Μια Ευρώπη, πολλές Ευρώπες

Ακόμη και στην εποχή μας του ίντερνετ και της αφθονίας, η κακή διακυβέρνηση μπορεί να καταστρέψει μια χώρα. Αλλωστε η παγκοσμιοποίηση λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός που εκθέτει τα αδύνατα σημεία μιας κοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι μια χώρα που κυβερνάται άσχημα θα πληρώσει για τα λάθη της υψηλότερο τίμημα και πολύ γρηγορότερα απ’ όσο στο παρελθόν.

Οσα υπέστη τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη είναι ίσως η αρχή ενός μακροχρόνιου κύκλου κρίσης. Και αν δεν διορθώσει τα προβλήματα διακυβέρνησης, θα υποστεί χειρότερα στο μέλλον.

Η Ευρώπη σήμερα αντιπροσωπεύει το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγει το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ και πληρώνει το 50% των συνολικών παγκοσμίως δαπανών για την κοινωνική πρόνοια. Χωρίς δραστικές πολιτικές ενέργειες, η ανισορροπία αυτή θα επιδεινωθεί.

Το πρόβλημα είναι δημογραφικό. Ως το 2015, οι θάνατοι στην Ευρώπη θα ξεπεράσουν τις γεννήσεις. Ο μέσος όρος ηλικίας των Ευρωπαίων θα αυξηθεί από τα 41,2 χρόνια σήμερα στα 47,6 το 2060. Η Ευρώπη θα μοιάζει με γηροκομείο με ένα όλο και μειούμενο εργατικό δυναμικό. Οι άνω των 65 ετών, δηλαδή οι συνταξιούχοι, θα αποτελούν το 30% του πληθυσμού το 2060.

Στις εξωτερικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η Ευρώπη συγκαταλέγεται η αναταραχή στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή που θα διαρκέσει τουλάχιστον μια δεκαετία. Όπως είδαμε στην Αίγυπτο και στη Συρία, μια όλο και πιο απομονωτική Αμερική θα διστάζει όλο και περισσότερο να αναμειχθεί στην περιοχή. Χωρίς τις ΗΠΑ, η Ευρώπη θα αναγκαστεί να επέμβει διπλωματικά και στρατιωτικά, πράγμα που θα ζορίσει την ευαίσθητη πολιτική ενότητά της.

Όλα αυτά ακούγονται ίσως ζοφερά. Αλλά ό,τι ισχύει για τις ΗΠΑ ισχύει και για την Ευρώπη: η παρακμή είναι επιλογή και όχι αναπόφευκτη.

Μια πρόταση δημοφιλής ανάμεσα στις πολιτικές ελίτ είναι η εξής: πιο συγκεντρωτική Ευρώπη σημαίνει καλύτερη Ευρώπη.

Αλλά αυτή είναι η λάθος απάντηση, για δυο λόγους. Πρώτον, δεν θα γίνει πραγματικότητα. Οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν το επιθυμούν, αλλά κυρίως δεν θα λειτουργήσει.

Δεύτερον, οι πολυμερείς θεσμοί ευνοούν την συλλογική ανευθυνότητα: οι πολιτικοί που είναι υπόλογοι στους ψηφοφόρους τους ελπίζουν ότι κάποιος άλλος θα πληρώσει τον λογαριασμό ή θα λάβει τις δύσκολες αποφάσεις. Πολύ συχνά, «η Ευρώπη» ή «οι Γερμανοί» λειτουργούν σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι. Τα ευρωομόλογα, οικονομικά εργαλεία με την υποστήριξη ολόκληρης της ευρωζώνης, επιτελούν παρόμοιο σκοπό: ενσαρκώνουν την ελπίδα ότι ο λογαριασμός για την κακή διακυβέρνηση μερικών χωρών θα πληρωθεί από άλλες.

Ενώ λοιπόν η ΕΕ πρέπει να διατηρήσει ό,τι έχει πετύχει μέχρι σήμερα, η «περισσότερη Ευρώπη» δεν είναι ο τρόπος για να βελτιωθεί. Στο ορατό μέλλον, το έθνος-κράτος θα παραμείνει το πεδίο της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων.

Η Ευρώπη ως σύνολο θα βελτιωθεί αν κάθε ευρωπαϊκό κράτος βελτιώσει τις επιδόσεις του σε πολλούς και διάφορους τομείς.

Οι Ελληνες πρέπει να οικοδομήσουν μια σφιχτή και λειτουργική γραφειοκρατία.

Οι Ισπανοί πρέπει να ξεκαθαρίσουν το τρίγωνο της διαφθοράς που συνδέει πολιτικούς, μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες και τράπεζες.

Οι Ιταλοί πρέπει να πάψουν να ψηφίζουν λαϊκιστές, όπως τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, και μια πολιτική τάξη που ασχολείται μονίμως με τον εαυτό της αντί να λύνει τα προβλήματα της χώρας.

Οι Γάλλοι πρέπει να σταματήσουν να προσποιούνται ότι θα συνεχίσουν να μπορούν να συνταξιοδοτούνται στα 62 τους χρόνια και να διατηρούν ξεχειλωμένες δημόσιες υπηρεσίες.

Και οι Γερμανοί πρέπει να σταματήσουν να κοροϊδεύουν τον εαυτό τους ότι το κλείσιμο των πυρηνικών τους εργοστασίων και η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας που θα ακολουθήσει δεν θα πλήξουν την βιομηχανία και την οικονομία. Η Γερμανία οφείλει επίσης να συνειδητοποιήσει ότι οι εταίροι της είναι απηυδισμένοι με το ότι επικαλείται το ναζιστικό της παρελθόν ως δικαιολογία για να μην εκπληρώνει τις εξωτερικές της υποχρεώσεις.

Μόνο όταν οι ευρωπαϊκές χώρες αρχίσουν να εξετάζουν αυστηρά τον εαυτό τους, όταν η δημόσια συζήτηση σοβαρέψει για τις επιπτώσεις της γήρανσης της κοινωνίας και όταν θαρραλέοι πολιτικοί αρχίσουν να λαμβάνουν σκληρές αποφάσεις, η Ευρώπη θα έχει πιθανότητες να παραμείνει εύπορη, ασφαλής και σημαντικός παίκτης στα παγκόσμια ζητήματα.

Η Ευρώπη πρέπει να μεταρρυθμιστεί τοπικά για να μπορεί να δρα παγκόσμια.

Πρέπει να επανεπιβεβαιώσουμε την επιθυμία να είμαστε ενεργητικοί διαμορφωτές του πεπρωμένου μας. Διαφορετικά θα αναγκαστούμε να υποστούμε ένα πεπρωμένο επιλεγμένο από άλλους για μας.