Διεθνείς Οργανισμοί: από τη Βιέννη στον πολυκεντρικό κόσμο μας

Ενας σχετικά νέος κλάδος της Ιστορίας με το όνομα Global History – «Συγκριτική Παγκόσμια Ιστορία» εξετάζει τις ιστορικές μεταβολές σε συνάρτηση με τις μετατοπίσεις στην κορυφή των ηγεμονικών δυνάμεων, και τον ρόλο της παγκοσμιοποίησης. Οι αλλαγές αυτές συναρτώνται άμεσα με το εμπόριο και τις τεχνολογικές εξελίξεις, που με τη σειρά τους συνεπάγονται σεισμικές κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και ενδεχομένως πόλεμο. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ντάνι Ρόντρικ («Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης») στη βιομηχανική εποχή, που αρχίζει στην Αγγλία στα μέσα του 19ου αιώνα, είχαμε τρεις τέτοιες μεταβολές. Οι δυο πρώτες κατέληξαν σε δυο Παγκοσμίους Πολέμους, η τρίτη είναι αυτή που διανύουμε τώρα και φέρει τη σφραγίδα της ψηφιακής εποχής. Ο μόνος τρόπος για να ελεγχθεί ως ένα βαθμό η κατάσταση είναι η υιοθέτηση διεθνώς αναγνωρισμένων κανόνων και θεσμών. Μέχρι τώρα οι κανόνες αυτοί,  με τη μορφή διεθνών Οργανισμών λειτούργησαν εκ των υστέρων. Αφού είχε ήδη επέλθει η καταστροφή.

Οι διεθνείς Οργανισμοί είναι πολύ παλιότεροι από όσο νομίζουμε. Δεν πρωτοεμφανίσθηκαν στην ιστορία το 1945, δηλαδή αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά ούτε το 1919, μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η γέννησή τους τοποθετείται έναν αιώνα νωρίτερα, και συγκεκριμένα στο Συνέδριο της Βιέννης, το 1814-15, όπου οι οκτώ νικητές του Ναπολέοντα Βοναπάρτη θέλησαν να αναζητήσουν νέες θεσμικές διευθετήσεις μεταξύ τους αλλά και να διασφαλίσουν την τήρηση των συμφωνηθέντων. Αυτό οδήγησε στη θεσμοθέτηση των «διασκέψεων παρακολούθησης», που για πολλά χρόνια λειτούργησαν ως διακρατικός μηχανισμός όχι μόνο ελέγχου αλλά και λήψης νέων αποφάσεων κοινού ενδιαφέροντος. Ομως ο όρος «διεθνής οργανισμός» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1919 για να προσδιορίσει τον χαρακτήρα της Κοινωνίας των Εθνών και του Διεθνούς Γραφείου εργασίας, θεσμών που προέκυψαν από αυτή τη Συνθήκη και απετέλεσαν σταθμό στην εξέλιξη των διεθνών σχέσεων.