Το δύσκολο «στοίχημα» του Γιαν Φαμπρ

Για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ –όσους κινούνται στον χώρο του πολιτισμού στην προκειμένη περίπτωση –ήταν η πλέον αναμενόμενη ίσως συνέντευξη Τύπου της σεζόν. Το απρόσμενο της επιλογής σε συνδυασμό με αυτό καθαυτό το όνομα αλλά και την επεισοδιακή απομάκρυνση του Γιώργου Λούκου ανήγαγαν την πρώτη εμφάνιση του Γιαν Φαμπρ στους εκπροσώπους των ΜΜΕ μετά την ανακοίνωση της από μέρους του ανάληψης της καλλιτεχνικής ευθύνης του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου σε πραγματικό γεγονός. Ο διάσημος «αιρετικός» βέλγος καλλιτέχνης με τα πολλά πρόσωπα εμφανίστηκε την περασμένη Τρίτη το μεσημέρι στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης ντυμένος σπορ –με μπλε πουλόβερ, λευκό πουκάμισο και τζιν παντελόνι –ευδιάθετος και με τη χαρακτηριστική άνεση του έμπειρου από τη διεθνή σκηνή δημιουργού.

Ωστόσο, στο τέλος της δίωρης περίπου συνέντευξης, τα ερωτήματα που προέκυψαν ήταν μάλλον περισσότερα από τις όποιες απαντήσεις επιχειρήθηκε να δοθούν. Πέρα από κάποιους άξονες της τετραετίας 2016-2019, μέρος μόνο του προγράμματος ανακοινώθηκε. Δεν μάθαμε καν πότε αρχίζει και πότε ολοκληρώνεται η εφετινή διοργάνωση. Ούτε και αν, πέραν των εμβληματικών χώρων (Ηρώδειο, Επίδαυρος και προφανώς Πειραιώς 260), θα «διαχυθεί» και αλλού, όπως συνέβαινε τα τελευταία χρόνια. Δεν δόθηκαν επίσης συγκεκριμένα οικονομικά στοιχεία αναφορικά με προϋπολογισμό και αμοιβές. Το αναμφίβολο, εν τούτοις, είναι ένα: μιλάμε για μια νέα, εντελώς διαφορετική σελίδα μιας διοργάνωσης η οποία μετρά πλέον περισσότερα από 60 χρόνια, κι όμως δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι έχει καταφέρει να βρει το στίγμα της. Γενικότερα μιλώντας, η απουσία ενός ευρέος και ουσιαστικού διαλόγου ως προς το τι Φεστιβάλ θέλουμε μοιάζει να λειτουργεί υπονομευτικά σε κάθε προσπάθεια ανανέωσης αφού της στερεί την αναγκαία «βάση» επάνω στην οποία θα στηριχθεί για να ανθήσει, να εξελιχθεί και να διασφαλίσει τη συνέχειά της. Ενα παράδειγμα: παρότι το σύνολο του προγράμματος της εφετινής διοργάνωσης μένει να ανακοινωθεί, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα φαίνεται να δίνεται έμφαση στα εικαστικά και στις εκδηλώσεις λόγου. Κι όμως το Φεστιβάλ Αθηνών αφορά παραδοσιακά τις παραστατικές τέχνες, με τους εμβληματικούς χώρους να υποβάλλουν σε σημαντικό βαθμό και τον προσανατολισμό του προγραμματισμού. Αυτό το τελευταίο δεδομένο βέβαια ερμηνεύθηκε κατά καιρούς με πολύ προσωπικά κριτήρια…

Αντιδράσεις και διαφορές

Παρότι οι ανακοινώσεις του υπουργείου Πολιτισμού αναφέρονταν στον Γιαν Φαμπρ ως «καλλιτεχνικό διευθυντή», ο ίδιος αυτοπροσδιορίστηκε ως επιμελητής: curator είναι η λέξη που χρησιμοποίησε μιλώντας στ’ αγγλικά. Με βάση αυτόν τον τίτλο, λοιπόν, αφιερώνει το Φεστιβάλ του 2016 στη χώρα του, το Βέλγιο, και σε σημαντικό βαθμό στον εαυτό του, αφού η καλλιτεχνική παρουσία του ιδίου θα είναι πολλαπλή. Το γεγονός αυτό προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις τις περασμένες ημέρες. Η αλήθεια είναι ότι το μοντέλο ενός curator ή guest artist ο οποίος επιλέγεται βάσει της εκτίμησης στο έργο του, του προσφέρεται η δυνατότητα να παρουσιάσει τη δουλειά του αλλά και να καλέσει καλλιτέχνες με τους οποίους ο ίδιος συνομιλεί δημιουργικά μπορεί να το συναντήσει κανείς σε διοργανώσεις της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Τα δεδομένα ωστόσο είναι πολύ διαφορετικά: στον κεντροευρωπαϊκό χώρο η επικοινωνία μεταξύ των επιμέρους εθνικών σκηνών είναι σαφώς ευκολότερη για λόγους περισσότερο ή λιγότερο προφανείς, οι διοργανώσεις αυτού του τύπου έχουν συγκεκριμένη φυσιογνωμία και συνέχεια, ενώ μια τέτοια πρακτική συναντάται συνήθως σε πιο «περιφερειακούς» θεσμούς οι οποίοι λειτουργούν παράλληλα με κάποιον κεντρικό. Με δεδομένο ότι εν προκειμένω μιλάμε όχι μόνο για πολύ διαφορετικές συνθήκες αλλά και για το κεντρικό Φεστιβάλ που κυριαρχεί, αν δεν μονοπωλεί το καλοκαίρι των φιλότεχνων, μένει να αποδειχθεί αν ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει, στον βαθμό που θα ισχύσει τελικά, μια που το πλήρες πρόγραμμα δεν έχει ανακοινωθεί. Το «στοίχημα» είναι αναμφίβολα δύσκολο και το τοπίο ακόμη θολό…

Το «βελγικό πνεύμα»

Το μέχρι τούδε Ελληνικό Φεστιβάλ μετονομάζεται πλέον σε Διεθνές Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Ο Φαμπρ πλαισιώνεται από ομάδα συνεργατών οι οποίοι θα επιμελούνται επιμέρους τομείς. Πρόκειται για τους Sigrid Bousset (Λογοτεχνία και Ιδέες), Edith Cassiers (Nέοι Καλλιτέχνες Θεάτρου και Χορού), Bart De Baere και Κατερίνα Κοσκινά (Εικαστικές Τέχνες), Joanna De Vos (Παραστατικές Τέχνες) και Miet Martens (Kινηματογράφος). Η σχέση του Φαμπρ με τον ελληνικό μύθο επανέρχεται σταθερά στον λόγο τόσο του ιδίου όσο και της ομάδας του. Σύμφωνα με τα λεχθέντα, στόχος του είναι να πλάσει μια δημιουργική ισορροπία μεταξύ της συνέχειας και της καινοτομίας, καθώς και μεταξύ ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

Ωστόσο εφέτος από ελληνικής πλευράς στον προγραμματισμό θα συμμετάσχουν μόνο οι κρατικοί πολιτιστικοί οργανισμοί οί οποίοι παραδοσιακά λαμβάνουν μέρος στο Φεστιβάλ (Εθνικό Θέατρο, ΚΘΒΕ, Εθνική Λυρική Σκηνή, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών). Το Φεστιβάλ του 2016 είναι επικεντρωμένο στο «βελγικό πνεύμα» και κατά την έναρξή του «το κοινό θα εισαχθεί στο καλλιτεχνικό σύμπαν του Γιαν Φαμπρ μέσω διαφόρων έργων του». Στις εκδηλώσεις της διοργάνωσης εντάσσεται η έκθεση «Stigmata», η οποία θα εγκαινιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη στις 15 Ιουνίου, ενώ στις 28 του ίδιου μηνός το κοινό θα συναντηθεί με τον Φαμπρ ως συγγραφέα. Την επόμενη ημέρα θα γίνουν τα εγκαίνια της έκθεσης βελγικής τέχνης στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: η εν λόγω συνάντηση ανάμεσα στην Αθήνα και στην Αμβέρσα εγκαινιάζει μια σειρά γεγονότα που αναμένεται να οδηγήσουν στα πολυαναμενόμενα εγκαίνια του ΕΜΣΤ. Στις 30 Ιουνίου θα παρουσιαστεί η παράσταση του Φαμπρ «Preparatio Mortis», ενώ στις 9 και 10 Ιουλίου θα δούμε το πολυσυζητημένο «Mount Olympus. To glorify the cult of tragedy. A 24h performance».

Τα επόμενα δύο χρόνια του Φεστιβάλ θα έχουν διεθνή προσανατολισμό. Το 2017 η θεματική θα είναι η σύμπραξη και θα επικεντρωθεί σε εικαστικούς, παραστατικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς που έχουν συνεργαστεί και εξακολουθούν να συνεργάζονται με τον Φαμπρ. Την επόμενη χρονιά στο επίκεντρο θα βρίσκεται ο συγγραφέας και ο ηθοποιός, καθώς και η σχέση μεταξύ τους. Ο Φαμπρ θα παρουσιάσει μια νέα παράσταση με την Ιζαμπέλ Ιπέρ. Σύμφωνα με τα προγραμματισθέντα, το ένα τρίτο από τους καλλιτέχνες που θα παρουσιάζονται θα είναι Ελληνες. Η επιμέλεια του βέλγου καλλιτέχνη θα κορυφωθεί το 2019 με τη θεματική «Ελληνικό Matrix». Ο ίδιος ο Φαμπρ θα δημιουργήσει μια πρωτότυπη παράσταση για το Φεστιβάλ, εμπνευσμένη από ένα κλασικό ελληνικό θέμα. «Επιπλέον, έλληνες καλλιτέχνες θα έχουν κεντρική θέση καθώς ο Γιαν Φαμπρ θα περνάει τη σκυτάλη του Φεστιβάλ σε νέους επιμελητές και σε μια νέα γενιά ελλήνων καλλιτεχνών». Οψόμεθα…