Πιστεύαμε ώς τώρα ότι για το έλκος και τη γαστρίτιδα που μας χτυπάει κάθε φορά όπου αλλάζει ο καιρός έφταιγαν το άγχος και η κακή διατροφή. Η επιστήμη είναι πια βέβαιη ότι ο ένοχος είναι ένα βακτήριο


Θυμάμαι ακόμη την ευγνωμοσύνη που ένιωσα για τον προνοητικό φίλο ο οποίος κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής με έσωσε από φρικτό πόνο στο στομάχι δίνοντάς μου ένα από τα αντιόξινα χαπάκια που είχε φέρει μαζί του. Θυμάμαι επίσης τη συζήτηση που ακολούθησε και πως όλοι ομόφωνα αποδώσαμε την ασθένειά μου, που λίγο έλειψε να μας χαλάσει την εκδρομή, στο άγχος της εξεταστικής περιόδου που είχε προηγηθεί. Τι κι αν κανένας από μας δεν ήταν γιατρός; Το μαγικό χαπάκι είχε κάνει το θαύμα του και ο φίλος μου, δρέποντας τις δάφνες του, μας εξήγησε πως η υπερέκκριση πεπτικών οξέων μπορεί να προκαλέσει τη γαστρίτιδα, που κάνει τη ζωή μας τόσο μίζερη.


Ετσι, με ριζωμένη μέσα μου την αντίληψη πως το άγχος και η κακή διατροφή αποτελούν τις αιτίες για τις γαστρίτιδες, ξαφνιάστηκα όταν διάβασα πως το, μάλλον φωτογενές, βακτήριο της φωτογραφίας μας είναι ο αληθινός ένοχος. Το όνομα αυτού; Helicobacter pylori ή ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, της απώτερης μοίρας του στομάχου. Θέλησα να μάθω περισσότερα και μια μικρή έρευνα στο Ιντερνετ μού αποκάλυψε πως το συγκεκριμένο βακτήριο αποτελεί στις ημέρες μας αντικείμενο εντατικής μελέτης: εξακόσιες είκοσι δύο επιστημονικές μελέτες με θέμα το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού έχουν δημοσιευθεί τα τελευταία δύο χρόνια! Ομολογώ πως δεν έχω μελετήσει όλες αυτές τις εργασίες, ούτε τις υπόλοιπες χίλιες πεντακόσιες προηγουμένων ετών, αλλά έχω μελετήσει όσες χρειάστηκαν για να αντιληφθώ τα της δράσης αυτού του ανεπιθύμητου φιλοξενουμένου.


Οξέα και έλκος


Προτού σας μεταφέρω τις πληροφορίες που συνέλεξα θα πρέπει να πω πως η λανθασμένη εντύπωση του φίλου μου σχετικά με την αιτιολογία των πόνων του στομάχου δεν ήταν δικό του λάθος: δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που η επίσημη θέση της ιατρικής πρέσβευε πως το στομαχικό έλκος οφειλόταν στην υπερέκκριση οξέων. Οπως χαρακτηριστικά είχε πει ο γερμανός γιατρός Κ. Schwartz συνοψίζοντας σε μία φράση τα ιατρικά πιστεύω της εποχής του, «χωρίς οξέα δεν υπάρχει έλκος». Και χρειάστηκαν πραγματικές μάχες εκ μέρους κάποιων γιατρών προκειμένου να αρθούν αυτά τα πιστεύω, επειδή για πολλούς γιατρούς το θέμα της θεραπείας του έλκους είχε κλείσει γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ’70 με την εμφάνιση στην αγορά των αντιόξινων φαρμάκων. Ωστόσο, αν και τα αντιόξινα φάρμακα ανακούφιζαν τα συμπτώματα του έλκους, φάνηκε από την αρχή πως δεν αποτελούσαν τη ριζική θεραπεία: όταν η χορήγησή τους σταματούσε, το έλκος επανερχόταν… Με άλλα λόγια, η θεραπεία θα έπρεπε να διαρκεί για ολόκληρη τη ζωή των ασθενών. Και αν οι ασθενείς δεν ήταν ευχαριστημένοι, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν είχαν κανένα λόγο να παραπονούνται: η θεραπεία με τα αντιόξινα τους απέφερε ετησίως 3,5 δισ. δολάρια…


Η αντίστροφη μέτρηση για την «όξινη θεωρία» άρχισε στα 1979, όταν ένας αυστραλός παθολόγος, ο Robin J. Warren, από το νοσοκομείο του Περθ, εξετάζοντας στο μικροσκόπιο δείγματα ιστών από ασθενείς με έλκος, διαπίστωσε ότι αυτά έβριθαν σπειροειδών βακτηρίων. Ωστόσο, η παρουσία και μόνο των βακτηρίων εκεί δεν αποτελούσε πειστήριο για τη συμμετοχή τους στην αιτιολογία της ασθένειας. Το μόνο που θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς από αυτήν την παρατήρηση ήταν πως τα άγνωστα αυτά βακτήρια όφειλαν να είναι ανθεκτικά στο όξινο περιβάλλον, δεδομένου ότι εντοπίζονταν στον βλεννογόνο που επενδύει τα τοιχώματα του στομάχου. Η απόδειξη της ενοχής τους ήρθε έξι χρόνια αργότερα και ενώ τα βακτήρια είχαν απομονωθεί και μελετηθεί σε εργαστηριακές συνθήκες. Ο συνεργάτης του γιατρού Warren, ο Barry J. Marshall, αποφάσισε να γίνει πειραματόζωο: ενώπιον μαρτύρων, ήπιε μια καλλιέργεια βακτηρίων (!) και ένα χρόνο μετά έπασχε από γαστρίτιδα… Ακόμη περισσότερο, η θεραπεία με αντιβιοτικά ήταν αποτελεσματικότερη της θεραπείας με αντιόξινα επειδή, ενώ η πρώτη ήταν κατά των αιτιών που προκαλούσαν την ασθένεια, η δεύτερη ήταν απλώς κατά των συμπτωμάτων.


Παρά τις παραπάνω αποδείξεις, η διεθνής ιατρική κοινότητα φάνηκε ιδιαίτερα αργή στην υιοθέτηση της καινούργιας θεωρίας. Μόλις στα 1994 κάποιοι γιατροί έπεισαν το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ να αναγνωρίσει πως το έλκος του στομάχου προκαλείται και από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού και πως για την αντιμετώπισή του απαιτείται θεραπεία με αντιβιοτικά. Είναι αξιοσημείωτο πως, σύμφωνα με τα λεγόμενα του γιατρού Tadataka Yamada από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, ως εκείνη τη στιγμή μόνο στο 1%-2% των ασθενών με έλκος χορηγούνταν αντιβιοτικά…


Οι εξελίξεις υπήρξαν ραγδαίες και το 1994 ήταν η χρονιά του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού. Οχι μόνο αποδείχτηκε ο κύριος αίτιος της εμφάνισης του στομαχικού έλκους, αλλά ανακηρύχθηκε και καρκινογόνος μικροοργανισμός! Αιτία, οι στατιστικές μελέτες που έδειξαν πως η παρουσία του στο στομάχι αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης αδενοκαρκινώματος. Οι λεπτομέρειες δεν είναι γνωστές, αλλά οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν πως υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ελικοβακτηριδίου. Ετσι, ενώ ο λιγότερο επιθετικός τύπος δεν προκαλεί παρά μόνο γαστρίτιδα, ένας άλλος, με αυξημένο αριθμό γονιδίων και αυξημένη ικανότητα καταστροφής της στομαχικής βλέννης, είναι υπεύθυνος για την πρόκληση έλκους και σε κάποιες περιπτώσεις καρκίνου.


Και στην Ελλάδα;


Στη χώρα μας, όπως μας πληροφορούν ιατρικές πηγές, εφαρμόζεται θεραπεία με αντιβιοτικά, δεδομένου ότι η επίσημη άποψη των ελλήνων γιατρών είναι πως το έλκος του στομάχου οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Οσο για τα αντιόξινα, αυτά συνεχίζουν να χορηγούνται και συνίσταται η χορήγησή τους λόγω της γνωστής αποτελεσματικότητάς τους στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του έλκους και της γαστρίτιδας. Υπάρχουν ωστόσο τύποι έλκους του στομάχου οι οποίοι δεν οφείλονται στο ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Ετσι, πριν από τη χορήγηση οποιουδήποτε φαρμάκου, οφείλει κανείς να ελέγξει την αιτιολογία της ασθένειας για κάθε ασθενή. Στην Ελλάδα δύο τεστ έχουν εφαρμοσθεί κλινικά προκειμένου να ερευνηθεί η παρουσία του ελικοβακτηριδίου στο στομάχι ασθενών με έλκος: το τεστ αναπνοής και η γαστροσκόπηση, η οποία θεωρείται η πλέον ενδεδειγμένη. Οσο για το ακριβές ποσοστό των ασθενών με έλκος που εμφανίζουν καρκίνο του στομάχου, στη χώρα μας δεν ξεπερνά το 2%-3%.


Οπως ήδη αναφέρθηκε, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού αποτελεί αντικείμενο εντατικών μελετών. Ετσι, παράλληλα με τις μελέτες που αποσκοπούν στη διαλεύκανση του τρόπου δράσης του και της τοξικότητάς του, μια σειρά μελετών αναφέρεται στη δημιουργία εμβολίου ενάντια στο βακτήριο, επειδή η πρόληψη είναι πάντοτε καλύτερη από τη θεραπεία. Οπως εξηγούν οι ειδικοί επιστήμονες, το εμβόλιο όχι μόνο θα επιτρέψει στον οργανισμό να αμυνθεί τη στιγμή της εισβολής και πριν την εγκαθίδρυση του ελικοβακτηριδίου στο στομάχι, αλλά θα μας ανεξαρτητοποιήσει και από τη χρήση των αντιβιοτικών στα οποία όλοι οι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν ανθεκτικότητα. Σύμφωνα πάντοτε με τους ίδιους επιστήμονες, το εμβόλιο θα βρίσκεται στην αγορά στα επόμενα πέντε χρόνια. Ιδωμεν…