Βυθισμένος στα λασπόνερα παραμένει ο θεσσαλικός κάμπος για περισσότερο από μία εβδομάδα εξαιτίας της κακοκαιρίας Daniel. Τα ισχυρά φαινόμενα δεν περιορίστηκαν όμως μόνο στη χώρα μας, αφού ισχυρή καταιγίδα έπληξε τη βορειοανατολική ακτή της Λιβύης την περασμένη Κυριακή, με αποτέλεσμα να σκάσουν δύο φράγματα στο λιμάνι της πόλης Ντέρνα, προκαλώντας μια καταρρακτώδη πλημμύρα που έχει σκοτώσει περισσότερους από 5.000 ανθρώπους.
Οι πλημμύρες αυτές είναι ένα τρομακτικό παράδειγμα του πώς οι υποδομές μπορούν να έρθουν σε σύγκρουση με το κλίμα και τη γεωγραφία και εν τέλει να μετατρέψουν μια καταιγίδα σε καταστροφή.
Ωστόσο, ο κίνδυνος και η ζημιά μπορεί να ποικίλλουν ευρέως και μια ολόκληρη «συνταγή» παραγόντων καθορίζει τις επιπτώσεις μίας ισχυρής καταιγίδας σε κάθε τοποθεσία, εξηγεί στο ΒΗΜΑ ο καθηγητής – πολιτικός μηχανικός και μηχανικός περιβάλλοντος Μπρετ Σάντερς από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και ιδρυτής του Flood Lab.
Φυσικό περιβάλλον
Συγκεκριμένα, το φυσικό περιβάλλον είναι ένα από τα συστατικά. Η Λιβύη σε μεγαλύτερο βαθμό αλλά και η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν ξηρό κλίμα και σπάνια βιώνουν τόσο έντονες βροχοπτώσεις, όσο αυτές που έφερε η κακοκαιρία Daniel. Στις ξηρές περιοχές, η βροχή τείνει να μένει στην επιφάνεια αντί να εισχωρεί στο έδαφος και συχνά δημιουργεί ταχέως κινούμενες πλημμύρες. Οι υγρότερες περιοχές, έχουν περισσότερο σπογγώδες έδαφος που μπορεί να απορροφήσει νερό και να μετριάσει μέρος του κινδύνου πλημμύρας.
Επίσης, η Ντέρνα είναι χτισμένη σε μία αλλουβιακή – προσχωσιγενή πεδιάδα, όπως και πολλές περιοχές της Καρδίτσας και της Λάρισας. Μία αλλουβιακή πεδιάδα είναι μια σε μεγάλο βαθμό επίπεδη εδαφική μορφή που σχηματίζεται από την εναπόθεση ιζημάτων για μεγάλο χρονικό διάστημα από έναν ή περισσότερους ποταμούς που προέρχονται από ορεινές περιοχές, στις οποίες σχηματίζεται προσχωσιγενές έδαφος.
Τα μέρη αυτά είναι γνωστό ότι κινδυνεύουν από «υπερεπικίνδυνες πλημμύρες», δήλωσε ο Δρ. Σάντερς, καθώς όταν αντιμετωπίζουν έντονες βροχοπτώσεις, οι πλημμύρες τείνουν να κλιμακώνονται ξαφνικά, κινούνται πολύ γρήγορα και μεταφέρουν ιζήματα και συντρίμμια που μπορούν να καταστρέψουν ό,τι βρεθεί στο δρόμο τους.
Υποδομές
Αλλά πέρα από αυτούς τους φυσικούς παράγοντες, οι υποδομές διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για την ανθρώπινη τραγωδία που μπορεί να επιφέρει μια καταιγίδα και οι επακόλουθες πλημμύρες.
Ιστορικά, οι πόλεις χτίζονταν όπου υπάρχει νερό. «Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν χτίσει σπίτια, βιομηχανικά κέντρα, εμπορικά κέντρα, σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε πλημμύρες, κατασκευάζοντας παράλληλα υποδομές ελέγχου πλημμυρών και ύδρευσης, όπως τα φράγματα της Ντέρνα, δίπλα στις πόλεις. Αυτές οι υποδομές, ωστόσο, μερικές φορές μπορεί να αυξήσουν ακούσια τον κίνδυνο, καθώς δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας από όλες τις πλημμύρες, ενώ υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να μην μπορούν να συγκρατήσουν το νερό σε περίπτωση πολύ σφοδρής καταιγίδας, όπως και έγινε. Και σχεδόν ποτέ δεν υπάρχει κατάλληλη πρόβλεψη για το ενδεχόμενο αυτό».
Και αυτός, σύμφωνα με τον καθηγητή, είναι και ο λόγος που υπάρχουν ανθρώπινες απώλειες. «Οι άνθρωποι συχνά δεν έχουν την ευκαιρία να ξεφύγουν από μία πλημμύρα που προκαλεί ένα σπασμένο φράγμα, επειδή το νερό κινείται απροσδόκητα γρήγορα».
«Είναι ένα πράγμα να φτιάξεις φράγματα και αναχώματα και ένα άλλο το να τα συντηρείς. Και φυσικά πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες που έχει δημιουργήσει το καινούργιο κλίμα το οποίο βιώνουμε. Οι υπάρχουσες υποδομές, σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν για ένα κλίμα του παρελθόντος, με ξεπερασμένες πλέον προδιαγραφές για ισχυρές βροχοπτώσεις, μεταξύ άλλων. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και τα πρωτόκολλα διαχείρισης έκτακτης ανάγκης έχουν παρομοίως βασιστεί σε ένα ιστορικό προηγούμενο που μπορεί να μην ισχύει πλέον», επισημαίνει.
Κλιματική αλλαγή
Φυσικά, όλα αυτά συνδέονται και με την κλιματική αλλαγή. Ενδεικτικό, σύμφωνα με τον Δρ Σάντερς, και επίσης αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί πρωτοφανές αυτό το καλοκαίρι είναι ο αριθμός των σοβαρών πλημμυρών σε ημίξηρα έως ξηρά μέρη, όπως η Νότια Καλιφόρνια, η Ελλάδα, η Λιβύη και η Τουρκία. Και δυστυχώς κανένα από αυτά τα μέρη δεν ήταν αρκετά προετοιμασμένο.
Η επόμενη μέρα
Τα ως άνω «συστατικά» λοιπόν, όταν συμπλέκονται μπορούν να προκαλέσουν ολέθριες συνέπειες, οι οποίες δυστυχώς θα είναι αισθητές για μεγάλο χρονικό διάστημα. «Σίγουρα το χειρότερο είναι οι ανθρώπινες απώλειες. Όμως αυτοί που μένουν πίσω και έχουν πληγεί από τις πλημμύρες, καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα δράμα. Χάνουν την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες όπως καθαρό νερό, αποχέτευση, φαγητό και στέγη. Να σημειώσουμε πως μετά από μια μεγάλη πλημμύρα, το σημαντικότερο είναι η έγκαιρη δράση για να διατηρηθεί ο πληθυσμός όσο το δυνατόν πιο υγιής και να αποτραπεί η διάδοση ασθενειών. Η μεγαλύτερη πρόκληση βέβαια, η οποία θα διαρκέσει μήνες έως και χρόνια, θα είναι η αποκατάσταση μεγάλων συστημάτων υποδομής όπως η ηλεκτροδότηση, το νερό και η αποχέτευση».
Ποια θα ήταν όμως η ιδανική λύση για να αποφευχθούν μελλοντικά τέτοιες καταστάσεις; «Όσο δύσκολο κι αν είναι, η καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να απομακρυνθούμε από το “κακό”. Σε έναν κόσμο που θερμαίνεται όλο και περισσότερο και με μεγαλύτερες πλημμύρες που δεν μπορούν να περιοριστούν από τις υπάρχουσες υποδομές, η απομάκρυνση από τις πλημμυρικές ζώνες και έπειτα η διεύρυνση των καναλιών πιο διοχετεύουν τα νερά, μέσω εξαγοράς γης, μαζί με δραστηριότητες αποκατάστασης των πλημμυρικών πεδιάδων και των λεκανών απορροής, προσφέρουν την πιο βιώσιμη λύση – αυτή που μπορεί μακροπρόθεσμα να προσφέρει ένα καλό μείγμα οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών κερδών όπως η καλύτερη εξοικονόμηση αλλά και ποιότητα νερού, τα υγιέστερα οικοσυστήματα και η μειωμένη επίδραση του φαινομένου της αστικής θερμονησίδας» καταλήγει ο Δρ. Σάντερς.
