Από την επιστημονική φαντασία και μετά, από πάντα δηλαδή, καθώς η υπέρβαση των φυσικών νόμων και κανόνων ανέκαθεν ενέπνεε το ανθρώπινο είδος, η παραβίαση της χρονικής γραμμικότητας είναι μια σταθερά σε αφηγήσεις, ταινίες κ.λπ. Τρύπες στον χρόνο, ταξίδια στο μέλλον ή στο παρελθόν και άλλα τέτοια ωραία τροφοδοτούν τον νου με σενάρια που κατά βάση δηλώνουν ένα απλό πράγμα: ότι η ζωή που ζούμε δεν είναι πάντα τόσο αξιοβίωτη όσο παρουσιάζεται.
Και πώς να είναι; Η εργασιακή επισφάλεια χτυπάει την πόρτα όλο και περισσότερων συμπολιτών μας, το κράτος δικαίου βρίσκεται σε ύφεση εδώ και πολύ καιρό, οι δημόσιες υποδομές γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες, με το πέρασμα σε ιδιωτικά χέρια να είναι μια λύση που… μεγεθύνει το πρόβλημα. Και στη μεγάλη εικόνα, ο πλανήτης, όταν δεν απειλείται από την κλιματική αλλαγή, αποτελεί ένα αδυσώπητο πεδίο μάχης, είτε κυριολεκτικά, με τους πολέμους, είτε μεταφορικά, με όλο και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού να παλεύει για την επιβίωση κόντρα στις ανισότητες.
Βλέπω, για παράδειγμα, τις φωτογραφίες από τα καραβάνια των εκτοπισμένων Παλαιστινίων που άρχισαν, μετά την εκεχειρία της προηγούμενης Παρασκευής, να επιστρέφουν ξανά στις γειτονιές και τα σπίτια τους. Τα ειδησεογραφικά πρακτορεία καταγράφουν μερικές πρώτες αντιδράσεις. Κάποιον να αναφωνεί ενθουσιασμένος ότι το σπίτι του είναι ακόμα όρθιο, για να προσθέσει μετά μελαγχολικά πως η γειτονιά του όμως έχει ισοπεδωθεί. Αναρωτιέμαι πώς να βιώνεται αυτή η ένταση ανάμεσα στη χαρά της επιστροφής και στο τραύμα της γενικευμένης καταστροφής.
Και αναρωτιέμαι πόσο ψυχικό σθένος απαιτείται προφανώς για να επανεκκινήσεις τη ζωή σου μετά από όλη αυτή τη φρίκη. Να ξαναχτίσεις τα δίκτυα γνωριμιών και αλληλεγγύης σε επίπεδο γειτονιάς, να ξανασχεδιάσεις τον χάρτη της καθημερινής ρουτίνας, να ενσωματωθείς και πάλι σε έναν περίγυρο που γράφει παντού καταστροφή. Πώς να μην εύχεται κανείς να σταματούσε ξαφνικά ο χρόνος στην 6η Οκτωβρίου του 2023 και να συνέχιζε κατευθείαν στο χθες;
Οι συνειρμοί που οδήγησαν σε αυτές τις σκέψεις έχουν πιο ανάλαφρη εκκίνηση. Μόλις πρόσφατα έμαθα ότι αυτό που θεωρούμε σήμερα φανταστικό ταξίδι στον χρόνο έχει πραγματοποιηθεί. Όλοι και όλες γνωρίζουμε ότι το ημερολόγιο που χρησιμοποιούμε σήμερα στη Δύση, το Γρηγοριανό, αναπτύχθηκε για να διορθώσει κάποιες μικρές αποκλίσεις του Ιουλιανού. Δεν είχα συνειδητοποιήσει ωστόσο πως στην έναρξή του, το μακρινό 1582, συνέβη ένα ταξίδι στον χρόνο: από την 4η Οκτωβρίου ο χρόνος εκτοξεύτηκε στη 15η. Ένα ολόκληρο δεκαήμερο χάθηκε στην αιωνιότητα της ανθρώπινης προσπάθειας να τιθασεύσει αυτό που εντέλει οδηγεί στη φθορά και στον θάνατο.
Θα μου πείτε φυσικά ότι όλα αυτά είναι μια σύμβαση. Ότι όπως και να ονομάσουμε τη μέρα μετά την 4η Οκτωβρίου 1582, δεν είναι μια μέρα που κάνει πράγματι κάποιο άλμα στον χρόνο – και θα έχετε δίκιο. Όπως δίκιο θα έχετε και αν επισημάνετε το επίσης πραγματολογικά ακριβές, ότι η εν λόγω απόφαση εφαρμόστηκε στις περισσότερες χώρες αρκετά αργότερα και συχνά σε βάθος αιώνων. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, εφάρμοσε το Γρηγοριανό ημερολόγιο το 1923, ορίζοντας τη 16η Φεβρουαρίου ως 1η Μαρτίου.
Ακόμα όμως και αυτές οι ψευδαισθήσεις παρέμβασης πάνω στις αναπόδραστες νομοτέλειες της φυσικής ροής των πραγμάτων κρύβουν εντέλει μια μεγάλη αλήθεια: ότι ο άνθρωπος έστω και ασυνείδητα ξέρει ότι η ιστορία και η κοινωνική του ζωή μπορεί να ξεφύγει από νομοτέλειες. Κι αυτό ίσως είναι το νόημα της ελευθερίας.
