«Η φαντασία είναι πιο σημαντική από την εμπειρία της ζωής»

Εκείνη τη χρονιά ο ήλιος ήταν ανελέητος, σχεδόν φονικός. Προκάλεσε μια πρωτοφανή ξηρασία στην Κίνα, εκτεταμένη και τρομακτική. Οι αγρότες κάποιας ορεινής περιοχής, διαβλέποντας ότι σύντομα δεν θα είχαν ούτε τροφή ούτε νερό, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν μαζικά τον τόπο τους. Ενας γέρος αρνήθηκε να τους ακολουθήσει, ο Παππούλης. «Είμαι εβδομήντα δύο χρονών. Και τρεις μέρες μόνο να περπατήσω, θα πεθάνω απ’ την εξάντληση. Αφού έτσι κι αλλιώς θα πεθάνω, προτιμώ να πεθάνω στο χωριό μου» απάντησε όταν τον ρώτησαν. Τους επεσήμανε ωστόσο και κάτι άλλο, ότι στη δική του στέρφα γη είχε φυτρώσει, σαν από θαύμα, μια καλαμποκιά. Δίπλα στον Παππούλη παρέμεινε ένας έμπιστος σύντροφος, ένας τυφλός σκύλος, ο Στραβός. Μες στην ερημιά και τη σιωπή, αντιμετωπίζοντας την πείνα, τη δίψα, απρόβλεπτους κινδύνους αλλά και το φάσμα του θανάτου, ο άνθρωπος και το ζώο θα κάνουν τα πάντα προκειμένου και να σώσουν τον ελπιδοφόρο βλαστό και να επιβιώσουν. Ο τρόπος με τον οποίο κορυφώνεται το υπαρξιακό δράμα στη νουβέλα Χρόνια, μήνες, μέρες του Γιεν Λιένκε κάνει ακόμη πιο ανατριχιαστική και συγκινητική την ατμόσφαιρά της. Με τούτη την υποβλητική αφήγηση, ένα λιτό μα ισχυρό κράμα δυστοπίας και αλληγορίας, ο 62χρονος πεζογράφος, δίχως αμφιβολία ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς της σύγχρονης Κίνας και από τους πλέον καταξιωμένους στον υπόλοιπο κόσμο, συστήνεται επιτέλους στους έλληνες αναγνώστες.

H «στιγμιαία θεία φώτιση»

«Το Βήμα» συνομίλησε αποκλειστικά με τον πολυβραβευμένο Γιεν Λιένκε, ο οποίος σήμερα κατοικεί στο Πεκίνο. «Εχει περάσει μια εικοσαετία και πλέον από την κυκλοφορία της συγκεκριμένης ιστορίας. Τότε δεν ήμουν ούτε σαράντα ετών. Εκείνη την περίοδο μάλιστα είχα αρρωστήσει, δεν μπορούσα ούτε να σταθώ ούτε να περπατήσω. Εγραφα καθισμένος σε μια αναπηρική καρέκλα (με ένα μετακινούμενο μεταλλικό πλαίσιο μπροστά ώστε να με διευκολύνει), την οποία είχε κατασκευάσει το εργοστάσιο ειδικά για μένα. Υστερα έλαβα μια θαυμάσια θεραπεία, ανένηψα και πήγαινα στην εξοχή για άσκηση. Μια μέρα, λοιπόν, καθώς είχε πέσει το σκοτάδι και περπατούσα ολομόναχος στην ερημιά, συνειδητοποίησα ότι οι ώριμες σχεδόν καλαμποκιές ήταν παντού τριγύρω μου, με είχαν ζώσει. Εκείνη τη στιγμή, αίφνης, σκέφτηκα: Πώς θα ήταν τα πράγματα, αν σε μια αφήγησή μου υπήρχαν μόνο ένας άνθρωπος και μία μόνο καλαμποκιά; Ισως αυτό να είναι η λεγόμενη έμπνευση. Πάντως οι Κινέζοι αυτή την ξαφνική διορατικότητα την αποκαλούν «στιγμιαία θεία φώτιση». Ομως, αρχίζοντας το γράψιμο, αισθάνθηκα ότι έπρεπε οπωσδήποτε να προστεθεί ένας σκύλος. Παρεμπιπτόντως, η Κίνα έχει δώδεκα ζώα στο ζωδιακό της κύκλο κι εγώ είμαι σκύλος… Αλλά, για να είμαι ειλικρινής, ακόμη δεν ξέρω για ποιον ακριβώς λόγο προέκυψε ο σκύλος. Θεωρώ, ωστόσο, ότι το θολό και το ασαφές αποτελούν, εν γένει, ένα πιο γόνιμο χώμα για τη λογοτεχνία. Πολλά από τα μυθιστορήματά μου είναι κάπως έτσι».

Ρεαλισμός και φαντασία

Η νουβέλα αυτή, όπως ανέφερε ο συγγραφέας, ολοκληρώθηκε στο διάστημα μιας εβδομάδας και δημοσιεύθηκε, τον Ιανουάριο του 1997, στο λογοτεχνικό περιοδικό Σόου Χουό (Συγκομιδή). Προκάλεσε αίσθηση. Τιμήθηκε κατόπιν με το σημαντικό Βραβείο Λου Χσουν και θεωρείται πια όχι μόνο ένα κλασικό έργο στη χώρα του αλλά και σημείο καμπής στη σταδιοδρομία του. Πώς όμως αντιλαμβάνεται ο Γιεν Λιένκε τον ρεαλισμό και ποια είναι η σχέση του με τη φαντασία σε μια χώρα όπως η Κίνα; «Ας το πω ξεκάθαρα. Νομίζω ότι ο ρεαλισμός που θαυμάζουμε στην Κίνα, δεν οδηγεί πουθενά. Επίσης, δεν νομίζω ότι η κινεζική λογοτεχνία διαθέτει, πράγματι, αληθινό και βαθύ ρεαλισμό. Εγώ πρότεινα έναν «μαγικό ρεαλισμό». Αυτός είναι πιο κατάλληλος και για την πραγματικότητα και για το λογοτεχνικό περιβάλλον της Κίνας. Κατά την άποψή μου, ο συγγραφέας με περιορισμένη φαντασία, ίσως δεν είναι καν συγγραφέας, είναι απλώς ανταποκριτής για τα ζητήματα της ζωής. Για μένα, η φαντασία είναι πολύ πιο σημαντική από την εμπειρία της ζωής. Αν στερηθώ τη φαντασία, στερούμαι κάθε δυνατότητα να γράψω. Η φαντασία είναι η ρίζα της συγγραφής, η ζωή είναι απλώς τα κλαδιά και τα φύλλα της φαντασίας».

Στη συνέχεια ο Γιεν Λιένκε (που έχει λάβει και το διεθνές Βραβείο Φραντς Κάφκα) τόνισε ότι «η δυτική λογοτεχνία άσκησε μεγάλη επιρροή επάνω μου», πλην όμως «τα βάσανα και οι κακουχίες που χαρακτηρίζουν την κινεζική ιστορία συνιστούν τη μεγαλύτερη λογοτεχνική μου πηγή. Ισως γι’ αυτό τα περισσότερα βιβλία μου δεν βρίσκουν εύκολα αναγνώστες στην Κίνα και πάντοτε παρεξηγούνται». Στη Δύση, από την άλλη μεριά, τα βιβλία του προσλαμβάνονται, κατά το πλείστον, ως ανατρεπτικές σάτιρες. Γιατί άραγε; «Ποτέ δεν θεώρησα ότι τα μυθιστορήματά μου είναι σάτιρες. Πίστευα ανέκαθεν ότι είναι γεμάτα θλίψη και πόνο. Από μια άποψη, για να το αντιστρέψω κάπως, εγώ αντιπροσωπεύω τον αυθεντικό ρεαλισμό στην Κίνα. Γιατί η αλήθεια δεν έχει όριο, δεν έχει πάτο. Οταν όλοι, την ώρα που σχολιάζουν τα μυθιστορήματά μου, κάνουν λόγο για σάτιρα ή μαύρο χιούμορ, εγώ, από τη δική μου πλευρά, στοχάζομαι πώς θα καταφέρω να προχωρήσει κι άλλο αυτή η «απεριόριστη αλήθεια» που προσπαθώ να επιτύχω γράφοντάς τα».

Γραφή, λογοκρισία, δημοσίευση

Ο Γιεν Λιένκε έχει υποστεί λογοκρισία στην πατρίδα του. «Αυτό είναι ίσως ένα ζήτημα που δεν γίνεται να αγνοηθεί. Η Κίνα έχει, πράγματι, ένα πολύ αυστηρό σύστημα λογοκρισίας. Εγώ, συν τοις άλλοις, προσπάθησα να γράψω ασκώντας σε ό,τι γράφω ένα είδος αυτολογοκρισίας. Αυτό όμως που θα ήθελα να ξεκαθαρίσω εδώ είναι ότι πρέπει να διαχωρίσουμε τη σημερινή Κίνα από την Κίνα της Πολιτιστικής Επανάστασης. Εκείνη ήταν η Κίνα τού «ευθύνεσαι για ό,τι γράφεις». Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας αναλάμβανε την ευθύνη για ό,τι έγραφε, ακόμη και αν αυτό σήμαινε φυλάκιση ή αποκεφαλισμό. Σήμερα ωστόσο υπάρχει «ελευθερία στη γραφή, πειθαρχία στη δημοσίευση» και, ιδίως για τη μυθοπλαστική δημιουργία, η συγκεκριμένη πτυχή είναι ακόμη πιο εμφανής. Να σας το πω και διαφορετικά, αν παραβιάσεις πέρα από ένα όριο τους κανονισμούς της πολιτικής για την τέχνη και τη λογοτεχνία, κανείς δεν επιθυμεί να αναλάβει την ευθύνη να εκδώσει το έργο σου. Για έναν συγγραφέα δεν υπάρχει, μάλλον, μέση οδός: είτε υπακούει στην «πειθαρχία της γραφής» είτε αφήνει ελεύθερη τη φαντασία του. Eγώ διάλεξα, ίσως πολλές φορές, το δεύτερο. Συνεπώς, πολλά από τα έργα μου είτε κυκλοφόρησαν στο Χονγκ Κόνγκ και στην Ταϊβάν είτε, αφού τελείωνα το γράψιμό τους, τα τύπωνα ο ίδιος σε διακόσια ή τριακόσια αντίτυπα και τα έδινα σε φίλους μου να τα διαβάσουν. Εσχάτως, δεν εφαρμόζω καμία μέθοδο ως προς τη γραφή, καμία αυτολογοκρισία, απλώς εγκαταλείπω τη δημοσίευση και, ελεύθερα, αφήνομαι στην τέχνη. Κι όταν κανείς δεν γράφει για να εκδοθεί, η ελευθερία της γραφής και η ελευθερία της φαντασίας είναι κάτι άνευ προηγουμένου, πράγμα που επιφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία και απόλαυση στο γράψιμο».

Πολιτική και αληθινή ζωή

Τον ρωτήσαμε έπειτα αν θεωρεί τον εαυτό του πολιτικό συγγραφέα. «Το να με συνδέει κανείς με την πολιτική σημαίνει ότι με υπερεκτιμά. Σοβαρά, ποτέ δεν νοιάστηκα για την πολιτική, με νοιάζει μόνο η πραγματικότητα, η ρίζα της πραγματικότητας. Από μία άλλη σκοπιά, μιλώντας για τους συγγραφείς, δεν υπάρχει διόλου η πολιτική, υπάρχει μόνο η αληθινή ζωή. Στην Κίνα βλέπουμε, από τη μια μεριά, ότι η πολιτική είναι κάτι πολύ υψηλό ενώ, από την άλλη, οφείλουμε να δούμε ότι η πολιτική είναι και κάτι συγκεκριμένο και λεπτό, ότι εισχωρεί παντού και μολύνει κάθε πτυχή της ζωής. Οταν η παραμικρή λεπτομέρεια της ζωής, ένας κόκκος ρυζιού, ένα χορτάρι, ένα λουλούδι, μια σταγόνα λάδι, λίγο αλάτι και λίγη σάλτσα σόγιας έχουν διαβρωθεί από την πολιτική, πώς η λογοτεχνία να συνδεθεί και να αντιμετωπίσει μια τέτοια ζωή; Ο λόγος είναι ότι συνολικά η ζωή έχει μολυνθεί από την πολιτική. Αυτούς τους καιρούς, η πολιτική είναι η σούπα στην κούπα, το φαγητό στα πιάτα, η ουσία της ζωής. Συνεπώς, εγώ ποτέ δεν αγνόησα την πολιτική, απλώς νοιάστηκα κυρίως για την ουσία της ζωής. Γράφω για να αντισταθώ και να οικοδομήσω μια ζωή, τα υπόλοιπα δεν με απασχολούν».

Ο ίδιος, τέλος, γιατί εξακολουθεί να γράφει; «Η απελπισία, αλλά και η ανθεκτικότητα της ζωής, έγκειται στο ότι ακόμη και οι πιο απελπισμένοι οφείλουν να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να επιζήσουν».

* Ο συντάκτης ευχαριστεί θερμά τον κ. Σωτήρη Χαλικιά, μεταφραστή του βιβλίου από τα κινεζικά, για τη συμβολή του στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

{SYG}Γιεν Λιένκε{SYG}{TIT}Χρόνια, μήνες, μέρες{TIT}{EKD}Μετάφραση Σωτήρης Χαλικιάς.Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2020,σελ. 136, τιμή 10,60 ευρ{EKD}ώ

«Είναι πολύ νωρίς να μιλήσουμε για τις συνέπειες της πανδημίας»

Για την εν εξελίξει πανδημία ο Γιεν Λιένκε τόνισε: «Ο λόγος που εξηγεί τον αποτελεσματικό έλεγχο εδώ δεν μπορεί να διαχωριστεί από το σύστημα της Κίνας, τη συγκεντρωτική της εξουσία και την υψηλού επιπέδου πολιτική διαχείριση. Ωστόσο η σχέση που έχουν με το μακροπρόθεσμο μέλλον τα πλεονεκτήματα αυτής της διαχείρισης, ανησυχεί πολλούς∙ για παράδειγμα, ο ψηφιακός έλεγχος της πανδημίας και των ανθρώπων και η ανεμπόδιστη έκθεση προς τα έξω της ιδιωτικής ζωής. Είναι πολύ νωρίς να μιλήσουμε για τις συνέπειες της πανδημίας στους ανθρώπους. Προτού όλο αυτό ελεγχθεί πλήρως και τερματιστεί παγκοσμίως, είναι αδύνατον να μπορέσουμε να δούμε τον αντίκτυπό του πάνω στην ανθρώπινη ζωή. Δεν είμαι και τόσο εφησυχασμένος ή αισιόδοξος ως προς αυτό».