Πένθιμες νότες στον δρόμο για το Πάσχα

^«Requiem aeternam dona eis, Domine», δηλαδή «Κύριε, δώσε τους αιώνια ανάπαυση». Ευχαριστιακή λειτουργία, κατανυκτική προσευχή και νεκρώσιμη ακολουθία της Καθολικής Εκκλησίας, το ρέκβιεμ επιχειρεί να αγγίξει το μεταφυσικό μέσα από τη μουσική. Είδος με το οποίο ασχολήθηκαν πολλοί συνθέτες, έρχεται για να θρηνήσει τον πόνο των ανθρώπων αλλά και για να αποθεώσει το θαυμαστό, παντοδύναμο άγνωστο που στέκει πάνω από όλα και που τα πανθ’ ορά. Δεκάδες οι συναυλίες με τέτοια μουσική κάθε χρόνο τις ημέρες του Πάσχα. Εξάλλου, τα ρέκβιεμ που μας έχουν κληροδοτήσει οι μεγάλοι δημιουργοί εκτός από προσευχές είναι και συνθέσεις με σπουδαία μουσική.

Η εκστατική πίστη του Μπρούκνερ

Τέτοιο έργο είναι και το «Ρέκβιεμ» του Αντον Μπρούκνερ που θα ακούσουμε στο Ολύμπια – Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» από τη Συμφωνική Ορχήστρα και τη Χορωδία Δήμου Αθηναίων τη Μεγάλη Δευτέρα 18 Απριλίου.

Τη συναυλία θα διευθύνει ο Ελευθέριος Καλκάνης. Αρχικά θα ακουστούν τέσσερα θρησκευτικά μοτέτα του Μπρούκνερ. Θα ακολουθεί το ρέκβιεμ με σολίστες την υψίφωνο Βικτώρια Χοροσουνόβα-Διακάκη, τη μεσόφωνο Μαρίτα Παπαρίζου, τον τενόρο Γιάννη Καλύβα και τον βαρύτονο Χάρη Ανδριανό. Διεύθυνση χορωδίας Σταύρος Μπερής. Το έργο γράφτηκε μεταξύ 1848-1849 και ενώ ο Μπρούκνερ ήταν 24 ετών. Η σύνθεση όπου «το αίσθημα (τοποθετείται) πάνω από τη σκέψη, η ψυχή απάνω από τον νου» (όπως έχει γράψει ο συνθέτης Αντίοχος Ευαγγελάτος αναφερόμενος στο μεγαλείο της δημιουργίας του αυστριακού συνθέτη και συστήνοντάς τον στο ελληνικό κοινό) πρωτοπαίχτηκε το 1849, για να γνωρίσει στα χρόνια που ακολούθησαν σημαντική δημοφιλία. Οπως – πάντα εύστοχα – σημειώνει ο Ευαγγελάτος, «ο ψυχικός κόσμος του Μπρούκνερ έχει δύο μεγάλες πηγές: Τη φύση και τη θρησκεία. (…) Γιατί όπως όλοι οι μεγάλοι δημιουργοί, είναι και αυτός βαθιά ριζωμένος στη γη που αντίκρισε για πρώτη φορά το φως και από κει αντλεί τη δύναμή του. Η φυσιολατρία του όμως, ξεκινώντας από την αγάπη της πατρίδος του, φθάνει σε λατρεία του σύμπαντος και η θρησκευτικότης του η δεμένη στο καθολικό δόγμα μεταρσιώνεται σε μια εκστατική πίστη πάνω από τόπο και χρόνο. Αυτή η πίστη τού δίνει τη δύναμη να συγχωνεύει στα έργα του τα πιο ετερογενή στοιχεία, την πολυφωνική τέχνη του Μπαχ, τα τραγούδια της πατρίδας του, τη χρωματική αρμονική του Βάγκνερ και να δημιουργεί ένα ασύγκριτο σύνολο».

Μότσαρτ και μοιρολόγια

Εργα σχετικά με το πνεύμα των ημερών θα παρουσιάσει και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο της σειράς «Adagio – Μουσικές για τις ημέρες του Πάσχα», που ξεκινά σήμερα Κυριακή των Βαΐων (στις 20.30) και θα ολοκληρωθεί στις 20 του μήνα. Η αρχή θα γίνει με το «Μοιρολόι (ή καταλόι) της Παναγίας», «ένα μακροσκελές μεσαιωνικό στιχούργημα λόγιας προέλευσης, ευρύτατα διαδομένο στον ελλαδικό χώρο, που έχει επηρεαστεί από τις ευαγγελικές περικοπές και τη βυζαντινή υμνογραφία και τραγουδιέται από γυναίκες γύρω από τον «τάφο» του Χριστού». Στην εκδήλωση συμμετέχουν η Μαρία Φαραντούρη, ο δεξιοτέχνης της πολίτικης λύρας Σωκράτης Σινόπουλος, η τραγουδίστρια Κατερίνα Παπαδοπούλου, η Χορωδία Δόμνα Σαμίου και οι μουσικοί Ανδρέας Πολυζωγόπουλος (τρομπέτα), Σοφία Ευκλείδου (βιολοντσέλο) και Μανούσος Κλαπάκης (κρουστά). Κατά τη διάρκεια της συναυλίας θα προβάλλεται φωτογραφικό υλικό των Κωνσταντίνου και Πέτρου Σοφικίτη.

Θα ακολουθήσει τη Μεγάλη Δευτέρα η συναυλία «Cantate Domino». Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το έργο «Cantate Domino» για φωνή και κουαρτέτο εγχόρδων του Φίλιππου Τσαλαχούρη, που παρουσιάζεται σε πρώτη εκτέλεση στο Μέγαρο από το Κουαρτέτο Εγχόρδων Αθηνών και τη μεσόφωνο Αγγελική Καθάριου. Το ίδιο βράδυ θα ακουστούν ένα ακόμη έργο του Τσαλαχούρη και το Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 14 σε ρε ελάσσονα «Ο Θάνατος και η Κόρη» του Σούμπερτ. Παίζουν οι μουσικοί Απόλλων Γραμματικόπουλος (βιολί), Παναγιώτης Τζιώτης (βιολί), Πάρις Αναστασιάδης (βιόλα) και Ισίδωρος Σιδέρης (βιολοντσέλο). Το περίφημο «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ θα ακουστεί τη Μεγάλη Τετάρτη στην αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης». Την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών θα διευθύνει ο Μύρωνας Μιχαηλίδης. Οι Σοφία Κυανίδου (υψίφωνος), Ειρήνη Καράγιαννη (μεσόφωνος), Βασίλης Καβάγιας (τενόρος) και Αλέξανδρος Σταυρακάκης (βαθύφωνος) θα είναι οι σολίστες. Με τις Χορωδίες της ΕΡΤ και του Δήμου Αθηναίων. Στην ίδια συναυλία θα ακουστούν η «Τραγική εισαγωγή, έργο 81» του Μπραμς και το «Πρελούδιο και θάνατος της Ιζόλδης» του Βάγκνερ.

Συμφωνία των θλιμμένων ασμάτων

Τρεις μουσικές βραδιές με ατμόσφαιρα κατάνυξης θα παρουσιαστούν στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο πλαίσιο της σειράς συναυλιών «Cosmos». Τη Μεγάλη Δευτέρα, στις 20.30, η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ ερμηνεύει την 3η Συμφωνία του πολωνού συνθέτη Χένρικ Γκορέτσκι (γνωστή και ως «Συμφωνία των θλιμμένων ασμάτων»), σε διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου. Σολίστ, η υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου. Τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη, πάντα στις 20.30, θα παρουσιαστεί η μουσική παράσταση «Της σιωπής ο τόπος» με τραγούδια και ορχηστρικά θέματα του Ανδρέα Κατσιγιάννη. Ερμηνεύουν ο Γιώργος Νταλάρας και ο Vassilikos με τη συνοδεία της Ορχήστρας Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ.

Μελωδική σκυταλοδρομία με περισσότερους από 400 καλλιτέχνες

Ιδιαίτερο ενδιαφέρουν έχουν οι εκδηλώσεις που παρουσιάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή (με τη στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού και της Eurolife FFH) υπό τον τίτλο «1ο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής». Πρόκειται για μια «μουσική σκυταλοδρομία σε 17 ιστορικά τοπόσημα της Πλάκας και του κέντρου της Αθήνας», σε καλλιτεχνική διεύθυνση του Γιώργου Κουμεντάκη, με τη συμμετοχή περισσότερων από 400 ελλήνων καλλιτεχνών. Η είσοδος για το κοινό θα είναι ελεύθερη. Θα παρουσιαστούν «συναυλίες και εκδηλώσεις με κοινό θεματικό άξονα τη μουσική που επικαλείται ή γράφεται για θρησκευτική χρήση, αλλά με πολύ ευρείες αισθητικές και εννοιολογικές στοχεύσεις. (…) Οι εκδηλώσεις προτείνουν μια αδογμάτιστη προσέγγιση της λατρευτικής μουσικής: παραδοσιακή, εθνικές σχολές, κλασική, σύγχρονη, μπαρόκ, βυζαντινή σε εκκλησίες, μουσικό θέατρο, έντεχνη ελληνική μουσική, εικαστικές εγκαταστάσεις και περφόρμανς».

Μεγάλη Δευτέρα
Αναλυτικότερα, τη Μεγάλη Δευτέρα στον αύλειο χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, στις 17.00 και στις 20.30, θα παρουσιαστεί ο «Επιτάφιος» του Μίκη Θεοδωράκη σε διασκευή του Γιάννη Μπελώνη. Διευθύνει ο Στάθης Σούλης και ερμηνεύει η Νατάσσα Μποφίλιου. Συμμετέχουν μικρό μουσικό σύνολο και οι Chόrεs. Στο Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών (στις 17.00, 18.00 και 19.00) θα παιχτεί η σύνθεση (ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής) του Δημήτρη Μπάκα «R-evolution #Passion». Συμμετέχουν το σύνολο σαξοφώνων Sax Nouveau, το κλιμάκιο βυζαντινού χορού Ηδύμελον, η Ευτυχία Βενιωτά (πιάνο) και ο Δημήτρης Μπάκας (σύνθεση & sound art). Στο Φετιχιέ Τζαμί, τις ίδιες ακριβώς ώρες, θα παίζεται το «…εν τη ερήμω», ένας δραματικός λυρικός μονόλογος για βαρύτονο και μπάσο κλαρινέτο σε μουσική του Φίλιππου Τσαλαχούρη. Με τους Αγγελο Χονδρογιάννη (βαρύτονο) και Λευτέρη Τρύφωνα (μπάσο κλαρινέτο). Στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» – Κέντρο Εθνομουσικολογίας θα παρουσιαστεί (στις 18.00 και στις 19.00) το έργο του Κυριάκου Καλαϊτζίδη «Στο λυκαυγές της άνοιξης». Με τους Ειρήνη Δερέμπεη (φωνή), Τάσο Πούλιο (κανονάκι), Ανδρέα Λινό (βιόλα ντα γκάμπα). Το νεοσύστατο γυναικείο φωνητικό σύνολο Equabili θα ερμηνεύσει α καπέλα χορωδιακά έργα συνθετών της Αναγέννησης, του ρομαντισμού και του 20ού αιώνα στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης, στις 18.00 και στις 19.00. Ο Μάρκελος Χρυσικόπουλος θα διευθύνει το «Stabat Mater» του Ροσίνι στον καθολικό καθεδρικό ναό Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη στις 19.30. Με την υψίφωνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, τις μεσοφώνους Θεοδώρα Μπάκα, Ελενα Μαραγκού, Σοφία Πάτση, τους τενόρους Βασίλη Καβάγια, Γιάννη Φίλια και τους μπασοβαρύτονους Μάριο Σαραντίδη και Γιώργο Παπαδημητρίου. Συμμετέχουν οι Σοφία Ταμβακοπούλου (φορτεπιάνο) και Κωνσταντίνος Ράπτης (μπαγιάν). Η «Λειτουργία των πειρασμών» του Σπύρου Καλλιβωκά θα παρουσιαστεί στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισαίου – Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, στις 22.30. Με τους Κωνσταντίνο Ζαμπούνη, Γιάννη Φίλια (τενόροι), Γεράσιμο Παπαδόπουλο (βαρύτονο, ψάλτη), Γιώργο Παπαδημητρίου (βαθύφωνο) και Αλεξάνδρα Παπαστεργιοπούλου (κρουστά). Ο Βυζαντινός Χορός Τρόπος, υπό τη διεύθυνση του πρωτοψάλτη και δασκάλου της ψαλτικής τέχνης Κωνσταντίνου Αγγελίδη, θα ερμηνεύσει ύμνους της ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης από τις Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας στο Μετόχι του Παναγίου Τάφου (στις 22.30). Επιπλέον, η Μουσική της Πολεμικής Αεροπορίας θα ξεκινήσει πορεία στις 21.15 από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου (Μουσείο Ακρόπολης) και με μια στάση στην πλατεία Θησείου (οδός Αποστόλου Παύλου) θα τερματίσει στην πλατεία της Καπνικαρέας (οδός Ερμού) ερμηνεύοντας Αλμπινόνι, Βέρντι, Μπετόβεν και Μότσαρτ.

Μεγάλη Τρίτη
Την «Ακένωτο κρήνη» του Αποστόλη Κουτσογιάννη θα ερμηνεύσει το Oros Ensemble στο Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Λαϊκών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» – Κέντρο Εθνομουσικολογίας, στις 17.00, 18.00 και 19.00. Τις ίδιες ώρες στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών το Sibilima Ensemble θα παρουσιάσει αφιέρωμα στον Παλεστρίνα, στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου η ηθοποιός Μάνια Παπαδημητρίου και ο κοντραμπασίστας Βασίλης Παπαβασιλείου θα «επιχειρήσουν τη βαθιά συγχρονική ανάγνωση κειμένων των Φιόντορ Ντοστογέφσκι, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και Εμμανουήλ Ροΐδη» και στο Φετιχιέ Τζαμί οι Ταξιάρχης Γεωργούλης (ούτι), Νίκος Ανδρίκος (φωνή), Νίκος Παραουλάκης (νέι), Τάσος Πούλιος (κανονάκι) θα παίξουν «Ιερές μουσικές των σουφί δερβίσηδων της Πόλης». Στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» οι Νίκος Λαάρης, Στέφανος Νάσος, Χαράλαμπος Αγγελόπουλος, Απόστολος Παληός θα παρουσιάσουν (στις 18.00 και στις 20.00 της Μεγάλης Τρίτης και της Μεγάλης Τετάρτης) έργα λατρευτικής μουσικής σε πιάνο. Η Διαπολιτισμική Ορχήστρα ΕΛΣ θα ερμηνεύσει «Λατρευτικές μουσικές του κόσμου» στον αύλειο χώρο του Μουσείου Ακρόπολης στις 18.00 και στις 20.00. Οι «Σημύδες» του Γιάννη Μαραμαθά (ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής) θα παρουσιάσουν στο Λουτρό των Αέρηδων τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη στις 19.00, 20.00 και 21.00. «Μια σύντομη ανθολογία γερμανικών θρηνωδιών» είναι η συναυλία «Threnodia Germanica» που θα φιλοξενηθεί στον καθολικό καθεδρικό ναό Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη στις 19.30. Συμμετέχουν οι Cantores Sancti Pauli, οι The Clerkes Extraordinarie. Τραγούδι, τσέμπαλο, μουσική διεύθυνση Ιάσων Μαρμαράς. Η Μαρίνα Σάττι και το φωνητικό σύνολο Chόrεs θα παρουσιάσουν «Επτά λατρευτικά τραγούδια» στις 21.00 στον πεζόδρομο Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Στις 21.45 η Μουσική Στρατού Ξηράς θα ξεκινήσει από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου (Αγία Σοφία) και, με μια στάση στην είσοδο της Ακρόπολης, θα τερματίσει στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου ερμηνεύοντας Μπετόβεν, εμβατήρια, εγκώμια και ύμνους.

Μεγάλη Τετάρτη
Στο Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Λαϊκών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» – Κέντρο Εθνομουσικολογίας, στις 17.00, 18.00 και 19.00, θα παρουσιαστεί το «Καταλόγι» της Μάρθας Μαυροειδή. Τις ίδιες ώρες στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου η τραγουδίστρια Ερήνη θα ερμηνεύσει τραγούδια από τη Μικρά Ασία, την Κρήτη και άλλες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, με επίκεντρο τον συμβολισμό των ματιών. Μαζί της η Σοφία Ευκλείδου στο τσέλο και ο Γιώργος Κοντογιάννης στη λύρα. Στο Φετιχιέ Τζαμί το Κέντρο Παλαιάς Μουσικής του Ωδείου Αθηνών θα δώσει μια ατμοσφαιρική συναυλία (στις 17.00, 18.00 και 19.00), με τους Δημήτρη Κούντουρα (μουσική διεύθυνση, μεσαιωνικά φλάουτα), Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη (τραγούδι, βιέλα), Βάσω Καριώτη, Σοφία Κετεντζιάν και Ιριδα Σκολίδη (τραγούδι). Οι «15 Εσπερινοί» του Μάνου Χατζιδάκι θα ακουστούν στις 17.00 και στις 18.00 στον αύλειο χώρο του Μουσείου Ακρόπολης. Ερμηνεύουν οι Γιώργος Μουλουδάκης (κιθάρα), Χάρης Κανελλίδης (κιθάρα), Γωγώ Ξαγαρά (άρπα), Νίκος Τσουκαλάς (κοντραμπάσο), Θοδωρής Τζοβανάκης (πιάνο). Το γυναικείο φωνητικό σύνολο Voci Contra Tempo θα παίξει στο ισόγειο του Μουσείου στις 18.00 και στις 19.00. Τις ίδιες ώρες στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών οι υψίφωνοι Μυρσίνη Μαργαρίτη, Χρύσα Μαλιαμάνη και οι μουσικοί Αλέξανδρος Μποτίνης (τσέλο), Αγγέλα Γιαννάκη (βιόλα), Βικτωρία-Φιοράλμπα Κιαζίμη (πιάνο) θα παρουσιάσουν πρόγραμμα με τίτλο «Θρήνος και μεταφυσικό στοιχείο στη μουσική του 20ού αιώνα». Το ΜεΙΖοΝ Ensemble θα παίξει υπό τη διεύθυνση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου στον Μητροπολιτικό Καθεδρικό Ναό Αθηνών, στις 21.30. Η Μουσική του Πολεμικού Ναυτικού θα ξεκινήσει από την πλατεία Μητροπόλεως στις 22.15 και με μια στάση στον Ι. Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών και Παναγίας Γρηγορούσας θα τερματίσει στην πλατεία Μοναστηρακίου ερμηνεύοντας έργα Αλμπινόνι, Σοπέν και Φέλιξ Μέντελσον. Τέλος, στον ιερό ναό Αγίου Ελισαίου – Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, στις 22.30, ο Βυζαντινός Χορός Τρόπος, υπό τη διεύθυνση του πρωτοψάλτη και δασκάλου της ψαλτικής τέχνης Κωνσταντίνου Αγγελίδη, θα παρουσιάσει εκκλησιαστικούς ύμνους που συνδέονται με τη μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και τη βαθιά σχέση του με την ορθόδοξη παράδοση.