Είναι φυσιολογικές οι πεποιθήσεις σας;

Η Αλίκη γέλασε. «Δεν έχει νόημα να προσπαθήσω» είπε. «Δεν μπορεί κάποιος να πιστεύει αδύνατα πράγματα».

«Τολμώ να πω ότι δεν έχεις εξασκηθεί και τόσο» είπε η Βασίλισσα. «Εγώ στην ηλικία σου το έκανα πάντα μισή ώρα την ημέρα. Μάλιστα κάποιες φορές είχα πιστέψει ακόμη και έξι αδύνατα πράγματα πριν από το πρωινό».

Στην εποχή του Λιούις Κάρολ το να πιστεύει κάποιος αδύνατα πράγματα θα είχε θεωρηθεί δείγμα ψυχικής ανισορροπίας. Σήμερα ξέρουμε ότι είναι μάλλον φυσιολογικό. Εξι πριν από το πρωινό είναι μάλιστα μια μάλλον μέση επίδοση στο σπορ.

Η πίστη είναι σαν ένας προσωπικός οδηγός για την πραγματικότητα: μας λέει όχι μόνο τι είναι ορθό με βάση τα πραγματικά στοιχεία αλλά και τι είναι σωστό και καλό. Διαμορφώνει θεμελιωδώς τη συμπεριφορά μας. Θα ήταν ωραίο να πιστεύουμε ότι αυτοί οι οδηγοί είναι αξιόπιστοι και ψύχραιμοι, έχει όμως καταστεί σαφές ότι δεν είναι. Οι πεποιθήσεις είναι σε μεγάλο βαθμό ένα προϊόν της επιρρεπούς σε λάθη ψυχολογίας μας, του ενστίκτου, των συναναστροφών μας, καθώς και βιολογικών διαφορών, όπως το πόσο εύκολα τρομάζουμε. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς: αν έπρεπε να σχηματίζουμε τις πεποιθήσεις μας χρησιμοποιώντας την άμεση εμπειρία και την επαλήθευση, θα δυσκολευόμασταν να συλλάβουμε ακόμη και τα βασικά της απτής πραγματικότητας.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πάντα μπορούν να γίνουν αποδεκτά. Οι καλά ρυθμισμένοι ενήλικοι συνήθως έχουν ένα αρκετά σταθερό, εσωτερικά συνεπές σύστημα πεποιθήσεων το οποίο σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στην πραγματικότητα. Και αυτό όμως αφήνει χώρο για αντιφάσεις, μαγικές σκέψεις, το υπερφυσικό, το παραφυσικό και κάθε είδους ακόμη αδύνατα πράγματα –όχι μόνο πριν από το πρωινό αλλά όλη μέρα, κάθε μέρα.

Ερευνες από τον Πίτερ Χάλιγκαν και τους συναδέλφους του στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στη Βρετανία έχουν διαπιστώσει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι διατηρούν τουλάχιστον μία πεποίθηση «τύπου φρεναπάτης». Αυτές είναι ηπιότερες εκδοχές πεποιθήσεων οι οποίες θα σας έκαναν να διαγνωστείτε με ψυχική νόσο –ότι η οικογένειά σας έχει απαχθεί και αντικατασταθεί από σωσίες, για παράδειγμα. Οι περισσότεροι φαίνεται ότι δεν βασανιζόμαστε από αυτές.

Τα «φυσιολογικά» πιστεύω είναι λοιπόν ένα μεγάλο τσαντίρι. Είναι φυσιολογικό να πιστεύετε ακράδαντα ότι υπάρχει Θεός. Είναι επίσης φυσιολογικό να πιστεύετε ακράδαντα ότι δεν υπάρχει. Το ίδιο ισχύει για όλες τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές πεποιθήσεις για τις οποίες συζητάμε και διαφωνούμε αδιάκοπα.

Είναι δύσκολο να υποστηρίξει κάποιος ακόμη και ότι πεποιθήσεις που μια δεδομένη κοινωνία θεωρεί απαράδεκτες –ο ρατσισμός, για παράδειγμα, ή η αποστασία –δεν είναι «φυσιολογικές» πεποιθήσεις. Εκτός και αν έχετε πράγματι παράνοια, κατά πάσα πιθανότητα είστε φυσιολογικός. Από την άλλη, όμως, οι παράνοιες μοιάζουν με πραγματικές πεποιθήσεις, οπότε ο μόνος τρόπος να ελέγξετε αν οι δικές σας είναι «φυσιολογικές» είναι να συμβουλευθείτε έναν ψυχίατρο. Και να πιστέψετε αυτό που θα σας πει.