Ο ελληνοαμερικανός συγγραφέας, πανεπιστημιακός και λαογράφος Ζήσης Παπανικόλας, στα 82 χρόνια της ζωής του, έχει αποκτήσει εκείνο το είδος της σοφίας που του επιτρέπει να κρατάει μια συναισθηματική απόσταση από τα πράγματα.
Τη δεκαετία του ’60 ήταν εκεί όταν ξέσπασε στις ΗΠΑ το κίνημα των αντιπολεμικών φοιτητικών διαδηλώσεων με αφορμή τον πόλεμο του Βιετνάμ. Και σήμερα είναι ακόμη εκεί, μάρτυρας και μελετητής, με τους φοιτητές να καταλαμβάνουν και πάλι τα πανεπιστήμιά τους για να φωνάξουν συνθήματα κατά του πολέμου και της γενοκτονίας.
Ολα άλλαξαν αλλά και όλα μένουν ίδια; Ο κ. Παπανικόλας μιλάει για όλα αυτά, χωρίς ωστόσο σήμερα να αφήνει το συναίσθημά του στην άκρη.
Υπάρχουν παραλληλισμοί μεταξύ του σήμερα και του 1968 στις ΗΠΑ;
«Υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί μεταξύ των διαδηλώσεων κατά του πολέμου του Βιετνάμ της δεκαετίας του ’60 στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και ορισμένες βασικές διαφορές. Η πιο σημαντική ομοιότητα είναι ότι τόσο στις διαδηλώσεις του σήμερα όσο και σε εκείνες του χθες, οι φοιτητές και φοιτήτριες ήταν πραγματικά στην καρδιά των εξελίξεων.
Μάλιστα για πολλούς νέους, οι διαδηλώσεις της δεκαετίας του ’60 ήταν τελικά η ίδια η εκπαίδευσή τους. Εκτός από μια βασική ομάδα εξαιρετικά πολιτικά συνειδητοποιημένων φοιτητών, είτε λόγω των δικών τους σπουδών είτε λόγω της ενασχόλησης των γονιών τους στη ριζοσπαστική πολιτική των δεκαετιών του 1930 και του 1940, οι περισσότεροι από τους φοιτητές της δεκαετίας του ’60 δεν ενδιαφέρονταν σε μεγάλο βαθμό με πάθος για τα διεθνή προβλήματα.
Ωστόσο, είχαν παρακολουθήσει στην τηλεόραση τις διαμαρτυρίες μαύρων φοιτητών κατά τη διάρκεια του κινήματος των Πολιτικών Δικαιωμάτων της δεκαετίας του 1950 και των αρχών της δεκαετίας του 1960 και μερικοί από τους λευκούς ηγέτες αντιπολεμικών κινημάτων συμμετείχαν την περίοδο εκείνη σε αυτές. Σήμερα το Διαδίκτυο έχει ενισχύσει τις πληροφορίες που λαμβάνουν οι νέοι και έχει βοηθήσει στην ικανότητά τους να επηρεάζονται από άλλες διαδηλώσεις νέων.
Ομως και τα δύο κινήματα δεν είχαν και δεν έχουν κεντρική διοίκηση, κεντρική ιδεολογία, παρά μόνο ένα πραγματικό αίτημα, να σταματήσει η σφαγή αμάχων μέσω της στρατιωτικής δράσης. Υπάρχει ωστόσο μια σημαντική διαφορά: η δεκαετία του ’60 ήταν μια περίοδος σχετικής ευημερίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι θέσεις εργασίας σε πνευματικούς χώρους, ειδικά σε αυτούς που συνδέονται με τα πανεπιστήμια, ήταν άφθονες.
Η σημερινή οικονομία είναι πολύ πιο αβέβαιη για τους φοιτητές και φοιτήτριες και η συμμετοχή τους σε διαδηλώσεις όπου μπορεί να υποστούν σύλληψη ή αποβολή από τα πανεπιστήμιά τους και, επομένως, υποβάθμιση των εργασιακών τους προοπτικών, καθιστά τους σημερινούς νέους συνολικά πιο θαρραλέους από τους προκατόχους τους, της δεκαετίας του ’60».
Νομίζετε ότι η ιδεολογική αντιπαράθεση που βλέπουμε σήμερα να μαίνεται στα ΑΕΙ, καταλήγει σε μια επίθεση εναντίον τους και ως θεσμού που πρεσβεύει την ελευθερία του λόγου;
«Και την εποχή του Βιετνάμ και σήμερα, οι νέοι βρέθηκαν να συνειδητοποιούν ότι οι μεγαλύτεροι, αυτό που εμείς τότε αποκαλούσαμε «το σύστημα», τους έχουν πει ψέματα. Τα πανεπιστήμια και στις δύο περιπτώσεις βρίσκονται στο επίκεντρο των διαδηλώσεων λόγω των φιλελεύθερων πολιτικών τους για την ελευθερία του λόγου και του συνέρχεσθαι – δικαιώματα που κερδήθηκαν σε μεγάλο βαθμό εδώ από τους φοιτητές της εποχής του Βιετνάμ.
Εξάλλου τελικά, είναι πιο εύκολο να κλείσεις ένα πανεπιστήμιο παρά να κλείσεις το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ή τον Στρατό. Και φυσικά πολλά πανεπιστήμια συμβάλλουν στη δύναμη και στις πολιτικές του κατεστημένου μέσω των ερευνητικών τους συνδέσεων με τον στρατό, της διδασκαλίας τους, της εξάρτησής τους από πλούσιους, συντηρητικούς χορηγούς και τις κοινωνικές και πολιτικές διασυνδέσεις πολλών μελών διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού τους.
Ποια είναι η «κόκκινη γραμμή» για την πολιτική εμπλοκή σε έναν πανεπιστημιακό χώρο; Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές διαφορετικές κόκκινες γραμμές. Ενας πρόεδρος πανεπιστημίου μπορεί να δει την κόκκινη γραμμή του ως οτιδήποτε προσβάλλει σημαντικά πολιτικά συμφέροντα που έχουν τη δύναμη να στείλουν στρατεύματα ή αστυνομία στο πανεπιστήμιό του, να περιορίσουν τη χρηματοδότησή του ή να εξοργίσουν σημαντικούς αποφοίτους ή δωρητές.
Ενας καθηγητής μπορεί να έχει μια κόκκινη γραμμή του για οτιδήποτε διέκοψε την έρευνα, ας πούμε για την ανάπτυξη ενός φαρμάκου που σώζει ζωές. Ενας φιλελεύθερος φοιτητής ή φοιτήτρια μπορεί να χαράξει μια κόκκινη γραμμή ως προς τη βίαιη αντιπαράθεση με αντιδιαδηλωτές ή με τα αντισημιτικά συνθήματα ή ρητορική. Ενας παλαιστίνιος φοιτητής, ο οποίος έχει δει όλα τα πανεπιστήμια στη Γάζα να μετατρέπονται σε ερείπια από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς και οι φίλοι και η οικογένειά του να σκοτώνονται από ρουκέτες, βόμβες και drones, μπορεί να έχει διαφορετικές κόκκινες γραμμές».
Ενα παράδειγμα;
«Θα σας πω: Ο κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, ένας διακεκριμένος συνταγματολόγος, και η σύζυγός του, μέλος ΔΕΠ της Νομικής Σχολής, παρέθεσαν δείπνο για μια ομάδα αποφοίτων στο σπίτι τους πριν από μερικές εβδομάδες. Μία εξ αυτών, παλαιστίνια φοιτήτρια, έφερε μαζί της έναν τηλεβόα και ρώτησε πώς θα μπορούσαν να κάθονται όλοι σε ένα γεύμα όταν οι άνθρωποι στη Γάζα, με τη συνενοχή των Ηνωμένων Πολιτειών, κυριολεκτικά πεινούσαν.
Οι οικοδεσπότες, εξοργισμένοι από μια τέτοια παραβίαση μιας ευχάριστης περίστασης στο ίδιο τους το σπίτι, πέταξαν τη νεαρή γυναίκα έξω. Την ακολούθησαν περίπου δέκα συμφοιτητές της. Οι εφημερίδες μας είχαν πολλές επιστολές που εξέφρασαν το σοκ τους για μια τέτοια εξωφρενική συμπεριφορά εκ μέρους αυτής της γυναίκας.
Το όλο επεισόδιο μου θύμισε μια ερώτηση που έκαναν οι φοιτητές τη δεκαετία του 1960 – τι ήταν οι παραβιάσεις των πανεπιστημιακών παραδόσεων και πρωτοκόλλων δίπλα στην καταστροφή χωριών από βόμβες και παιδιά που έκαιγαν ναπάλμ, σκηνές που έβλεπαν κάθε βράδυ στην τηλεόραση;».
Βλέπετε αυτό το κίνημα να περνάει και στην Ευρώπη;
«Δεν ξέρω αν το φοιτητικό κίνημα θα περάσει στην Ευρώπη στον βαθμό που υπάρχει στις ΗΠΑ. Η Ευρώπη συνολικά, εκτός από τη Γερμανία, απομακρύνεται από το Ισραήλ λόγω του πολέμου στη Γάζα και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο μόνος υπερασπιστής του Ισραήλ στα Ηνωμένα Εθνη ξανά και ξανά».
Και ο μεγαλύτερος φόβος σας σήμερα;
«Ω, παρακαλώ, πρέπει αλήθεια να διαλέξω;».
