«Εσείς με τον Γκάγκο, εμείς με την Ναζάρε!» απαντούν οι πρυτάνεις των πανεπιστημίων της χώρας στην υπουργό Παιδείας κυρία Άννα Διαμαντοπούλου, επιλέγοντας να εκφράσουν την αντίδρασή τους στις σχεδιαζόμενες αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση όχι μόνο με κινητοποιήσεις, αλλά και με διάλογο· έστω και παράλληλο.
Η υπουργός Παιδείας επικαλέστηκε προ τριμήνου τις πορτογαλικές επιτυχίες στον συγκεκριμένο τομέα, καλώντας στην Αθήνα τον πρώην υπουργό Παιδείας της Πορτογαλίας και εμπνευστή της εκεί μεταρρύθμισης στα ΑΕΙ κ. Ζοζέ Μαριάνο Γκάγκο.
Ο κ. Γκάγκο είχε μιλήσει για τον τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων της χώρας του, παραμονές της ανακοίνωσης των παραπλήσιων προτάσεων της κυβέρνησης για τον νέο Νόμο Πλαίσιο των ΑΕΙ.
Οι πρυτάνεις των ελληνικών πανεπιστημίων απάντησαν πρόσφατα παρουσιάζοντας την εκπαιδευτική εικόνα της ίδιας χώρας και της ίδιας μεταρρύθμισης, από διαφορετική οπτική γωνιά.
Η κυρία Ελένα Ναζάρε, την οποία προσκάλεσαν στην Αθήνα, είναι ίσως το ισχυρότερο πρόσωπο στην ακαδημαϊκή κοινότητα της Πορτογαλίας σήμερα. Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας της χώρας – θέση από την οποία ξεκίνησε και ο κ. Γκάγκο – είναι πρώην πρύτανης και νυν αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πανεπιστημίων.
Εκσυγχρονίστρια, επιστήμονας, τεχνοκράτης, η κυρία Ναζάρε δεν παύει να βλέπει τα πράγματα από την πλευρά των πανεπιστημίων.
Απαντάει εύκολα – και αφοπλιστικά – στην ερώτηση που απασχολεί αυτές τις ημέρες τους παράγοντες κάθε ελληνικού πανεπιστημίου: «Μπορεί να έχουμε κι εμείς συμβούλια διοίκησης στη χώρα μας, αλλά η ισχυρή θέση είναι εκείνη του πρύτανη».
Η δήλωση έγινε στην Σύνοδο των πρυτάνεων ΑΕΙ στο Ναύπλιο. Σήμερα, η κυρία Ναζάρε, με συνέντευξή της στο «ΒΗΜΑ online», την αναλύει μεταφέροντας την εμπειρία της και την εμπειρία των συναδέλφων της από την πορτογαλική μεταρρύθμιση.
Το μοντέλο που χρησιμοποιείται στην Πορτογαλία δείχνει ότι η Ελλάδα δεν… πρωτοτυπεί. Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο είναι τα Συμβούλια Διοίκησης με ένα 50% των μελών τους εκλεγμένων από την επιστημονική «δεξαμενή» κάθε πανεπιστημίου και διορισμένους πρυτάνεις μετά από διεθνή διαγωνισμό.
Με μια διαφορά. Ο νόμος στη χώρα της, όπως λέει η κυρία Ναζάρε, ψηφίστηκε πριν από τρία χρόνια και θεωρητικά εφαρμόζεται. Κανένα πανεπιστήμιο όμως δεν διόρισε πρύτανη εκτός των μελών του, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν πολλές και ενδιαφέρουσες υποψηφιότητες, εντός και εκτός Πορτογαλίας…
Σύμμαχοι πρύτανης και πρόεδρος του πανεπιστημίου
«Ο πρύτανης και ο πρόεδρος του Συμβουλίου, που διοικούν τα πανεπιστήμια μας είναι σύμμαχοι» λέει η κυρία Ναζάρε. «‘Η τουλάχιστον πρέπει να είναι», σημειώνει. «Είχαμε κι εμείς προβλήματα με την μεταρρύθμιση»
«Ο πρόεδρος του συμβουλίου δεν αναμιγνύεται στην «διακυβέρνηση» του πανεπιστημίου». Αλλά «το συμβούλιο έχει τη δύναμη όχι μόνο να εκλέξει, αλλά και να παύσει τον πρύτανη», αν οι αποφάσεις του ζημιώνουν το πανεπιστήμιο. «Βεβαίως το συμβούλιο εγκρίνει την στρατηγική του πρύτανη για το πανεπιστήμιο, την ετήσια στρατηγική και τον προϋπολογισμό του».
Στην ερώτηση αν αντιμετώπισαν στην Πορτογαλία προβλήματα όταν σχεδιαζόταν η μεταρρύθμιση στα πανεπιστήμια της χώρας η κυρία Ναζάρε απαντά θετικά. «Φυσικά και είχαμε προβλήματα», λέει, «θα ήταν αδύνατο να μην έχουμε».Δεν είναι η μοναδική αναλογία με την Ελλάδα.
«Η Πορτογαλία είχε δυαδικό σύστημα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που περιλάμβανε τον πανεπιστημιακό τομέα και τον μη πανεπιστημιακό τομέα (το τεχνολογικό τομέα και τα γνωστά ως Polytechnics)», λέει η κυρία Ναζάρε.
«Μέχρι το 2005 και την Διακήρυξη της Μπαλόνια τους τίτλους Μάστερ και τους διδακτορικούς τίτλους τους έδιναν μόνο τα πανεπιστήμια. Ο νόμος άλλαξε το 2005. Με αυτόν, ο πρώτος και ο δεύτερος κύκλος σπουδών κρίθηκε ότι πρέπει να δίνονται και από τους δυο πυλώνες της ανώτατης εκπαίδευσης (τα πανεπιστήμια και τα Τεχνολογικά Ιδρύματα). Μόνο τα διδακτορικά δίνονταν πλέον μόνο από τα πανεπιστήμια», συνεχίζει.
«Εκτός από τις συνήθεις διαφωνίες για την διάρκεια του κάθε κύκλου σπουδών είχαμε και τα πανεπιστήμια να προσπαθούν να πείσουν την κυβέρνηση ότι ήταν λάθος να αφήσει τα Τεχνολογικά Ιδρύματα να δίνουν Μαστερ», λέει η κυρία Ναζάρε.
«Η νέα νομοθεσία τελικά πέρασε δίνοντας νέες δυνατότητες», σημειώνει. «Το 2007 θεσπίστηκαν Συμβούλια Διοίκησης μέλη από 15 έως 30. Τουλάχιστον το 50% των μελών αυτών ήταν εκλεγμένα (με την αναλογική μέθοδο) από μέλη του κάθε πανεπιστημίου (καθηγητές και ερευνητές). Το 30% των μελών τους ήταν εξωτερικά μέλη που επιλέγονταν από τα μέλη του πανεπιστημίου που εξελέγησαν. Το 15% των μελών των συμβουλίου είναι φοιτητές επίσης εκλεγμένοι», λέει περιγράφοντας το σύστημα που ισχύει σήμερα.
«Αυτό το συμβούλιο είναι υπεύθυνο για την χάραξη της στρατηγικής του κάθε Ιδρύματος και διαλέγει τον πρύτανη του που μπορεί να είναι καθηγητής, ερευνητής, από οποιοδήποτε πανεπιστήμιο ή ερευνητικό κέντρο εντός ή εκτός Πορτογαλίας», προσθέτει η κυρία Ναζάρε.
«Το Συμβούλιο διαλέγει ακόμη τον πρόεδρο του από τα εξωτερικά μέλη του. Ο πρύτανης είναι ο επικεφαλής του πανεπιστημίου, ο οποίος λογοδοτεί μόνο στο Συμβούλιο του».
Προαιρετική η ΣύγκλητοςΣτα πανεπιστήμια της Πορτογαλίας η Σύγκλητος είναι προαιρετική αναφέρει η κυρία Ναζάρε και τονίζει ότι το θέμα αυτό αφήνεται στο πανεπιστήμιο για να αποφασίσει αν θα έχει ή όχι το όργανο αυτό.
«Όπως και να έχει όμως, το όργανο αυτό δεν έχει εκτεταμένη εξουσία. Οι κανονισμοί του πανεπιστημίου μπορεί να προβλέπουν ότι ο πρύτανης αναζητεί την γνωμοδότηση της Συγκλήτου για συγκεκριμένα θέματα».
«Το ντιμπέιτ ήταν έντονο αλλά άξιζε»«Το ντιμπέιτ ήταν έντονο αλλά άξιζε»
«Ο νέος νόμος ψηφίστηκε μετά από ένα πολύ σύντομο, ενός μόνο μήνα, αλλά έντονο ντιμπέιτ στη χώρα για τον τρόπο λειτουργίας των πανεπιστημίων. Στο ντιμπέιτ αυτό αναμίχθηκαν η Σύνοδος πρυτάνεων, μεμονωμένοι πρυτάνεις, το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας της χώρας, τα πολιτικά κόμματα και φυσικά ο ίδιος ο υπουργός Παιδείας», θυμάται η κυρία Ναζάρε.
«Νομίζω ότι άξιζε και ήταν πολύ ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση», αναφέρει. «Απέδειξε ότι η κοινωνία ενδιαφέρεται για την ανώτατη εκπαίδευση».Και η πραγματικότητα μετά από τρία χρόνια; «Όλα τα πανεπιστήμια έχουν εφαρμόσει το νέο νόμο, αλλά σε όλες τις περιπτώσεις ο πρύτανης που επελέγη, προήλθε από τα αντίστοιχα Ιδρύματα και όχι έξω από αυτά. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν πολλές «εξωτερικές» υποψηφιότητες. Είναι νωρίς για να βγάλουμε συμπεράσματα, αλλά αυτό είναι το γεγονός. Ίσως αυτό αλλάξει στο μέλλον. Ακόμη μαθαίνουμε»..
«Εμείς δεν κάνουμε απεργίες»
Οι ομοιότητες με την Ελλάδα σταματούν εδώ. Οι πορτογάλοι δεν βλέπουν με τον ελληνικό τρόπο τις κινητοποιήσεις.
«Λοιπόν, δεν έχουμε απεργίες στην Πορτογαλία εδώ και αρκετά χρόνια», ξεκαθαρίζει η κυρία Ναζάρε και διευκρινίζει:
«Δεν απεργούμε! Την περίοδο που ο νέος νόμος ήταν θέμα δημόσιας συζήτησης βέβαια, υπήρξαν αρκετές εκδηλώσεις δυσαρέσκειας ενάντια στο νόμο (οι διατάξεις του οποίου κρίθηκαν ως επίθεση στον δημοκρατικό τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων). Οι αντιδράσεις αυτές έγιναν κυρίως από φοιτητές. Υπήρξαν επίσης κάποιες πορείες διδασκόντων και φοιτητών στην Λισσαβόνα και το Πόρτο. Στις περιπτώσεις αυτές υπήρξαν συνθήματα και ακούστηκαν φωνές εναντίον του νόμου. Μπορούμε να πούμε όμως, ότι η κοινή λογική θριάμβευσε».
