1. Αφορμή γι’ αυτό εδώ το Σημείωμα ήταν το άρθρο του κ. Μπαμπινιώτη «Για ενα νέο λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών» («Το Βήμα», 21.9.2003). Στο άρθρο εκείνο, ο Πρύτανης ευστόχως υπενθυμίζει πρώτα οτι «με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς, δημιουργούνται και εισάγονται στην Ελληνική πλήθη νέων λέξεων, ως απόδοση νέων πραγμάτων και εννοιών ή επιστημονικών όρων. Οι περισσότερες απ’ αυτές είναι ξένης προελεύσεως και έχουν πρόχειρα αποδοθεί στην Ελληνική, συχνά με τον ξενικό τους τύπο».
Και εκφράζει την ευχή να αναλάβει η Ακαδημία την καταγράφηση αυτών των λέξεων, την ορθή απόδοσή-τους στα Ελληνικά, και την έκδοση σχετικού «Λεξικού». Αυτήν ακριβώς την πρόταση θα ήθελα να σχολιάσω.
Με την άδεια του κ. Μπαμπινιώτη, για όλες αυτές τις λέξεις θα χρησιμοποιήσω, καταχρηστικώς έστω, την ονομασία «όρος» (ως δήλωση έννοιας ή αντικειμένου απο οποιονδήποτε επαγγελματικό, καλλιτεχνικόν ή επιστημονικό χώρο – ή και απ’ την καθημερινότητα).
2. Πράγματι, όπως είναι φυσικό, η εκθετική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών σ’ όλους τους τομείς της ζωής, της τεχνολογίας, της οικονομίας, των επιστημών, των τεχνών, της φιλοσοφίας, της επικοινωνίας, της διοίκησης κλπ, γεννά χειμάρρους νέων εννοιών – άρα αντίστοιχων νέων όρων. Κι επειδή η συμμετοχή της («ευκλεούς» μέν, μικράς δέ) Χώρας-μας στην παραγωγή προϊόντων, στην επιστημονική έρευνα, και στο γίγνεσθαι των ιδεών, είναι προφανώς ανάλογη του πληθυσμού μας, της Παιδείας-μας και της αναπτυξιακής στάθμης μας, εύλογα αναμένεται οτι περισσότερο απ’ το 99% των νέων λέξεων αυτής της κατηγορίας παράγεται εκτός Ελλάδος (πλήν βεβαίως των «αυτογενών» νέων λέξεων που προκύπτουν απ’ την καθημερινή εξέλιξη της Νεοελληνικής). Παράγεται έξω – άρα εισάγεται στην Ελλάδα (στα αγγλικά συνήθως, τώρα). Μακάρι, μάλιστα, να εισάγεται και να χρησιμοποιείται ταχύτατα – σημάδι ενημερότητας και συμμετοχής-μας σ’ όλη τη δυναμική των καιρών: Νέοι Οροι σημαίνει Νέα Γνώση, δηλαδή Νέα Ζωή. Μέχρι εδώ, καλά.
3. Ας έρθομε όμως τώρα και στην γλωσσική ταμπακέρα. Περι ποίου πλήθους όρων πρόκειται; Δέν διαθέτομε αξιόπιστες στατιστικές – αδρομερείς όμως εκτιμήσεις, ανεβάζουν την παραγωγή αυτή σε 5.000 έως 20.000 νέων όρων κατ’ έτος (για το σύνολο των κλάδων, των δραστηριοτήτων και της καθημερινότητας). Οσο κι αν δέν ενδιαφέρουν όλοι αυτοί οι όροι την Ελλάδα, πρόκειται εδώ για «γλωσσικούς χειμάρρους» που πέφτουν απάνω-μας απο εκατό μεριές, και που μπορεί να πνίξουν οποιαδήποτε ξεμοναχιασμένη προσπάθεια – όσο αρμόδιο και υψηλό κι αν είναι το φράγμα που θα υψώσουμε στη θέση εκείνη: Ενα κυκλικό φράγμα μεγάλης διαμέτρου απαιτείται, με καθολική συμμετοχή και με επιστράτευση εξαιρετικά δαπανηρών μέσων.
Μιαν άλλη ποσοτική ένδειξη της έκτασης του προβλήματος δίνει το γεγονός οτι στο Eurodicautom, τον θησαυρό όρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, φιλοξενούνται σήμερα 1.000.000 όροι στ’ αγγλικά – έναντι 400.000 μόνον στα ελληνικά (και μή με ρωτάτε για την ποιότητα πολλών απ’ αυτές τις ελληνικές αποδόσεις). Εξ άλλου, πολλοί τομείς δράσεων δέν περιλαμβάνονται στο Eurodicautom. Θα ήταν δε δύσκολο να υποστηρίξει κανείς οτι ενα μέρος όλων αυτών των όρων (ποιό;) δέν μας ενδιαφέρει.
Αντιλαμβάνομαι οτι ο Πρύτανης είχε υπόψη-του ενα έργο πολύ μικρότερου εύρους – ελπίζω όμως οτι θα συμφωνεί οτι η πραγματική κλίμακα του προβλήματος ειναι απαγορευτικά μεγαλύτερη, και απαιτεί εθνική «στράτευση» και εθνικές πιστώσεις. Μια τέτοια στράτευση είναι αναγκαία και γι’ άλλους καθαρά λειτουργικούς λόγους: Κανένα ελληνικό Ιδρυμα, Σπουδαστήριο ή Διοικητική Μονάδα δέν μπορεί να διαθέτει την τεράστια, άκρως εξειδικευμένη και διακλαδικότατη, γνώση που απαιτείται για να αναλάβει ενα τέτοιο τιτάνιο έργο. Υστερα, υπάρχει ήδη γύρω μας, εδώ και 20-30 χρόνια ενα ζωντανό, εκτεταμένο και συνεχές οροπλαστικό έργο το οποίο εκπονείται απο 100 περίπου αρμόδια Κέντρα Ειδικών σ’ όλη την Ελλάδα – πάλι καλά. Αυτό το (ετεροβαρές, έστω) έργο, δέν μπορεί να αγνοηθεί ή να υποκατασταθεί: Να διευρυνθεί χρειάζεται, να διηθηθεί, να επανοργανωθεί, να συγκεντρωθεί, να ομοιογενοποιηθεί – και να διατεθεί ηλεκτρονικώς στις οθόνες όλων των Ελλήνων.
4. Απ’ όσο γνωρίζω, η Ακαδημία Αθηνών εγκαίρως έδειξε το αρμόδιο ενδιαφέρον-της για ενα τέτοιο Εθνικό Πρόγραμμα: Στη σχετική Επιτροπή της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας (1991) είχε συμμετάσχει με τον προϊστάμενο του Γραφείου Ορολογίας της Ακαδημίας. (Κι επειδή ο κόσμος είναι μικρός, η Επιτροπή εκείνη είχε συσταθεί με πρωτοβουλία του κ. Μπαμπινιώτη, του κ. Γ. Κουμάντου και του υπογραφόμενου).
Είχα συντονίσει το έργο εκείνης της Επιτροπής, και μένω ακόμη με την πικρία οτι η Πολιτεία τότε μας έφτυσε – ένθα ο όρος «πτύω» χρησιμοποιείται με το νεοελληνικό νόημα της αδιαφορίας (τουλάχιστον). Είναι πράγματι δύσκολο να πείσεις οτι η Ανάπτυξη μιας Χώρας δέν συμποσούται στ’ «ό,τι πουλάω κι ό,τι αγοράζω» μόνον…
Αλλά έχει ο καιρός γυρίσματα: Το 2000/2001 με πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Επεξεργασίας Λόγου (κ. Γ. Καραγιάννης), ξεκίνησε μια νέα πιό οργανωμένη προσπάθεια (πάλι στο πλαίσιο της ΓΓΕΤ), με σκοπό την εξυπηρέτηση του προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» (3ο ΚΠΣ) – κι είχαμε εγκαίρως αποδείξει οτι ο στόχος της καθολικής λογισμητοποίησης των εθνικών δραστηριοτήτων περνάει υποχρεωτικά απ’ την θέσπιση πιστοποιημένων μονοσήμαντων όρων! Ως Πρόεδρος της νέας Επιτροπής μελέτης και κοστολόγησης της όλης εθνικής προσπάθειας που θ’ απαιτούνταν, δηλώνω οτι η υποστήριξη (όχι μόνον απ’ τη ΓΓΕΤ, αλλα κυρίως) απ’ την αρμόδια Υπηρεσία του Γραφείου του Πρωθυπουργού ήταν ενθουσιώδης. Οσο παταγώδης ήταν κι η τελική εγκατάλειψη! Ενας δαίμων ξέρει ποιές παρωπιδικές στρατηγικές (δηλαδή μή-στρατηγικές) επικράτησαν μέσα στα επιμέρους αρμόδια Υπουργεία – με τα περισσότερα των οποίων παρα ταύτα είχαμε στενά συνεργασθεί προετοιμάζοντας το Εθνικό Πρόγραμμα Ορολογικού Συντονισμού. (Το φιλόδοξο ακρωνύμιο ΕΠΟΣ, καθόλου δεν βοήθησε ώστε να γίνει «άμ’ έργον»). Ομως, το λεπτομερέστατο Επιχειρησιακό σχέδιο (συνταγμένο απο Ομάδα με συντονιστή τον κ. K. Βαλεοντήν) παραμένει στη διάθεση όποιου θα δώσει συνέχεια σ’ αυτήν την καίριας εθνικής σημασίας δράση: Με τη συνεργασία 180 υφισταμένων ειδικών φορέων, με οργάνωση σε 140 θεματικά πεδία, με διάκριση δράσεων σε Υποδομή, Παραγωγή, Αποθήκευση, Διάθεση, και Ειδικές ορολογικές εφαρμογές, στήνεται και λειτουργεί η Εθνική Βάση Δεδομένων Ορολογίας και πλουτίζεται με 500.000 συμβατούς και πιστοποιημένους όρους. Το συνολικό κόστος γι’ αυτήν την εθνική μηχανή, ήταν 2 εκατομ. ευρώ κατ’ έτος, επι μιάν εξαετία, δηλαδή γύρω στα 4 δισεκ. δραχμές συνολικά – όσο στοιχίζουν 3 χιλιόμετρα αυτοκινητοδρόμου, ΜΟΝΟΝ. Δέν τα θέλουν όμως.
Ωσπου να κολλήσει η επικοινωνία στη Διοίκηση, ώσπου να μας πνίξει το ορολογικό αλαλούμ στην Εκπαίδευση – κι ώσπου οι χρήστες των λογισμικών να προτιμούν την αγγλική (διότι εκεί μπορούν να συνεννοηθούν).
5. Στο μεγάλο αυτό Πρόγραμμα, η Ακαδημία Αθηνών θα είχε κομβικόν ρόλο. (Ο ακαδημαϊκός κ. Π. Λιγομενίδης πρόσφερε τη συνεργασία-του στην Επιτροπή του ΕΠΟΣ): Με την οικονομική και οργανωτική υποστήριξη του Προγράμματος, η Ακαδημία θα ανελάμβανε την τελική πιστοποίηση των όρων, με το δικαίωμα της αναπομπής προς τα επιμέρους Ανθρώπινα Δίκτυα Ορολογίας.
Αν το ΕΠΟΣ είχε εγκριθεί, η Χώρα θα απολάμβανε εναν καρπό πολλαπλόν: Μια γλωσσική ανασύνταξη (με τεράστιες ευνοϊκές παρενέργειες), ενα εκτεταμένο νοικοκυριό στη Δημόσια Διοίκηση, ενα βασικό δυνάμωμα των Επιστημονικών δρωμένων, και μια ένεση Παιδείας για τον κάθε πολίτη. Ποτέ όμως δέν είν’ αργά…
