Τα χρόνια του SARS-CoV-2 – ήδη πριν από μερικές ημέρες «γιορτάσαμε» την τρίτη «επέτειό» μας μαζί του – έχουν υπάρξει χρόνια αγχωτικά για όλους μας: άγχος για να μη μολυνθούμε, να μη νοσήσουμε σοβαρά, να μη χρειαστούμε νοσηλεία, να μην κινδυνεύσει η ζωή μας. Για κάποιες γυναίκες, όμως, όλη αυτή την πανδημική περίοδο το άγχος ήταν και είναι (κυριολεκτικώς) διπλάσιο: και αυτό διότι φέρουν μέσα τους ό,τι πιο πολύτιμο, το αγέννητο παιδί τους – και το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν θα ήταν να θέσουν τον «θησαυρό» που μεγαλώνει εντός τους σε (κορωνο)κίνδυνο.

Ως αντίβαρα σε όλον αυτόν τον φόβο για το σύνολο του πληθυσμού αλλά και ειδικά για τις εγκύους ήλθαν εδώ και δύο έτη τα εμβόλια για την COVID-19. Εμβόλια που έχουν αποδειχθεί «ασπίδες» ενάντια στη σοβαρή νόσηση για εκατομμύρια ανθρώπους – και στην περίπτωση της εγκυμοσύνης προσφέρουν προστασία ακόμη και στην αγέννητη ζωή. Τώρα μια διεθνής μελέτη που δημοσιεύθηκε στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet», εκ των επικεφαλής της οποίας ήταν ο κύπριος καθηγητής Εμβρυϊκής Ιατρικής και Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Αρης Παπαγεωργίου, έρχεται να επιβεβαιώσει ότι τα εμβόλια για τον SARS-CoV-2 σώζουν κυριολεκτικώς ζωές εγκύων και εμβρύων και στην εποχή της Ομικρον. Παράλληλα απευθύνει ισχυρή προειδοποίηση στις μέλλουσες μητέρες ώστε να μην πιστεύουν λανθασμένα ότι η παραλλαγή αυτή και οι «απόγονοί» της που κυριαρχούν την τελευταία (μακρά) περίοδο είναι «αθώοι» σε ό,τι αφορά την ευάλωτη φάση της κύησης.

Ευρεία μελέτη

Tου διεθνούς δικτύου που διεξήγαγε τη μελέτη INTERCOVID σε 41 νοσοκομεία 18 χωρών (δεν περιλαμβανόταν η Ελλάδα) ηγήθηκε το Ινστιτούτο Μητρικής και Περιγεννητικής Υγείας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (ΟΜΡΗΙ), όπου ο καθηγητής Παπαγεωργίου είναι διευθυντής ερευνών. Οπως εξήγησε ο ίδιος στο ΒΗΜΑ-Science, «η INTERCOVID είναι μια συνεχιζόμενη μελέτη που εκτιμά την επίδραση της COVID-19 στην υγεία των εγκύων και των βρεφών τους σε διαφορετικές πανδημικές φάσεις. Στο «Lancet» παρουσιάζονται τώρα τα αποτελέσματα που αφορούσαν το 2022 – συγκεκριμένα η μελέτη διεξήχθη μεταξύ της 27ης Νοεμβρίου 2021 και της 30ής Ιουνίου 2022, περίοδο δηλαδή κατά την οποία η κύρια παραλλαγή ανησυχίας ήταν η Ομικρον».

Οι ερευνητές μελέτησαν 1.545 εγκύους που διαγνώσθηκαν με Ομικρον και τις συνέκριναν με 3.073 γυναίκες που δεν είχαν μολυνθεί από την Ομικρον και ήταν έγκυοι κατά την ίδια χρονική περίοδο. Εξέτασαν επίσης την αποτελεσματικότητα των εμβολίων ενάντια στην παραλλαγή.

Κίνδυνοι για εγκύους…

Αυτό που προέκυψε ήταν ότι η θεωρούμενη ήπια Ομικρον «εγκυμονούσε» σοβαρούς κινδύνους για τις εγκύους. Συγκεκριμένα συνδεόταν με αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας, σοβαρών επιπλοκών της κύησης και νοσηλείας, κυρίως σε ό,τι αφορούσε τις εγκύους που είχαν εκδηλώσει συμπτωματική νόσο και όσες ήταν ανεμβολίαστες. Ιδιαιτέρως αυξημένος ήταν μάλιστα ο κίνδυνος προεκλαμψίας – πρόκειται για σοβαρή διαταραχή που εμφανίζεται μετά την 20ή εβδομάδα της κύησης και χαρακτηρίζεται από υψηλή αρτηριακή πίεση σε συνδυασμό με αυξημένα επίπεδα πρωτεΐνης στα ούρα, η οποία μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη ζωή των εγκύων και των εμβρύων τους – σε γυναίκες που είχαν νοσήσει σοβαρά. Οι υπέρβαρες και παχύσαρκες γυναίκες που εκδήλωσαν σοβαρά συμπτώματα φάνηκε από τη μελέτη να αντιμετωπίζουν τον υψηλότερο κίνδυνο νοσηρότητας και σοβαρών επιπλοκών. Οι ανεμβολίαστες και υπέρβαρες έγκυοι αντιμετώπιζαν επίσης αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης δευτερευουσών λοιμώξεων για τις οποίες απαιτούνταν χορήγηση αντιβιοτικών αλλά και εισαγωγή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και μακρύτερη παραμονή τους εντός της ΜΕΘ.

…και έμβρυα

Ο κίνδυνος φάνηκε μάλιστα να κληροδοτείται και στα μωρά αυτών των γυναικών. Ο καθηγητής ανέφερε ότι «σύμφωνα με τα αποτελέσματα, κατεγράφησαν υψηλότερα ποσοστά νεογνικής νοσηρότητας και πρόωρης γέννησης στα παιδιά των ανεμβολίαστων και υπέρβαρων γυναικών. Κατά τη διάρκεια της μελέτης γεννήθηκαν 1.577 παιδιά από γυναίκες που είχαν διαγνωσθεί με COVID-19 στην εγκυμοσύνη. Από αυτά τα μωρά 570 (36%) ελέγχθηκαν και τα ίδια για μόλυνση από τον SARS-CoV-2 καθώς εκδήλωσαν κλινικά σημάδια της COVID-19. Tελικώς 70 από τα 570 (12%) διαγνώσθηκαν θετικά στον ιό. Πάντως, πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι, με τη μέχρι στιγμής ανάλυση, ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών σε βρέφη που γεννήθηκαν από μητέρες με COVID-19 και τα οποία επίσης διαγνώσθηκαν θετικά στον ιό σε σύγκριση με όσα γεννήθηκαν από μητέρες με COVID-19 αλλά δεν νόσησαν τα ίδια δεν φάνηκε να είναι μεγαλύτερος. Ωστόσο εξετάζουμε τη σύνδεση πιο εξονυχιστικά καθώς στην προηγούμενη φάση της μελέτης INTERCOVID που αφορούσε το πρώτο πανδημικό κύμα είχαμε δει σημαντικές επιπτώσεις στα θετικά στον ιό βρέφη».

 

Ισχυρή προστασία ο εμβολιασμός

Σε αυτό το σκοτεινό τούνελ του κορωνο-κινδύνου για τις εγκύους και τα μωρά τους υπήρχε φως που έλαμπε… στην άκρη μιας βελόνας. Mε βάση τα ευρήματα, οι εμβολιασμένες έγκυοι ήταν καλά προστατευμένες από τα σοβαρά συμπτώματα της COVID-19 καθώς και από τις επιπλοκές που η νόσος μπορεί να προκαλέσει, ενώ αντιμετώπιζαν πολύ χαμηλό κίνδυνο ανάγκης για εισαγωγή σε ΜΕΘ. Μάλιστα, από τη μελέτη προέκυψε ότι τη μεγαλύτερη προστασία προσέφεραν τα mRNA εμβόλια, ιδίως αν είχε γίνει λήψη και ενισχυτικής δόσης τους, παρότι, σύμφωνα με τον καθηγητή Παπαγεωργίου, «και τα εμβόλια ιικού φορέα, όταν ακολουθούνταν από ενισχυτική δόση, κατά προτίμηση με mRNA εμβόλιο, προσέφεραν επαρκή προστασία. Συγκεκριμένα η προστασία μετά την τελευταία δόση mRNA εμβολίου ή εμβολίου ιικού φορέα που ακολουθούνταν από ενισχυτική δόση διαρκούσε για τουλάχιστον 10 μήνες από το τελευταίο «τσίμπημα»».

Κλείνοντας ο καθηγητής θέλησε να στείλει στις εγκύους το μήνυμα ότι η Ομικρον συνεχίζει να αποτελεί σημαντική απειλή για τις ίδιες και τα μωρά τους. «Παρότι η παραλλαγή Ομικρον φαίνεται να είναι λιγότερο επικίνδυνη σε σύγκριση με τις προηγούμενες παραλλαγές του SARS-CoV-2 στον γενικό πληθυσμό, το μεγάλο ποσοστό ανεμβολίαστων εγκύων παγκοσμίως – δυστυχώς η πλήρης εμβολιαστική κάλυψη για την COVID-19 στις εγκύους είναι ακόμη χαμηλή, ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες – μεταφράζεται και σε σημαντικό κίνδυνο. Και καθώς είναι αδύνατον να προβλέψει κάποιος αν θα νοσήσει σοβαρά ή αν θα έχει επιπλοκές εξαιτίας της COVID-19, απαιτείται ο πλήρης εμβολιασμός των εγκύων – αλλά και όλου του πληθυσμού».

Την ίδια ακριβώς συμβουλή έδωσε ο καθηγητής και σε όσες γυναίκες σκοπεύουν να δημιουργήσουν οικογένεια. «Συνήθως οι γυναίκες που σχεδιάζουν να γίνουν μητέρες είναι νεαρής ηλικίας και υγιείς. Για αυτούς τους λόγους θεωρούν εσφαλμένα ότι έχουν μικρό κίνδυνο σοβαρής νόσησης από τον κορωνοϊό και δεν εμβολιάζονται. Και αυτές οι γυναίκες όμως πρέπει να είναι πλήρως εμβολιασμένες και να έχουν λάβει την ενισχυτική δόση προτού μείνουν έγκυοι προκειμένου να έχουν μια ασφαλή κύηση». Μερικά τσιμπήματα λοιπόν, δώρο της επιστήμης, αποδεικνύεται ότι αποτελούν τον καλύτερο…. πελαργό για την ασφαλέστερη «μεταφορά» ενός υγιούς μωρού στην αγκαλιά των γονιών του στα χρόνια του SARS-CoV-2.

«Οδηγός» για την εγκυμοσύνη

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Αρης Παπαγεωργίου, εκ των επικεφαλής της μεγάλης μελέτης INTERCOVID, δίνει βασικές συμβουλές για τον εμβολιασμό στην εγκυμοσύνη:
l
Ολες οι έγκυοι και οι θηλάζουσες μητέρες καθώς και οι γυναίκες που σχεδιάζουν να γίνουν μητέρες πρέπει να είναι πλήρως εμβολιασμένες ενάντια στην COVID-19 και να έχουν λάβει και ενισχυτική δόση. Ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει πριν από την εγκυμοσύνη, σε οποιοδήποτε τρίμηνο της κύησης αλλά και κατά τη μεταγεννητική περίοδο.
l
Οι έγκυοι που δεν έχουν εμβολιαστεί πλήρως πρέπει να ολοκληρώσουν αμέσως το βασικό εμβολιαστικό σχήμα σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που ορίζεται για το είδος του εμβολίου το οποίο έχουν λάβει ως πρώτη δόση.
l
Οι γυναίκες που έχουν υποβληθεί στον βασικό εμβολιασμό είτε με mRNA εμβόλιο είτε με εμβόλιο ιικού φορέα, αλλά δεν έχουν λάβει ενισχυτική δόση, είναι προτιμότερο να λάβουν ως ενισχυτική δόση mRNA εμβόλιο (τουλάχιστον 4 μήνες μετά την ολοκλήρωση του βασικού εμβολιασμού).
l
Εάν μια έγκυος έχει ήδη λάβει ενισχυτική δόση αλλά έχουν παρέλθει περισσότεροι από 10 μήνες από τη στιγμή της λήψης της, πρέπει να λάβει και δεύτερη ενισχυτική δόση, κατά προτίμηση με mRNA εμβόλιο.
l
Τα δισθενή ενισχυτικά mRNA εμβόλια (τα οποία περιέχουν την πρωτεΐνη-ακίδα S τόσο του αρχικού στελέχους του ιού όσο και των πιο μεταδοτικών υποπαραλλαγών BA.4 και BA.5 της Ομικρον) έχει φανεί ότι είναι πιο αποτελεσματικά στην πρόληψη της συμπτωματικής νόσου στον γενικό πληθυσμό. Αυτή τη στιγμή αξιολογείται αν ισχύει το ίδιο και για τις εγκύους.
l
Οι έγκυοι ή οι γυναίκες που σχεδιάζουν να γίνουν μητέρες συστήνεται να λαμβάνουν και το εμβόλιο της γρίπης – ένα εμβόλιο δοκιμασμένο που χορηγείται στις εγκύους επί πολλά έτη και το οποίο μπορεί να ληφθεί σε οποιοδήποτε τρίμηνο της κύησης. Η καλύτερη περίοδος λήψης του εμβολίου είναι το φθινόπωρο πριν από την έναρξη κυκλοφορίας του ιού στην κοινότητα, αλλά ακόμη και τώρα δεν είναι πολύ αργά. Το εμβόλιο της γρίπης προστατεύει τις εγκύους και τα έμβρυά τους από επιπλοκές που προκαλεί ο ιός της γρίπης, ιδίως κατά τα τελευταία στάδια της κύησης – όπως η βρογχίτιδα που μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονία. Η μόλυνση των εγκύων με τον ιό της γρίπης συνδέεται επίσης με πρόωρες γέννες και με γέννηση λιποβαρών βρεφών. Αντιθέτως οι έγκυοι που εμβολιάζονται για τη γρίπη προστατεύουν και τα βρέφη τους καθώς τα μητρικά αντισώματα περνούν στο παιδί και η προστασία αυτή διαρκεί για τους πρώτους μήνες της ζωής του, οπότε και είναι πιο ευάλωτο σε ιογενείς εχθρούς.

Οι κίνδυνοι για μητέρες και έμβρυα

Τα στοιχεία που δείχνουν ότι η COVID-19 μπορεί να βλάψει σοβαρά την υγεία των εγκύων και των εμβρύων που κυοφορούν συνεχώς αυξάνονται. Αλλες δύο μελέτες που εμφανίστηκαν μέσα στον Ιανουάριο αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Η πρώτη που δημοσιεύθηκε στο «ΒΜJ Global Health» έδειξε ότι οι έγκυοι που μολύνονται με τον SARS-CoV-2 αντιμετωπίζουν επταπλάσιο κίνδυνο θανάτου κατά την κύηση ή τον τοκετό σε σύγκριση με τις εγκύους που δεν έχουν μολυνθεί.
Η μελέτη διεξήχθη από ειδικούς της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Ινστιτούτου Milken που ανήκει στο Πανεπιστήμιο George Washington και βασίστηκε σε στοιχεία 12 διαφορετικών μελετών που διεξήχθησαν σε 12 χώρες περιλαμβάνοντας περισσότερες από 13.000 εγκύους.
Τα ευρήματα ήταν άκρως ανησυχητικά. Συγκεκριμένα προέκυψε τριπλάσιος κίνδυνος εισαγωγής σε ΜΕΘ, 15πλάσιος κίνδυνος ανάγκης χρήσης μηχανικού αερισμού, 23πλάσιος κίνδυνος εμφάνισης πνευμονίας, περισσότερο από πενταπλάσιος κίνδυνος εμφάνισης θρομβοεμβολικής νόσου για τις εγκύους.
Κίνδυνο αντιμετώπιζαν και τα μωρά τους, σύμφωνα με τη μελέτη, καθώς είχαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες εισαγωγής σε Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ), ενώ είχαν και περισσότερες πιθανότητες πρόωρης γέννησης.
Πώς όμως ο SARS-CoV-2 απειλεί τα έμβρυα; Οπως έδειξε μια δεύτερη μελέτη που διεξήχθη από ερευνητές του MedUni Vienna και βασίστηκε σε χρήση μαγνητικής τομογραφίας εμβρύου, ο ιός «τρυπώνει» στον πλακούντα και του προκαλεί βλάβες όπως θρομβώσεις και αιμορραγίες.
Μάλιστα, σύμφωνα με τα ευρήματα που δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «The Lancet-Regional Health-Europe», η έκταση των βλαβών εξαρτάται από την παραλλαγή του ιού που μολύνει την έγκυο. Συγκεκριμένα οι παραλλαγές που προηγήθηκαν της Ομικρον φάνηκε να προκαλούν μεγαλύτερες βλάβες στον πλακούντα, ικανές να επηρεάσουν την ανάπτυξη και την υγεία των εμβρύων. Παρότι τέτοιου είδους εν δυνάμει επικίνδυνες βλάβες ήταν λιγότερο συχνές αλλά και λιγότερο σοβαρές με την Ομικρον και τις υποπαραλλαγές της σε σύγκριση με τις προκατόχους τους, οι επιστήμονες του MedUni Vienna τονίζουν ότι ο κίνδυνος συνεχίζει να υφίσταται και ζητούν πρώιμη διάγνωση των πιθανών βλαβών του πλακούντα σε εγκύους οι οποίες διαγιγνώσκονται θετικές στον κορωνοϊό.