Είναι φυσιολογική η δυνατότητά σας να συγκεντρωθείτε;

Εδώ και λίγα λεπτά προσπαθώ να ελέγξω τον καιρό με το μυαλό μου. Χάρη σε μια ηλεκτροεγκεφαλογραφική ταινία που διαβάζει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου μου δεν έχω παρά να κατευθύνω τις σκέψεις μου σε ένα πιο ήρεμο μέρος και η βροχή θα σταματήσει, ο ήλιος θα βγει και τα πουλιά θα κελαηδήσουν –τουλάχιστον στο έξυπνο κινητό μου. Ωστόσο όσο περισσότερο προσπαθώ τόσο περισσότερο βρέχει.

Η συσκευή που χρησιμοποιώ λέγεται Muse και υπόσχεται να δαμάσει το ταξιδιάρικο μυαλό μειώνοντας έτσι το στρες και ενισχύοντας την εστίαση της προσοχής. Το ταξιδιάρικο μυαλό μας τείνει να δημιουργεί στους περισσότερους από εμάς ενοχές. «Εχουμε ανεκδοτολογικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν πως το μυαλό τους ταξιδεύει περισσότερο από τον μέσο όρο» λέει ο Τζόναθαν Σούλερ από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα.

Ο κ. Σούλερ έχει προσπαθήσει να αξιολογήσει ποια είναι τα «φυσιολογικά» επίπεδα των ταξιδιών του μυαλού στο εργαστήριο βάζοντας για παράδειγμα ανθρώπους να διαβάζουν αποσπάσματα από το «Πόλεμος και ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι και διακόπτοντάς τους για να τους ρωτήσει τι σκέφτονται ανά τυχαία χρονικά διαστήματα. Οι μελέτες του είδους αποκαλύπτουν ότι περνάμε από 15% ως 50% του χρόνου μας με το κεφάλι στα σύννεφα.

Αυτή η έλλειψη εστίασης μπορεί να φαίνεται τρομερά αναποτελεσματική, όμως πιθανότατα δεν είναι. «Είναι αντιπαραγωγικό αν το δείτε στο πλαίσιο του τι κάνετε την παρούσα στιγμή, ό,τι κι αν είναι αυτό» λέει ο κ. Σούλερ. «Ωστόσο είναι εν δυνάμει παραγωγικό στο πλαίσιο του τι σκέφτεστε. Μπορεί να διαβάζετε ένα βιβλίο αλλά να σκέφτεστε να οργανώσετε ένα πάρτι. Αυτό παρεμποδίζει την ικανότητά σας να διαβάσετε το βιβλίο, κάνετε όμως πρόοδο όσον αφορά το πάρτι». Υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία που δείχνουν ότι το μυαλό που ταξιδεύει είναι ένα χαρακτηριστικό που έχουμε εξελίξει και μας βοηθάει να σκεφτούμε και να σχεδιάσουμε το μέλλον –κάτι το οποίο επίσης καλλιεργεί μια μοναδικά ανθρώπινη δημιουργικότητα.

Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και κάτι καλό δεν μπορεί να φθάσει στην υπερβολή; Μια κοινή ανησυχία είναι ότι η συγκέντρωσή μας φθίνει καθώς η τεχνολογία παρέχει όλο και περισσότερους περισπασμούς. Μια πρόσφατη έκθεση της Microsoft υποστήριζε ότι το διάστημα εστιασμένης προσοχής του μέσου Καναδού έχει μειωθεί από 12 δευτερόλεπτα το 2000 σε 8 δευτερόλεπτα το 2013 –ένα δευτερόλεπτο λιγότερο από αυτό του χρυσόψαρου.

Ο Τζ. Μπρους Μόρτον από το Western University στο Λονδίνο του Καναδά αντιμετωπίζει τα ευρήματα με δυσπιστία. Αφενός δεν υπάρχει ένα στάνταρντ μέτρο για το διάστημα της προσοχής, λέει. «Αυτό που ο κόσμος θέλει να ακούσει είναι για πόσο διάστημα μπορεί κάποιος να συγκεντρωθεί. Και ποιο πρέπει να είναι το διάστημα προσοχής ενός παιδιού. Αυτές όμως δεν είναι έννοιες που χρησιμοποιούνται συνήθως από τους επιστήμονες που μελετούν αυτό το θέμα».

Η μέτρηση του κοντινότερου ίσως πράγματος, της ικανότητας να παραμένει κάποιος εστιασμένος σε ένα έργο, γνωστής ως επιλεκτική προσοχή, γίνεται με την εξέταση των μετατοπίσεων της προσοχής στην κλίμακα των χιλιοστών του δευτερολέπτου, όπως το να ζητάει κάποιος από εθελοντές να δηλώνουν το χρώμα σχημάτων καθώς αυτά εμφανίζονται στην οθόνη αγνοώντας τους περισπασμούς που εμφανίζονται ταυτοχρόνως. Τα πειράματα του είδους δείχνουν μεγάλες διαφοροποιήσεις στην επιλεκτική προσοχή. Είναι χαμηλή στα παιδιά, ίσως επειδή ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος δεν έχει ακόμη αποκτήσει καλό έλεγχο των περιοχών που επεξεργάζονται τις εισερχόμενες αισθητηριακές πληροφορίες. Στη συνέχεια βελτιώνεται ως την ηλικία των 20, όπου φθάνει μια οροφή η οποία διατηρείται ως τη μέση ηλικία, οπότε και αρχίζει και πάλι να φθίνει.

Δεν υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι η τεχνολογία μάς κάνει χειρότερους στη συγκέντρωση, λέει ο κ. Μόρτον. Αντιθέτως, είναι πλέον τόσο καλά σχεδιασμένη και ευρηματική ώστε να εκμεταλλεύεται την έμφυτη ικανότητά μας να σκεφτόμαστε πολλά πράγματα ταυτοχρόνως.

Αν εξακολουθείτε να ανησυχείτε, υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε. Κρατηθείτε μακριά από το ποτό –το αλκοόλ μειώνει την αντίληψή μας ως προς το ότι το μυαλό μας ταξιδεύει, λέει ο κ. Σούλερ. «Οταν καταναλώνετε αλκοόλ το μυαλό σας ταξιδεύει περισσότερο και το παρατηρείτε λιγότερο». Τεχνολογίες οι οποίες ενισχύουν τον έλεγχο της σκέψης, όπως η εφαρμογή με τον έλεγχο του καιρού, μπορούν επίσης να βοηθήσουν. «Τα άτομα που εξασκούνται στο να συγκρατούν το μυαλό τους ταξιδεύουν νοητικά σημαντικά λιγότερο» αναφέρει ο ερευνητής.