Προσδιορισμός της φορολογητέας αξίας

Ως αξία, για την επιβολή του φόρου, λαμβάνεται η αγοραία αξία των περιουσιακών στοιχείων της κληρονομίας του χρόνου που γεννιέται η φορολογική υποχρέωση.

Για τον προσδιορισμό αυτής της αξίας, προκειμένου για:

* Ακίνητα: Λαμβάνεται υπόψη η αξία των ίδιων των εκτιμωμένων ακινήτων ή άλλων ομοειδών προς αυτά, που προέκυψε από εκτίμησή τους λόγω προγενέστερης μεταβίβασής τους ή δικαστικής διανομής κλπ., και γενικά κάθε άλλο πρόσφορο στοιχείο το οποίο ασκεί ουσιαστική επίδραση στη διαμόρφωση της αγοραίας αξίας.

Από το έτος 1985 εφαρμόζεται σταδιακά το σύστημα αντικειμενικού προσδιορισμού της φορολογητέας αξίας των ακινήτων, αντί του ως τότε ισχύοντος συστήματος των συγκριτικών στοιχείων.

Βάση του νέου συστήματος είναι ο διαχωρισμός κάθε δήμου ή κοινότητας σε ζώνες και ο καθορισμός και η δημοσιοποίηση εκ των προτέρων για κάθε ζώνη ορισμένης αξίας, ως αξίας τετραγωνικού μέτρου καινούργιου διαμερίσματος του Α’ ορόφου με πρόσοψη σε δρόμο, καθώς και συντελεστών αυξομείωσης της αξίας αυτής, οι οποίοι εκφράζουν πολεοδομικά και εμπορικά δεδομένα κάθε ζώνης ή ιδιαίτερα γνωρίσματα του συγκεκριμένου ακινήτου.

Για κάθε ακίνητο συμπληρώνεται ειδικό έντυπο (φύλλο υπολογισμού αξίας).

* Απαιτήσεις: Λαμβάνονται υπόψη τα ποσά των χρηματικών αυτών απαιτήσεων.

* Μετοχές, ομολογίες, ιδρυτικοί τίτλοι: Επί εισηγμένων στο Χρηματιστήριο, ως αξία λαμβάνεται ο μέσος όρος της τιμής των πωλήσεων που πραγματοποιήθηκαν μέσα στο προ του θανάτου του κληρονομουμένου εξάμηνο. Επί μη εισηγμένων στο Χρηματιστήριο, λαμβάνονται υπόψη και συνεκτιμώνται οι πράξεις μεταβίβασης μετοχών εντός του τελευταίου προ του θανάτου του κληρονομουμένου εξαμήνου, καθώς επίσης η εσωτερική αξία αυτών που βρίσκεται με διαίρεση της καθαράς θέσης της επιχείρησης διά του αριθμού των μετοχών.

Η εσωτερική αξία μπορεί να αυξομειώνεται από τον προϊστάμενο ΔΟΥ, που λαμβάνει ενδεικτικά υπόψη τα κέρδη που διανεμήθηκαν μέσα στην τελευταία πενταετία, τη φήμη, την πελατεία και κάθε άλλο στοιχείο που ασκεί ουσιαστική επίδραση στη διαμόρφωση της αγοραίας αξίας.

* Επιπλα: Κατά μαχητό τεκμήριο του νόμου σε κάθε κληρονομία υπολογίζεται αξία επίπλων που ισούται με το 1/30 της καθαρής αξίας της κληρονομιαίας περιουσίας.

* Παροχές: Η αξία υπολογίζεται επί διηνεκών στο 20πλάσιο της ετήσιας παροχής, επί των ορισμένου χρόνου στο πολλαπλάσιο της ετήσιας παροχής, ανάλογα με τα χρόνια διάρκειας αυτής και μέχρι του 18πλασίου της, επί των ισοβίων και των αορίστου χρόνου στο 18πλάσιο της ετήσιας παροχής, αν ο υπέρ του οποίου η παροχή δεν έχει υπερβεί το 20ό έτος της ηλικίας του,

στο 16πλάσιο αν έχει υπερβεί το 20ό έτος

στο 14πλάσιο αν έχει υπερβεί το 30ό έτος

στο 12πλάσιο αν έχει υπερβεί το 40ό έτος

στο 9πλάσιο αν έχει υπερβεί το 50ό έτος

στο 6πλάσιο αν έχει υπερβεί το 60ό έτος

στο 3πλάσιο αν έχει υπερβεί το 70ό έτος

στο 2πλάσιο αν έχει υπερβεί το 80ό έτος

* Επικαρπία: Ισοβίου ή αορίστου χρόνου, η αξία υπολογίζεται:

στα 7/10 αν έχει υπερβεί το 20ό έτος

στα 6/10 αν έχει υπερβεί το 30ό έτος

στα 5/10 αν έχει υπερβεί το 40ό έτος

στα 4/10 αν έχει υπερβεί το 50ό έτος

στα 3/10 αν έχει υπερβεί το 60ό έτος

στα 2/10 αν έχει υπερβεί το 70ό έτος

στο 1/10 αν έχει υπερβεί το 80ό έτος

Αν η επικαρπία είναι ορισμένου χρόνου, υπολογίζεται στο 1/20 της αξίας της πλήρους κυριότητας για κάθε χρόνο διάρκειας και δεν μπορεί να είναι ανώτερη από τα 8/10 της αξίας της πλήρους κυριότητας.

Προς την επικαρπία, για την επιβολή του φόρου, εξομοιώνεται η χρήση και η οίκηση, όχι όμως και η συνοίκηση μετά του κυρίου.

* Ψιλή κυριότητα: Φορολογείται ευθύς ως συνενωθεί με την επικαρπία. Εξαιρετικά φορολογείται αν:

­ περιέλθει σ’ εκείνον που έχει με ιδιαίτερο τίτλο την επικαρπία,

­ μετά από αποποίηση της κληρονομίας από τον αρχικό κληρονόμο, περιέλθει σε άλλον, που έχει με ιδιαίτερο τίτλο την επικαρπία,

­ μεταβιβασθεί από τον ψιλό κύριο με αντάλλαγμα, και

­ το ζητήσει ο φορολογούμενος με αίτησή του. Με το άρθρο 17 Ν. 1473/1984 παρέχεται η ευχέρεια στον ψιλό κύριο να ζητήσει τη φορολογία της ψιλής κυριότητας μέσα σε προθεσμία ενός έτους από της έναρξης ισχύος του νόμου.

­ ο ψιλός κύριος εξαγοράσει την ενάσκηση του δικαιώματος της επικαρπίας.

* Καταπίστευμα: Ο βαρυνόμενος με το καταπίστευμα φορολογείται αμέσως ως επικαρπωτής, ο καταπιστευματοδόχος όμως, που θεωρείται ψιλός κύριος, φορολογείται για πλήρη κυριότητα μόλις υπαχθεί σ’ αυτόν το καταπίστευμα.

Τι είναι καταπίστευμα: Κληρονομικό καταπίστευμα υπάρχει όταν ο διαθέτης υποχρεώνει τον κληρονόμο να παραδώσει εξαιτίας ορισμένου γεγονότος ή σε ορισμένο χρόνο σε τρίτον μέρος ή το σύνολο της κληρονομίας.

Εκπτωση χρεών και βαρών

Από την αξία της κληρονομίας και αναλογικά από κάθε μερίδα εκπίπτουν:

* Τα βέβαια και εκκαθαρισμένα χρέη.

* Η οφειλή του κληρονομουμένου από προίκα, εφόσον δεν αποδόθηκε κατά τον χρόνο που υφίστατο ο γάμος.

* Τα χρέη του κληρονομουμένου από φόρους, τέλη ή άλλα δικαιώματα προς το Δημόσιο, δήμους, κοινότητες ή ΝΠΔΔ.

* Τα νοσήλια των τελευταίων έξι μηνών από του θανάτου του κληρονομουμένου που πληρώθηκαν από τους κληρονόμους μετά τον θάνατο.

Επίσης εκπίπτουν τα εξής βάρη:

* Τα έξοδα δημοσίευσης της διαθήκης, της έκδοσης κληρονομητηρίου και απογραφής της κληρονομίας.

* Τα δικαστικά έξοδα στην περίπτωση που ο κληρονομούμενος κηρυχθεί άφαντος.

* Τα έξοδα διαχείρισης και εκκαθάρισης της κληρονομίας στην αλλοδαπή.

* Τα έξοδα κηδείας του κληρονομουμένου. Αν δεν υπάρχουν δικαιολογητικά, εκπίπτει ποσόν 200.000 δρχ.

* Τα κληροδοτήματα.

Ειδικές απαλλαγές

Απαλλαγή από τον φόρο κληρονομίας προβλέπεται ακόμη στις εξής περιπτώσεις:

* Των καταθέσεων σε κοινό λογαριασμό. Σύμφωνα με τον Ν. 5638/1932, όπως τροποποιήθηκε με το ΝΔ 951/1971, χρηματική κατάθεση σε τράπεζα σε ανοικτό λογαριασμό στο όνομα δύο ή περισσότερων από κοινού έχει την έννοια ότι από τον λογαριασμό αυτόν μπορεί να κάνει χρήση εν όλω ή εν μέρει χωρίς τη σύμπραξη των λοιπών είτε ένας είτε μερικοί είτε όλοι οι δικαιούχοι.

Στις καταθέσεις αυτές μπορεί να τεθεί πρόσθετος όρος ότι με τον θάνατο οποιουδήποτε από τους δικαιούχους η κατάθεση περιέρχεται αυτοδικαίως στους λοιπούς επιζώντας. Στην περίπτωση αυτή η κατάθεση περιέρχεται σε αυτούς ελεύθερα παντός φόρου κληρονομίας ή άλλου τέλους. Η απαλλαγή αυτή δεν επεκτείνεται στους κληρονόμους του τελευταίου δικαιούχου.

* Των γεωργοκτηνοτροφικών εκτάσεων: Με τον Ν. 814/1978 ορίστηκε ότι από την αγοραία αξία κάθε στρέμματος μεταβιβαζόμενης αιτία θανάτου γεωργικής ή κτηνοτροφικής έκτασης, μαζί με τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται πάνω σ’ αυτήν και εξυπηρετούν αποκλειστικά την εκμετάλλευσή της και εφόσον η αξία αυτή δεν υπερβαίνει τα 2 εκατ. δρχ., δεν φορολογείται το ως 1 εκατ. δρχ. τμήμα της για κάθε κληρονόμο ή κληροδόχο και συνολικά για ποσό ως 30 εκατ. δρχ. και ως 80 στρέμματα μεταβιβαζομένης έκτασης, αν:

* Οι κληρονόμοι ή κληροδόχοι είναι τέκνα (εκ νομίμου γάμου, εξώγαμα έναντι της μητρός, αναγνωρισθέντα έναντι του πατρός, νομιμοποιηθέντα έναντι αμφοτέρων των συζύγων, θετά), σύζυγος, γονείς ή αδελφοί του κληρονομουμένου.

* Οι κληρονόμοι ή κληροδόχοι ασχολούνται προσωπικώς και κατά κύριον επάγγελμα με τη γεωργία ή κτηνοτροφία, έστω και αν χρησιμοποιούν επιβοηθητικώς τα μέλη της οικογενείας τους ή και ξένους εργάτες.

* Η έκταση χρησιμοποιείται από τους κληρονόμους ή κληροδόχους αδιαλείπτως επί 15 συναπτά έτη, από της κτήσεώς της, αποκλειστικώς για γεωργική ή κτηνοτροφική εκμετάλλευση.

Προκειμένου περί κτήσεως ιδανικού μεριδίου γεωργικής ή κτηνοτροφικής εκτάσεως, για την μη υπαγωγή σε φόρο, λαμβάνονται υπόψη τα ποσοστά εκάστου μεριδίου τα αντιστοιχούντα σε έκταση ως 40 στρεμμάτων.

* Των νέων αγροτών: Με τον ίδιο πιο πάνω νόμο ορίστηκε ότι από την αγοραία αξία κάθε στρέμματος μεταβιβαζομένης λόγω κληρονομικής διαδοχής γεωργικής ή κτηνοτροφικής έκτασης, μαζί με τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται πάνω σ’ αυτήν και εξυπηρετούν αποκλειστικά την εκμετάλλευσή της, δεν φορολογείται ποσόν που ισούται με το 75% της ανά στρέμμα αξίας μεταβιβαζομένης έκτασης για κάθε κληρονόμο ή κληροδόχο και συνολικά για ποσόν ως 150 εκατ. δρχ. και ως 100 στρέμματα μεταβιβαζομένης έκτασης, εφόσον συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α’

* Οι κληρονόμοι ή κληροδόχοι είναι νέοι αγρότες, έστω και αν χρησιμοποιούν επιβοηθητικώς τα μέλη της οικογενείας τους ή και ξένους εργάτες.

* Οι κληρονόμοι ή κληροδόχοι είναι τέκνα, σύζυγος, γονείς ή αδελφοί του κληρονομουμένου, και

* Η έκταση χρησιμοποιείται αδιαλείπτως από τους κληρονόμους ή κληροδόχους για 15 συναπτά έτη από την απόκτησή της, αποκλειστικά για αγροτική εκμετάλλευση.

Η καταλληλότητα και ο χαρακτήρας της έκτασης μαζί με τις εγκαταστάσεις της ως γεωργικής ή κτηνοτροφικής αποδεικνύονται με βεβαίωση της αρμοδίας κατά τόπο υπηρεσίας του υπουργείου Γεωργίας, που επισυνάπτεται στη δήλωση κληρονομίας.

Προκειμένου περί κτήσεως ιδανικού μεριδίου γεωργικής ή κτηνοτροφικής εκτάσεως, για την υπαγωγή σε φόρο, λαμβάνονται υπόψη τα ποσοστά εκάστου μεριδίου που αντιστοιχούν σε έκταση ως 100 στρέμματα.

* Ακόμη προβλέπεται απαλλαγή της πρώτης κατοικίας μέχρι ενός ορισμένου ποσού (Ν. 1591/86), των αθλητικών σωματείων (Ν. 75/1975), των εκπαιδευτικών και των νοσηλευτικών ιδρυμάτων (Ν. 641/1977), των γυμναστηρίων, εθνικών, δημοτικών και κοινοτικών (Ν. 423/1976).

Κλίμακες φόρου

Οι δικαιούχοι της κτήσης ανάλογα με τη συγγενική τους σχέση προς τον κληρονομούμενο κατατάσσονται στις επόμενες τέσσερις κατηγορίες οι οποίες ισχύουν από 1.1.1998:

Αφορολόγητα ποσά

Από την αξία των κληρονομικών μερίδων και κληροδοσιών, κληρονόμων που υπάγονται στις Α’ και Β’ κατηγορίες εκπίπτει και δεν φορολογείται ποσόν διπλάσιο προς το αφορολόγητο, εφόσον συντρέχουν αθροιστικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

* Η κληρονομική μερίδα ή κληροδοσία αποτελείται, κατά το μισό τουλάχιστον της αξίας της, από γεωργικά ή κτηνοτροφικά περιουσιακά στοιχεία, με συνυπολογισμό και όλων των προγενεστέρων δωρεών, γονικών παροχών και προικών που συστάθηκαν από τον κληρονομούμενο προς τον κληρονόμο ή κληροδόχο.

* Ο κληρονομούμενος ασχολείτο κατά κύριο επάγγελμα σε γεωργικές γενικώς εργασίες.

* Ο κληρονόμος είναι ανήλικος ή ασχολείται κατά κύριο επάγγελμα σε γεωργικές γενικώς εργασίες.

* Η περιουσία περιέρχεται σε κατιόντες ή ανιόντες ή σύζυγο του κληρονομουμένου.

Από την αξία των κληρονομικών μερίδων και κληροδοσιών, κληρονόμων που υπάγονται στις Α’ και Β’ κατηγορίες, δεν φορολογείται ποσόν τριπλάσιο προς το αφορολόγητο εφόσον συντρέχουν αθροιστικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

* Η κληρονομική μερίδα ή κληροδοσία αποτελείται κατά το μισό τουλάχιστον της αξίας της από γεωργικά ή κτηνοτροφικά περιουσιακά στοιχεία με συνυπολογισμό και όλων των προγενεστέρων δωρεών, γονικών παροχών και προικών που συστάθηκαν από τον κληρονομούμενο προς τον κληρονόμο ή κληροδόχο.

* Ο κληρονομούμενος ήταν αγρότης.

* Ο κληρονόμος είναι νέος αγρότης, και

* Η περιουσία περιέρχεται σε κατιόντες ή ανιόντες ή σύζυγο του κληρονομουμένου.

Προκειμένου για κληρονόμους ή κληροδόχους με αναπηρία τουλάχιστον 67%, ο φόρος που αναλογεί στην ως 39.100.000 δραχμές αξία της κληρονομικής μερίδας ή κληροδοσίας μειώνεται κατά 60%.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β’

Για κληρονομική μερίδα ή κληροδοσία που περιέρχεται σε: α) σύζυγο του κληρονομουμένου, β) κατιόντες πρώτου βαθμού (τέκνα από νόμιμο γάμο, τέκνα χωρίς γάμο έναντι της μητέρας, αναγνωρισθέντα εκουσίως ή δικαστικώς έναντι του πατέρα, νομιμοποιηθέντα με επιγενόμενο γάμο ή δικαστικώς έναντι και των δύο γονέων, γ) ανιόντες εξ αίματος πρώτου βαθμού.

Ειδικά σε περίπτωση κτήσης περιουσίας με κληρονομία ή κληροδοσία που οι δικαιούχοι της είναι ανήλικα τέκνα του κληρονομουμένου, εφόσον η αξία της κληρονομικής μερίδας είναι:

α) ως και 9.775.000 δραχμές, ο φόρος που αναλογεί μειώνεται κατά 60%, και β) από 9.775.001 ως και 39.100.000 δρχ., ο φόρος που αναλογεί μειώνεται κατά 30%.

Οι πιο πάνω μειώσεις του φόρου για τα ανήλικα παιδιά του κληρονομουμένου δεν εφαρμόζονται σε κτήσεις δωρεάς εν ζωή ή αιτία θανάτου (ή προίκας), καθώς και στις περιουσιακές παροχές των γονέων προς τα τέκνα τους κατά το άρθρο 1509 ΑΚ.

Για κληρονομική μερίδα ή κληροδοσία που περιέρχεται σε: α) κατιόντες δευτέρου και επομένων βαθμών, β) ανιόντες δευτέρου και επομένων βαθμών, γ) εκουσίως ή δικαστικώς αναγνωρισθέντα τέκνα έναντι των ανιόντων του πατέρα που τα αναγνώρισε, δ) κατιόντες του αναγνωρισθέντος έναντι του αναγνωρίσαντος και των ανιόντων αυτού, ε) αδελφούς (αμφιθαλείς ή ετεροθαλείς), και στ) συγγενείς εξ αίματος τρίτου βαθμού εκ πλαγίου.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Γ’

Για κληρονομική μερίδα ή κληροδοσία που περιέρχεται σε: α) πατριούς και μητριές, β) τέκνα από προηγούμενο γάμο του συζύγου, γ) τέκνα εξ αγχιστείας (γαμπρούς – νύφες), δ) ανιόντες εξ αγχιστείας (πεθερός – πεθερά).

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Δ’

Για κληρονομική μερίδα ή κληροδοσία που περιέρχεται σε οποιονδήποτε άλλον εξ αίματος ή εξ αγχιστείας συγγενή του κληρονομουμένου.