Η αγία ελληνική οικογένεια

Ο πατέρας σε κοιτάει στα μάτια και σου λέει με αυτή τη σιγουριά που έχουν όλοι οι πατεράδες όταν μιλάνε για πράγματα για τα οποία δεν έχουν ιδέα: «Σε αυτό το σπίτι δεν έχουμε να κρύψουμε τίποτα». Ακολουθεί εμφατική μουσική και ένα ψυχωτικό βλέμμα που υπογραμμίζει το ψέμα.

Το σπίτι μοιάζει ένα τυπικό ελληνικό νοικοκυριό. Ευρύχωρα σαλόνια, αποστειρωμένα μάρμαρα, λευκά τραπεζομάντιλα, στενές κρεβατοκάμαρες, μια μεγάλη κυριακάτικη τραπεζαρία. Πίσω από το λευκό, πίσω από τα σεμεδάκια, πίσω από τη φλατ οθόνη της τηλεόρασης, πίσω από τους τοίχους, κρύβεται η ενοχλητική αλήθεια. Η καταπίεση, η βία, η ψυχολογική μάχη, η υπόγεια αντίδραση που ξεσπά σταδιακά. Οικογένεια, αυτός ο διαρκής πόλεμος.

Η εικόνα είναι κινηματογραφική,έρχεται από την τελευταία ανακάλυψη της εθνικής μας περηφάνιας. Είναι μια σκηνή από την ταινία «Miss Violence» του Αλέξανδρου Αβρανά, που διακρίθηκε στο Φεστιβάλ της Βενετίας, ταξιδεύει στο Φεστιβάλ του Τορόντο και αναμένεται κάπου τον Νοέμβριο να ενοχλήσει κόσμο σε μια αίθουσα κοντά στο σπίτι σας. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έστειλε συγχαρητήρια, οι συντελεστές αποθεώνονται και ίσως με έναν άτσαλο επικοινωνιακό τρόπο να ενταχθούν κάπως στο (κάτι σαν) success story της ελληνικής κυβέρνησης. Συνέβη με τον πρώην «παράνομο» μετανάστη –νυν βραβευμένο μπασκετμπολίστα –Γιάννη Αντεντοκούμπο, γιατί να μη συμβεί και με το weird greek cinema;

Οι «New York Times» κάνουν λόγο για «έναν μελαγχολικό ουμανισμό» και ένα «κοσμοπολίτικο πνεύμα». Οπως με τον «Κυνόδοντα», μια υπερβολικά άρρωστη εκδοχή της ελληνικής οικογένειας, όπως με το γεμάτο φανερή ένταση και ιδρώτα «Σπιρτόκουτο», έτσι και το «Miss Violence», μοιάζει να θέλει να επιτεθεί με μίσος στα κρυμμένα μυστικά της μέσης ελληνικής οικογένειας.

Τι έγινε ξαφνικά; Γίναμε τόσο άρρωστοι ή μήπως τώρα αρχίσαμε να το συζητούμε ανοιχτά; Ολη αυτή η σχεδόν πορνογραφική καταγραφή των προβλημάτων της ελληνικής οικογένειας είναι χειρουργική επέμβαση σε μια χρόνια εκφυλιστική ασθένεια ή απόπειρα επιδειξιμανίας; Αποκαλύπτουν την αλήθεια ή δραματοποιούν μια διαχρονική σύμβαση; Μήπως απλώς δίνουν μια πρόχειρη εξήγηση στην κρίση;

Το αφήγημα της ελληνικής οικογένειας ήταν για χρόνια μια κάπως ένοχη απόλαυση. Οι ασφυκτικοί δεσμοί, τα οικογενειακά τραπέζια, η πίεση για τακτοποίηση, η ανάγκη για εγγόνια, οι κόντρες, το αρνί το Πάσχα, ο διορισμός, ο απογαλακτισμός που δεν ερχόταν ποτέ, η οικογένεια που ευνούχιζε τα παιδιά της.

Πριν από λίγο καιρό, ο εθνικός μας ψυχαναλυτής Ματθαίος Γιωσαφάτ έλεγε στο ΒΗmagazino: «Το ελληνικό σπίτι παρείχε ασφάλεια σε δύσκολες στιγμές και οι γονείς χρησιμοποιούσαν τα παιδιά τους. Για να τα προφυλάξουν από τη ζωή, τα μεγάλωναν εξαρτητικά και τα έκαναν ανώριμα. Δεν υπήρχε ΙΚΑ –κοινωνικό κράτος για τους γονείς ήταν τα παιδιά. Βασανίζονται οι νέοι έτσι, επειδή ο δικός τους ρόλος είναι να προσφέρουν στα δικά τους παιδιά. Δείτε τι γίνεται στη φύση: οι γάτες από δύο μηνών είναι ανεξάρτητες. Αλλά και στο εξωτερικό δεν συμβαίνουν αυτά τα πράγματα…».

Ωραίες κουβέντες, αλλά πίσω από την ποίηση και την ψυχανάλυση έρχεται η ανάγκη. Και όταν τελειώνει ο όποιος μισθός και δεν υπάρχει δυνατότητα ακόμη και για ένα φθηνό νοίκι, η οικογένεια έρχεται να δώσει τη λύση. Σύμφωνα με έρευνα της ΚΑΠΑResearch που δημοσιεύτηκε στο «Βήμα της Κυριακής» τον Μάιο, στην οικογένεια στρέφεται το 72,2% όσων αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Ακολουθούν οι φίλοι (15,5%) και με αμελητέα ποσοστά η Εκκλησία και το κράτος.

Η οικογένεια είναι ανάχωμα στην κρίση. Από την άλλη, οδηγεί σε ένα αδιέξοδο, σε μια καφκική κατάσταση: Η ίδια η οικογένεια που δημιούργησε την κρίση ανταλλάσσοντας ψήφους και αξιοπρέπεια με διορισμούς αναγκάζει τα παιδιά της να επιστρέψουν γεμάτα μίσος για τις χαμένες ευκαιρίες που της στέρησε η γενιά που τη φιλοξενεί και τη «σώζει» με άλλον έναν ευνουχισμό.

Οσο κωμικοτραγικός θεσμός και αν φαντάζει από τη ματιά της τέχνης η ελληνική οικογένεια, ενοχλεί, αλλά προστατεύει. Προκαλεί μίσος και δίνει στήριξη. Ξελασπώνει, αλλά και συμβιβάζει. Δίνει λύση σε ένα πρόβλημα που ουσιαστικά η ίδια δημιούργησε. Και όλο αυτό μοιάζει τόσο ασφυκτικό, τόσο πιεστικό, τόσο αρρωστημένο που είναι σίγουρο πως στο μέλλον οι ταινίες του weird ελληνικού κινηματογράφου θα συζητιούνται όλο και πιο πολύ.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2013