Το Ιράκ υπέκυψε ήδη στη Δύση

* Υστερα από 11 χρόνια συγκρούσεων αυτό που έχει καταρρεύσει δεν είναι το καθεστώς του Σαντάμ αλλά η ηθική ενός λαού

ΒΑΓΔΑΤΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ.

Το διεθνές αεροδρόμιο της Βαγδάτης δεν πρωτοτυπεί βέβαια καθόλου σε ονομασία. Είναι το αεροδρόμιο Σαντάμ. Ετσι ονομάζονται όλα τα μεγάλα έργα στο Ιράκ: νοσοκομεία, στάδια, γέφυρες. Το πρωτότυπο στην υπόθεση είναι αυτή η ίδια η λειτουργία του. Εντεκα χρόνια μετά την Καταιγίδα της Ερήμου, μπορείς να φτάσεις στη Βαγδάτη με αεροπλάνο από το Αμμάν ή τη Δαμασκό, χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψεις 11 ώρες μέσα στην έρημο. Μια από τις πολλές αλλαγές για τις οποίες είναι σίγουρο ότι λίγο αργότερα θα διερωτηθείς τι στην πραγματικότητα σηματοδοτούν. Στον έλεγχο αποσκευών ο προϊστάμενος του τελωνείου σε παραπέμπει σε έναν αστυνομικό στον οποίο δίνει οδηγίες στα αραβικά. Αγνοεί βεβαίως ότι η λέξη μπαξίσι είναι κατανοητή και από έναν Ελληνα. Είκοσι δολάρια συνήθως είναι αρκετά για να κανείς πιο ευκίνητο το σύστημα ελέγχου. Λίγο προτού βγεις από το αεροδρόμιο ένας άλλος αστυνομικός θα ζητήσει ξανά φιλοδώρημα. Του απαντάς «μόλις έδωσα 20 δολάρια» και φεύγει. Στην πραγματικότητα δεν θέλει δεύτερο μπαξίσι. Απλώς ελέγχει το ποσό που πήρε ο συνάδελφός του.

Το 1991, στην πρώτη κρίση του Κόλπου, οι συνοριακοί φρουροί έκαναν ευσυνείδητα τους ελέγχους. Στην κρίση του ’97 έπαιρναν ευχαρίστως και ένα φιλοδώρημα. Τώρα πλέον απαιτούν αυτά που ξέρουν ότι θα τους δώσεις προκειμένου να κάνεις τη δουλειά σου. Υστερα από 11 χρόνια πολέμου αυτό που έχει καταρρεύσει δεν είναι το καθεστώς του Σαντάμ αλλά οι ηθικοί ενδοιασμοί. Ενας διεφθαρμένος κρατικός μηχανισμός φροντίζει να αξιοποιεί το εμπάργκο αφού δεν κερδίζει και πολλά πράγματα κατηγορώντας το.

Στις όχθες του Τίγρη τα βράδια μυρίζουν ακόμη φρούτα από τους αρωματισμένους καπνούς του ναργιλέ. Στα τραπέζια όμως με το τσάι και την πέρκα του Τίγρη έχει προστεθεί πια η Pepsi. Νεαροί απαντούν συχνά στα κουδουνίσματα ενός κινητού τηλεφώνου τοπικής εμβέλειας. Μια νέα οικονομική τάξη νεόπλουτων τσαλαπατά με ακριβά τζιπ τη φτώχεια και την αξιοπρέπεια εκατομμυρίων Ιρακινών.

Θα ήταν ωστόσο λάθος να εξηγήσει κανείς μια έτσι και αλλιώς σύνθετη πραγματικότητα με το απλοϊκό σχήμα του «κακού Σαντάμ». Στη Μέση Ανατολή των κληρονομικών δικτατοριών και των διεφθαρμένων βασιλιάδων ο Σαντάμ Χουσεΐν δεν είναι η εξαίρεση. Είναι απλώς αυτός τον οποίο επιλέγουν να εξαιρέσουν. Το Ιράκ είχε την τύχη και την ατυχία να είναι η δεύτερη πιο μεγάλη πετρελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο. Στα βενζινάδικα της Βαγδάτης ο υπάλληλος βάζει τη μάνικα στο ντεπόζιτο και φεύγει για να πιει καφέ. Πρέπει η βενζίνη να αρχίσει να τρέχει στον δρόμο για να σταματήσουν την αντλία. Ενα μεγάλο αυτοκίνητο χρειάζεται λιγότερο από ένα δολάριο για να γεμίσει το ρεζερβουάρ με βενζίνη. Ενα κουτί γάλα όμως κοστίζει ενάμισι δολάριο. Σε αυτά τα αδιανόητα για τα ευρωπαϊκά δεδομένα μεγέθη κρύβεται η αλήθεια των προηγούμενων αλλά και του επερχόμενου πολέμου. Στη Βαγδάτη οι ευρωπαίοι τουλάχιστον διπλωμάτες έχουν γίνει αρκετά ψυχροί στις αναλύσεις τους: «Τα αποθέματα πετρελαίου του Ιράκ φτάνουν το πολύ για 50 χρόνια. Κατόπιν οι Αμερικανοί πρέπει να στραφούν στα αποθέματα της ψυχρής Σιβηρίας. Αυτή η επιλογή θα είναι ένας πολύ θερμός δρόμος και ίσως τσουρουφλιστούν. Το φαινόμενο Σαντάμ σαφώς έχει τις δικές του διαστάσεις και την επικινδυνότητά του. Δεν θα απασχολούσε τόσο τη διεθνή γνώμη αν δεν μύριζε πετρέλαιο».

Ο Σαντάμ Χουσεΐν δεν έκρυψε ποτέ ότι κατείχε χημικά όπλα. Τα χρησιμοποίησε άλλωστε κατά χιλιάδων Κούρδων στο Χαλέπτσε το 1988, αφήνοντας μάλλον αδιάφορη τη διεθνή κοινότητα. Ο Σαντάμ υποστηρίζει ότι δεν κατέχει πια χημικά. Μια απόρρητη έκθεση που ενημέρωνε πριν από μερικές ημέρες τις δυτικές πρεσβείες υποστηρίζει ότι τα τελευταία χρόνια το καθεστώς της Βαγδάτης εξασφάλισε υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Ενας από τους παραλήπτες της έκθεσης αυτής, χωρίς να αμφισβητεί την έκθεση, μας έλεγε στη Βαγδάτη: «Το θέμα είναι τι θέλουμε να αποδείξουμε. Αν ψάξεις, για παράδειγμα, σε ένα σχολείο, θα βρεις διάφορα αντικείμενα που είναι αναγκαία στο να κάνεις μάθημα. Μπορείς κάλλιστα όμως για ένα από αυτά, π.χ. για έναν δοκιμαστικό σωλήνα, να πεις ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κάνεις χημική βόμβα. Ναι, αυτό είναι αλήθεια. Για να κατηγορήσεις όμως ένα σχολείο για αυτό πρέπει να έχεις τέτοια στοιχεία ή να θες κάτι να πετύχεις».

Το Ιράκ δείχνει να έχει καταλάβει πλέον ότι τα επιχειρήματά του για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση απλώς συμψηφίζονται με την αμερικανική επιχειρηματολογία για τον «άξονα του κακού». Το υπουργείο Πληροφοριών του Ιράκ φροντίζει να δείχνει στους δημοσιογράφους που φτάνουν στη χώρα το καταφύγιο της Αμρίγια. Ενα μνημείο φρίκης που αποδεικνύει ότι στον πόλεμο δεν υπάρχει τίποτε έξυπνο, ούτε καν βόμβες. Μπαίνεις σε ένα καταφύγιο που εξωτερικά μοιάζει ανέπαφο. Ενας πύραυλος άνοιξε στο μπετόν του καταφύγιου μια τρύπα ενώ ένας δεύτερος πύραυλος με ακρίβεια χιλιοστού πέρασε από την τρύπα και εξερράγη στο καταφύγιο. Οσοι άμαχοι ήταν μέσα σχεδόν εξαερώθηκαν. Βλέπεις τις σκιές τους στους τοίχους. Τετρακόσιοι οκτώ άνθρωποι, ένα λάθος, μια συγγνώμη. Η ιρακινή κυβέρνηση φροντίζει επίσης οι δημοσιογράφοι να έλθουν αντιμέτωποι με τις εικόνες των παιδιών που γεννήθηκαν με τερατογένεση ή λευχαιμία εξαιτίας των όπλων απεμπλουτισμένου ουρανίου. Η Καταιγίδα της Ερήμου ισοπεδώνει ακόμη στο Ιράκ αλλά και στις ίδιες τις ΗΠΑ αυτούς που πίστεψαν ότι ήταν οι νικητές ενός πολέμου για το διεθνές δίκαιο. Η δύναμη της εικόνας είναι μεγάλη, δεν είναι βέβαιο όμως ότι μπορεί να αποτρέψει έναν πόλεμο.

Από την άλλη μεριά οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν ένα πιο σύγχρονο επικοινωνιακό προπαγανδιστικό σύστημα, που δεν έχει όμως απήχηση στο ίδιο το Ιράκ. Μπορεί για τον επισκέπτη οι χιλιάδες φωτογραφίες του Σαντάμ στους δρόμους να είναι απόδειξη μιας αρρωστημένης προσωπολατρίας, για τους ίδιους τους κατοίκους ωστόσο είναι μια κατάσταση που ζουν τα τελευταία 23 χρόνια. Στις γειτονικές άλλωστε χώρες τη θέση του Σαντάμ έχει πάρει ο Αμπντάλα ή ο Ασαντ.

Η ιρακινή αντιπολίτευση, με τη συμμετοχή της οποίας ο πρόεδρος Μπους υποστηρίζει ότι θα ανατρέψει τον Σαντάμ, στηρίζεται στην ουσία σε μια θρησκευτική αντιπαράθεση παρά σε μια πολιτική θέση. Πρόκειται για τους σιίτες μουσουλμάνους του Νότου που αποτελούν το 56% του συνολικού πληθυσμού του Ιράκ. Παρ’ ότι πλειοψηφία, έχουν μικρό μερίδιο της εξουσίας την οποία κατέχουν οι σουνίτες υπό τον Σαντάμ. Το 1991 οι σιίτες ξεσηκώθηκαν και κινήθηκαν κατά του καθεστώτος με τις ευχές των ΗΠΑ. Ηταν η πρώτη επένδυση στις θρησκευτικές αντιθέσεις που, όπως πίστευαν οι Αμερικανοί, θα ενεργοποιούσαν και τις υπόλοιπες. Ο Σαντάμ κατάφερε ωστόσο να καταπνίξει την εξέγερση ενώ οι ηγέτες της άρχισαν να δηλώνουν απογοητευμένοι από τη Δύση. Κάποιοι υπολογίζουν τους νεκρούς εκείνης της εποχής σε 500.000. Μερικά χρόνια αργότερα ο αγιατολάχ Σαντέκ ελ Σαντρ, υποκινητής των εξεγέρσεων, βρέθηκε δολοφονημένος μαζί με τους τρεις γιους του. Οι θρησκευτικές συγγένειες των σιιτών του Ιράκ με το καθεστώς της Τεχεράνης κάνει περισσότερο το παιχνίδι με τις θρησκευτικές μειονότητες παιχνίδι με τη φωτιά. Ακόμη και αν ο Σαντάμ Χουσεΐν ανατραπεί, υπάρχουν εγγυήσεις για σταθερότητα στην περιοχή; Θα αφήσει η Τεχεράνη να χαθεί η ευκαιρία ελέγχου της περιοχής μέσα από τους ομοθρήσκους της; Ή, ακόμη χειρότερα, θα αντισταθεί στην πρόκληση να μετατρέψει τους μετριοπαθείς σιίτες σε οπαδούς μιας Τζιχάντ; Και όλα αυτά θα συμβούν με ασφάλεια σε μια περιοχή όπου η έλλειψη δημοκρατίας δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας;


ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ Πώς οι Ιρακινοί «πάτησαν» τον Μπους

Η Βαγδάτη ετοιμάζεται για πόλεμο, αν και ξέρει ότι θα είναι ο τελευταίος. Στο ξενοδοχείο «Ρασίντ», όπου μένουν συνήθως οι ξένοι δημοσιογράφοι, τα χαλιά έχουν σηκωθεί από την είσοδο αποκαλύπτοντας ένα πορτρέτο του Τζορτζ Μπους. Οταν το 1991 ένας «έξυπνος» πύραυλος χτύπησε το ξενοδοχείο, οι Ιρακινοί φιλοτέχνησαν μια προσωπογραφία του Μπους του πρεσβύτερου με την επιγραφή «Μπους δολοφόνε» στην είσοδο του ξενοδοχείου. Οι επισκέπτες για να μπουν στο «Ρασίντ» έπρεπε να πατήσουν τον Μπους. Ηταν πραγματικά γελοίο να βλέπεις πριν από χρόνια τον ανταποκριτή του CNN να προσπαθεί εφευρίσκοντας διάφορες πορείες να αποφύγει το τσαλαπάτημα του προέδρου. Στη συνέχεια, όταν οι σχέσεις ΗΠΑ – Ιράκ έδειξαν στοιχεία βελτίωσης, οι Ιρακινοί σκέπασαν το πορτρέτο του αμερικανού προέδρου για να μην προκαλούν. Εδώ και μερικές ημέρες ο Τζορτζ Μπους αποκαλύφθηκε και πάλι στα μάτια και στα πόδια των επισκεπτών του «Ρασίντ». Ισως ο πόλεμος να έχει ξεκινήσει.

Την ημέρα της ομιλίας του Τζορτζ Μπους στα Ηνωμένα Εθνη ένας διπλωμάτης στη Βαγδάτη διακινδύνευσε μια πρόβλεψη: «Ο πόλεμος θα γίνει όταν ο πρόεδρος Μπους θα έχει εξαργυρώσει το συναίσθημα που κατακλύζει τον κόσμο από τον εορτασμό της 11ης Σεπτεμβρίου και λίγο προτού προλάβουμε να θυμηθούμε και να ρωτήσουμε «τι έγινε αλήθεια ο Μπιν Λάντεν;»».