Oδοιπορικό στη Μεσόγειο

Η Θεσσαλονίκη είναι ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, όπως και ολόκληρη η Μεσόγειος. Θα μπορούσε, λοιπόν, να είναι μια καλή αφετηρία για ένα ταξίδι στην άλλη Μεσόγειο, στη νησιωτική, τώρα μάλιστα που η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (θα διαρκέσει ως τις 31 Ιανουαρίου 2014) είναι αφιερωμένη στην ιδέα της Μεγάλης θάλασσάς μας. Το ταξίδι μέσα από τις εικαστικές τέχνες ξεκίνησε ήδη στο Αλατζά Ιμαρέτ, στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Μονή Λαζαριστών, στο Περίπτερο 6 της ΔΕΘ. Ξεχειλίζει αυτούς τους σημαδιακούς, ως προς την πολιτισμική καταγωγή τους, χώρους, σεργιανάει για λίγο στην απίθανη προκυμαία του Λευκού Πύργου και ανοίγεται στον Θερμαϊκό, στο Αιγαίο και στρέφεται προς τα δυτικά, προς τις άλλες θάλασσες των άλλων πολιτισμών.

Ο «πρύτανης» των μελετητών της Μεσογείου Ντέιβιντ Αμπουλάφια αναφέρει ότι τα νησιά είναι τα «σκαλοπάτια» μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών της Μεγάλης θάλασσάς μας. Τα ίδια τα νησιά είναι ολόκληροι κόσμοι σε μικρογραφία. Από το Ιόνιο βάζουμε πλώρη για την Αδριατική, «το μακρύ χέρι της γηραιάς θάλασσας, ανάμεσα στην ιταλική χερσόνησο και στη βαλκανική ακτή», καθώς σημείωνε από τη Βαρκελώνη ο Μπαλταζάρ Πορσέλ στο βιβλίο «Μεσόγειος: Ταραγμένα κύματα». Παροιμιώδης μεσογειακή καρτ ποστάλ το Χβαρ, σαν ένας πολύτιμος βράχος στο περιδέραιο της κροατικής ακτής. Μεγαλοπρεπείς βράχοι κοσμούν τη νότια ακτογραμμή του νησιού, ενώ στη βόρεια τα κοσμήματα είναι οι παραλίες. Οι βράχοι, ειδικά όταν τις χαϊδεύει το ηλιοβασίλεμα, παίρνουν τη γοητευτική απόχρωση του χρόνου, όπως και η πόλη του Χβαρ, με το παλιό λιμάνι της από την εποχή που κυριαρχούσε η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, όπου τώρα, σχεδόν όλον τον χρόνο, αράζει η κοσμική ζωή του νησιού. Μέσα στο κάδρο των ελαιών, των πεύκων, των αμπελιών και των χωραφιών της λεβάντας, ζουν και άλλες πολιτείες, όπως το Στάρι Γκραντ, ένας από τους παλαιότερους οικισμούς της Κροατίας.

Δίπλα στο Χβαρ «πλέει» η Μέλαινα Κόρκυρα (Μαύρη Κέρκυρα) των αρχαίων, το νησί Κόρτσουλα, το οποίο ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι ο γενέθλιος τόπος του Μάρκο Πόλο. Δεν έχουν αποδείξεις, αλλά στη θάλασσα των ταξιδιών όλα είναι πιθανά. Οι περισσότεροι είναι πεπεισμένοι ότι ο μεγάλος ταξιδιώτης γεννήθηκε στη Βενετία. Η ιταλική χερσόνησος κράτησε για αιώνες τα σκήπτρα των ταξιδιών στη Μεσόγειο, και ένα νησί χαμένο στη θάλασσα ανοιχτά της Νάπολης θυμίζει αυτή την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και μετά τα χρόνια που θαλασσοκρατούσαν η Βενετία και η Γένοβα. Και όπου υπάρχουν ταξίδια, υπάρχουν και λιμάνια και αυτό το πολύ γραφικό της Πόντσα είναι ένα ονειρικό καταφύγιο για θαλασσοδαρμένους. Ολα αυτά τα αραγμένα σκάφη μπροστά στο μέτωπο των κτιρίων, στο χρώμα της ώχρας του ηλιοβασιλέματος και του ρόδινου της ανατολής, μοιάζουν με μια τεράστια συλλογή εμπειριών από θαλασσινά ταξίδια.

Πριν, όμως, ανάμεσα στη Σικελία και στη Μάλτα, περνάς από το Γκόζο, στο πέρασμα που φόβιζε τους αρχαίους με τη Σκύλλα από τη μία και τη Χάρυβδη από την άλλη. Τώρα πλέεις ανάμεσα σε εντυπωσιακά «αγάλματα» των βράχων και πηγαίνεις κατά πάνω σε ένα χαμόγελο. Ο Μπαλταζάρ Πορσέλ γράφει για μια τυπική νησιωτική πολιτεία της Μεσογείου: «Η εικόνα είναι χρυσή κι ευχάριστη: λιτά τείχη συγκρατούν, πάνω από τα νερά, την πυκνή σύναξη των στεγών, των τοίχων και των καμπαναριών. Και όλα χτίστηκαν με τον κλασικό αμμόλιθο της Μεσογείου, κοκκώδη και πορώδη. Οταν ο ήλιος αγγίζει την πόλη, οι τοίχοι ανάβουν παίρνοντας ένα έφηβο χρυσό χρώμα, σαν να υλοποιείται το φως σε ένα πλατύ χαμόγελο». Σε αυτή την εικόνα να προσθέσουμε τις εξπρεσιονιστικές κόκκινες, μπλε, κίτρινες, πράσινες πινελιές των μαλτέζικων παραδοσιακών σκαφών.

Και μετά την «πελαγωμένη» Πόντσα, καταμεσής της Τυρρηνικής θάλασσας, μεταξύ Ρώμης και Νάπολης, πιάνεις τις μεγάλες στεριές, τη Σαρδηνία, την Κορσική, τη μαγευτική Κυανή Ακτή, σαν ζωγραφιά του Μαρκ Σαγκάλ. Σαν την τελευταία πινελιά του ζωγράφου στον πίνακα της Κυανής Ακτής το γαλλικό Πορκερόλ, όπου φωλιάζει το νησιωτικό πνεύμα της Μεσογείου. Εδώ οι εικόνες φλερτάρουν με την ηπειρωτική ευρωπαϊκή ακτή και οι ανεμόμυλοι είναι άλλοι, διαφορετικοί από εκείνους του Αιγαίου, που προβάλλουν μέσα από τη βλάστηση και όχι από την πέτρα. Ο ιδεολόγος της Μεσογείου Αλμπέρ Καμύ, ο οποίος καταγόταν και από τις δύο όχθες της Μεγάλης θάλασσας –από εδώ και από την Ισπανία, που ήταν η μητέρα του, και από την Αλγερία απέναντι, όπου γεννήθηκε –έλεγε πως η Μεσόγειος που μας περιβάλλει με χαμόγελα, θάλασσα και ηλιόφως, μας διδάσκει πώς πρέπει να γίνονται τα πράγματα. Δεν μας αρέσουν ο εξορθολογισμός και ο αφαιρετισμός, αλλά η φυσική ζωή των αυλών, των κυπαρισσιών και των σειρών των πιπεριών. Σε μια επίσκεψή του στην Ελλάδα το 1955 είχε πει σε συνέντευξή του στον Λέοντα Καραπαναγιώτη για «Τα Νέα»: «Η Μεσόγειος έχει ένα συστατικό στοιχείο που της επιτρέπει να ισορροπεί τα πάντα, μας δίνει το αίσθημα του μέτρου. Δέχεται την τρομακτική πίεση του σύγχρονου κόσμου, ανοίγεται στην εισβολή των νέων ιδεολογιών κι ύστερα τους δίνει κάποια ισορροπία. Εμείς οι μεσογειακοί έχουμε ιστορία δύο χιλιετηρίδων, ενώ, λόγου χάρη, οι Γερμανοί δύο αιώνων. Μεταξύ μας είναι μοιραίο να υπάρχει κάποια διαφορά».

Πάντα η ακτογραμμή είναι η αφετηρία των θαλασσινών ταξιδιών και των σκέψεων. Στην Φορμεντέρα, τη νοτιότερη των ισπανικών Βαλεαρίδων Νήσων, η συνεύρεση της θάλασσας με την πράσινη ακτή και τη χρυσή αμμουδιά είναι μαγευτική, όπως και το ταξίδι από την Ιμπιζα μέχρι εκεί, το οποίο γίνεται μόνο με καράβι, αφού δεν υπάρχει αεροδρόμιο στο νησί. Γι’ αυτό και η Φορμεντέρα, και το πλήθος των επισκεπτών, και οι οικισμοί, και οι σκέψεις στην παραλία είναι στο μεσογειακό, ανθρώπινο, μέτρο του Αλμπέρ Καμύ, καλή του ώρα…

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2013