναμε να ανακαλύψουμε, που θα γινόταν τόσο ισχυρό εργαλείο στα χέρια των αστρονόμων ώστε να χρησιμοποιείται όχι για χρόνια ή δεκαετίες, αλλά για αιώνες ολόκληρους. Στην πραγματικότητα αυτό ήθελα να πετύχω, όχι τόσο να αποδείξω την ύπαρξη των βαρυτικών κυμάτων ή τις συγκρούσεις των μαύρων τρυπών ή τις λεπτομέρειες των συγκρούσεών τους. Οχι ότι αυτά δεν με ενδιέφεραν, το αντίθετο. Απλώς η κατασκευή ενός τέτοιου εργαλείου ανίχνευσης ήταν πολύ πιο ενδιαφέρουσα, πολύ πιο σημαντική».

Ποιος είναι ο ρόλος της αποτυχίας στη φυσική;
«Ο Τζον Γουίλερ μάς έλεγε ότι οι καλύτεροι φυσικοί είναι αυτοί που κάνουν τα περισσότερα λάθη το γρηγορότερο δυνατόν! Είναι και αυτό μέρος της διαδικασίας, της αναζήτησης του δρόμου προς τη βαθύτερη αλήθεια».

Αυτή η βαθύτερη αλήθεια, όπως τη διατύπωσαν τον 20ό αιώνα ο Αϊνστάιν ή οι θεωρητικοί της κβαντομηχανικής, είναι παράδοξη και γοητευτική ταυτόχρονα;
«Είναι. Ακριβώς όμως εξαιτίας της παραδοξότητάς της γίνεται μερικές φορές δύσκολο να τη συλλάβεις διανοητικά. Εχεις μια πρόβλεψη σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους και δεν είσαι καν σίγουρος ότι την καταλαβαίνεις – μπορεί να περάσουν χρόνια ολόκληρα για να την κατανοήσεις στην πληρότητά της. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Η πρώτη ιδέα για το τι συμβαίνει στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας προήλθε από τους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και Χάρτλαντ Σνάιντερ στη δεκαετία του 1940. Το ότι υπήρχε κάτι αποκομμένο από το εξωτερικό Σύμπαν, μια επιφάνεια μέσα στην οποία δεν μπορούσες να δεις τι συνέβαινε, το ότι σε εμάς εξωτερικά θα φαινόταν πως περνούσε άπειρος χρόνος έως ότου συμβεί ένα γεγονός, αλλά για όποιον βρισκόταν εκεί αυτό θα συνέβαινε πολύ γρήγορα, ήταν έννοιες εξαιρετικά δύσκολες για να γίνουν κατανοητές. Πιστεύω ότι αρκετοί φυσικοί θα είδαν τα αποτελέσματα και θα είπαν: «Οπ, κάτι δεν πάει καλά εδώ». Η πρόβλεψη ήταν ξεκάθαρη, αλλά αλλόκοτη, έως και προκλητική, για πολλούς επιστήμονες».

Πριν από δύο μήνες είδαμε την πρώτη φωτογραφία μιας μαύρης τρύπας. Εμοιαζε εξαιρετικά με την απεικόνιση στο «Interstellar» του Κρίστοφερ Νόλαν στο οποίο υπήρξατε επιστημονικός σύμβουλος.
«Κι εγώ είχα δει παρόμοιες εικόνες πολλά χρόνια πριν από την ταινία, αλλά το είχα ξεχάσει στο μεταξύ! Η εικόνα που είδατε στο «Interstellar» προκύπτει κατευθείαν από τις λύσεις των εξισώσεων του Αϊνστάιν. Στην αρχή εξεπλάγην κι εγώ από το αποτέλεσμα, μετά μου φάνηκε προφανές, ακόμη πιο μετά θυμήθηκα ότι ένας νεότερος γάλλος φυσικός, ο Ζαν-Πιέρ Λουμινέ, είχε δημοσιεύσει παλιά, το 1978, σε ένα επιστημονικό περιοδικό ακριβώς μια τέτοια εικόνα. Η φωτογραφία και η απεικόνιση στην ταινία δεν είναι ακριβώς ίδιες, είναι πάντως παρόμοιες. Eλπίζω όσοι έχουν δει το «Interstellar» να μην καταλάβουν τη διαφορά!».

Πώς θα περιγράφατε ένα βαρυτικό κύμα;
«Μοιάζει με το κύμα που σχηματίζεται στην επιφάνεια μιας λίμνης αν ρίξει κανείς μια πέτρα. Σε εκείνη την περίπτωση το κύμα κινείται πάνω-κάτω, ενώ σε αυτήν του βαρυτικού κύματος πρέπει να φανταστούμε τον χώρο να διαστέλλεται και να συστέλλεται, πρώτα οριζόντια, μετά κάθετα».

Πώς γεννήθηκε το LIGO, το εργαστήριο ανίχνευσης βαρυτικών κυμάτων;
«Προϋπήρξε ως όραμα το οποίο είχαμε με συναδέλφους και φοιτητές για τον τεράστιο αντίκτυπο που πιστεύαμε ότι θα είχε για την αστρονομία η μελέτη τους, εφόσον καταφέρναμε να τα εντοπίσουμε, εννοείται. Η προοπτική μάς ενθουσίαζε, το ερώτημα παρέμενε όμως ως προς το αν ο εντοπισμός ήταν δυνατός. Εκείνος που είχε τη βασική ιδέα για ένα όργανο μέτρησης ήταν ο Ρέι Γουάις και στην αρχή ομολογώ ότι δεν πείστηκα από τα δεδομένα. Επειτα, όμως, από μακρές συζητήσεις με τον Γουάις και τον Μπουρτίνσκι, και έπειτα από δικούς μου υπολογισμούς πείστηκα και ξεκινήσαμε μια θεωρητική ομάδα. Το εγχείρημα θα κόστιζε πολύ, το γνωρίζαμε εξ αρχής. Ευτυχώς, όμως, μας στήριξε πολύ το Εθνικό Ιδρυμα Επιστήμης και πείσαμε τις πρώτες επιτροπές ειδικών με σχετική ευκολία. Το δύσκολο βήμα ήταν η έγκριση του Κογκρέσου. Θα έπρεπε να δοθούν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια μόνο για την αρχική εκδοχή των οργάνων που χρειαζόμαστε – με τα οποία μάλιστα δεν περιμέναμε αποτελέσματα, πιστεύαμε ότι θα χρειαστεί μια δεύτερη γενιά εργαλείων που θα μάθαινε από τα στοιχεία της πρώτης. Μας πήρε τρία χρόνια για να λάβουμε την έγκριση του Κογκρέσου. Στο τέλος όμως γνώριζαν κι εκείνοι, όπως κι εμείς, ότι είχαν στα χέρια τους έναν νέο τρόπο θέασης του Σύμπαντος, όχι για χρόνια ή δεκαετίες, αλλά για αιώνες ολόκληρους».

Τι κάνετε για να σταματήσετε να σκέφτεστε τη Φυσική;
«Για να αποκοπώ από τη Φυσική απολαμβάνω τη ζωή! Θα έλεγα βασικά ότι η Φυσική τρέχει συνήθως στο πίσω μέρος του μυαλού μου, στο υποσυνείδητο. Συχνά βρίσκω ότι η έμπνευση μου έρχεται σε ήρεμες στιγμές, όταν είμαι έτοιμος να κοιμηθώ ή όταν ακούω μουσική, κάτι που σημαίνει ότι κάποια πράγματα λειτουργούν σιωπηρά μέχρι που γίνεται μια σύνδεση και όλα έρχονται στην επιφάνεια».

Η γνώση των κανόνων που διέπουν τον κόσμο γύρω μας διευρύνει για εσάς τη γοητεία του Σύμπαντος;
«Βέβαια, οπωσδήποτε. Την αίσθηση της ομορφιάς του Σύμπαντος τη νιώθεις μια καθαρή νύχτα, όταν τα φώτα σβήνουν και τα άστρα παρουσιάζονται σε όλη τους τη λαμπρότητα, όταν μπορείς να δεις τον Γαλαξία και, πού και πού, κάποιον διάττοντα αστέρα – την αγαπώ αυτή την αισθητική ομορφιά. Ομως, υπάρχει για εμένα μία ακόμη μεγαλύτερη ομορφιά, ο στοχασμός των νόμων της φύσης που αποτελούν το αίτιο των όσων βλέπουμε ή μετράμε. Οι νόμοι της φύσης και ο τρόπος με τον οποίο παράγουν το Σύμπαν γύρω μας κρύβουν μια αληθινά βαθύτερη ομορφιά».

INFO
Το πιο πρόσφατο βιβλίο του Κιπ Θορν, με τίτλο «Η επιστήμη του Interstellar», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροπή.