Σημείο αναφοράς στην αμερικανική πολιτική από το 2008 και μετά, ο Μπαράκ Ομπάμα μοιάζει πλέον προορισμένος να ορίσει και τον τρόπο με τον οποίο οι αμερικανοί πολιτικοί γράφουν (και εμείς διαβάζουμε) την αυτοβιογραφία τους. Πριν ακόμη από την πρόσφατη Γη της Επαγγελίας, οι Εικόνες του πατέρα μου και το Τολμώ να ελπίζω είχαν διεκτραγωδήσει την κοινωνικοποίηση ενός νεαρού μαύρου την επαύριο του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων, την επιβίωση της κληρονομιάς του ρατσισμού, τη συνειδητοποίηση των ατελειών του συστήματος διακυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών και τη δική του πρόταση για τη μεταρρύθμισή του.
Η επίδραση των αφηγηματικών του στρατηγικών, όπως και της παρουσίασης του εαυτού του στο εκλογικό σώμα, είναι έκδηλες στην αυτοβιογραφία της αντιπροέδρου Κάμαλα Χάρις που κυκλοφόρησε στην Αμερική στη συγκυρία της ανακοίνωσης της υποψηφιότητάς της για την προεδρία τον Ιανουάριο του 2019.
Η πρόσφατη έκδοση του βιβλίου στα ελληνικά με τίτλο Οι αλήθειες μας (εκδ. Μίνωας), ταυτόχρονα με τη βιογραφία της Με τον τρόπο της Κάμαλα (εκδ. Παπαδόπουλος) από τον δημοσιογράφο Νταν Μόρεϊν, δίνει στο κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει μία απο τις ισχυρότερες προσωπικότητες της αμερικανικής ηγεσίας, αλλά και να εξοικειωθεί με την αλληλεπίδραση πολιτειακής και ομοσπονδιακής πολιτικής και την οδό μιας γυναίκας προς τα ανώτερα αξιώματα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Κάμαλα Χάρις
Οι αλήθειες μας. Μια αμερικανική διαδρομή
Μετάφραση Θεοδώρα Δαρβίρη
Εκδόσεις Μίνωας, 2021, σελ. 366, τιμή 27,70 ευρώ
Στα βήματα του Ομπάμα
Η δομή της αυτοβιογραφίας της Κάμαλα Χάρις παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με εκείνη του Μπαράκ Ομπάμα. Κόρη δύο μεταπτυχιακών σπουδαστών του Μπέρκλεϊ, της Ινδής Σιάμαλα Γκοπάλαν και του Τζαμαϊκανού Ντόναλντ Χάρις, η Κάμαλα γεννήθηκε το 1964, τη χρονιά που η μητέρα της απέκτησε το διδακτορικό της: εκείνη θα διακρινόταν στην έρευνα κατά του καρκίνου στα Πανεπιστήμια Ιλινόι, Ουισκόνσιν και Μακ Γκιλ, εκείνος θα ακολουθούσε μακρά καριέρα οικονομολόγου στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.
Ο χωρισμός τους, το 1971, θα μεταβάλει τη ζωή αυτής και της αδερφής της, Μάια, όπως στην περίπτωση του Μπαράκ. Ενώ όμως στα δικά του βιβλία ρητά τονίζεται η αναζήτηση της ταυτότητας ενός νέου μεικτής οικογένειας και υπόρρητα το πρόσωπο του απόντα πατέρα, έμπνευση της Κάμαλα είναι η πάντοτε παρούσα μητέρα και πυξίδα η ανάδειξη των κοινωνικών προβλημάτων που διέπουν την πολιτική της ατζέντα.
Εκεί που ο Ομπάμα επιχειρεί με λεπτό τρόπο να προβάλει το όραμά του στο Τολμώ να ελπίζω ταυτίζοντας το προσωπικό με το συλλογικό, τα κοινωνικά και φυλετικά ζητήματα με την ανακάλυψη μιας Αμερικής που υπερβαίνει τους διαχωρισμούς, η Χάρις παραθέτει χωρίς περιστροφές την πολιτική της μαθητεία.
Η αυτοβιογραφία της αμερικανίδας αντιπροέδρου και μια βιογραφία της που εκδόθηκαν πρόσφατα καταγράφουν την προσωπική ζωή, τις ιδέες και την πορεία της από την Καλιφόρνια στην Ουάσιγκτον
Αν αναζητεί κανείς τα θεμέλια της σημερινής γυναίκας στην παιδική της ηλικία, δεν θα τα βρει εδώ. Πιάνο, σκάκι, χορός, σχολείο δίνουν πολύ γρήγορα χώρο στην εμπειρία του πανεπιστημίου και της επαγγελματικής απασχόλησης, την εργασία στην εισαγγελία διαδέχεται νωρίς η ενασχόληση με την πολιτική.
Η ιδιωτική ζωή δεν απουσιάζει (αντιθέτως, ο θάνατος της μητέρας της από καρκίνο το 2009 αποτελεί ένα από τα κομβικά κεφάλαια του έργου), όμως αντιλαμβάνεται κανείς ότι διακριτικά το κείμενο ρίχνει το βάρος του σε όσα συμβαίνουν στη δημόσια σφαίρα. Δεν είναι τυχαίο ότι η αυτοβιογραφία της 49ης αντιπροέδρου έχει ως εναρκτήρια σκηνή την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου 2016. Αφενός υπενθυμίζει τον κλονισμό που υπέστη η προοδευτική Αμερική, αφετέρου πιστοποιεί ότι στην πολιτική οι ήττες μπορούν να αποτελέσουν εξίσου διαμορφωτική εμπειρία με τις νίκες: «υποχωρούμε ή παλεύουμε; Εγώ λέω να παλέψουμε» λέει στη νικητήρια ομιλία της έχοντας μόλις εκλεγεί γερουσιαστής της Καλιφόρνια. «Εργατική», «τελειομανής», «αποφασιστική» είναι οι χαρακτηρισμοί που αποδίδει η ίδια στον εαυτό της. «Ο αγώνας για τα πολιτικά δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι για τους λιγόψυχους» επισημαίνει.
Είτε πρόκειται για αποφάσεις της στιγμής, όπως η αυθόρμητη συμμετοχή της ως περιφερειακής εισαγγελέως του Σαν Φρανσίσκο στην τέλεση γάμων μεταξύ ομοφυλοφίλων το 2004, είτε για οργανωμένες πρωτοβουλίες, όπως η μακρά διαπραγμάτευσή της ως γενικής εισαγγελέως (πολιτειακή υπουργός Δικαιοσύνης) της Καλιφόρνια με τις τράπεζες το 2011-2012 για αποζημιώσεις ύψους 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων εξαιτίας της πρακτικής των κατασχέσεων τα χρόνια που ακολούθησαν την κρίση των ενυπόθηκων δανείων, η Χάρις πράγματι δεν φυγομαχεί. «Το πολιτικό κεφάλαιο δεν τοκίζεται. Πρέπει να το ξοδέψετε για να κάνει τη διαφορά» παρατηρεί.
Dan Morain
Με τον τρόπο της Κάμαλα. Η ζωή και η πορεία της πρώτης γυναίκας αντιπροέδρου των ΗΠΑ
Μετάφραση Δημήτρης Αλεξίου
Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2021, σελ. 400, τιμή 19,99 ευρώ
Οι διάδρομοι της εξουσίας
Αυτή ακριβώς η αντίληψη εξηγεί ίσως και τη χαρακτηριστικότερη στιγμή της εκστρατείας της για το προεδρικό χρίσμα των Δημοκρατικών, όταν στο ντιμπέιτ της 27ης Ιουνίου 2019 έψεξε τον Τζο Μπάιντεν για τη στάση του στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ως προς το ζήτημα της μεταφοράς μαύρων μαθητών με λεωφορεία σε σχολεία εκτός της στενής τους περιφέρειας προκειμένου να εξαλειφθεί ο φυλετικός διαχωρισμός. Τη δεδομένη στιγμή, όπως και αργότερα, ο Μπάιντεν ήταν ο πρωτοπόρος της κούρσας για το χρίσμα και η πρωτοβουλία της Χάρις να τον επικρίνει για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο θέμα, όπως αυτό των φυλετικών διακρίσεων, όταν μάλιστα εκείνος είχε στηρίξει στο παρελθόν την υποψηφιότητά της για τη Γερουσία, έδειχνε τόλμη και προθυμία να διακινδυνεύσει ακόμη και την πιθανή δυσμένεια του επικρατέστερου υποψηφίου προκειμένου να πετύχει τον αντικειμενικό της στόχο.
Πολύ νωρίς στη βιογραφία του ο Νταν Μόρεϊν επιλέγει το επεισόδιο ως χαρακτηριστικό του «Kamala’s way» – του τρόπου με τον οποίο σκέφτεται, συμπεριφέρεται, πολιτεύεται η Κάμαλα. Πινελιές της προσωπικής ζωής υπάρχουν κι εδώ, ιδίως από τα φοιτητικά χρόνια στο Πανεπιστήμιο Χάουαρντ στην Ουάσιγκτον («Παρασκευή βράδυ χορεύαμε, Σάββατο πρωί διαδηλώναμε» δηλώνει χαρακτηριστικά η Χάρις), το πολιτικό στοιχείο ωστόσο κυριαρχεί και πάλι. Εμπειρος δημοσιογράφος των «Los Angeles Times» και «Sacramento Bee», o Μόρεϊν παρακολουθεί την ανέλιξη της Χάρις από το τοπικό στο εθνικό προσκήνιο.
Η καταγραφή της πορείας της από εργαζόμενη στην περιφερειακή εισαγγελία της κομητείας της Αλαμίντα σε περιφερειακή εισαγγελέα του Σαν Φρανσίσκο, γενική εισαγγελέα της Καλιφόρνιας, γερουσιαστή, υποψήφια πρόεδρο και τελικά αντιπρόεδρο δίνει μια καλή ιδέα για το επιβεβλημένο cursus honorum, αλλά και για τις οφειλές μιας επίδοξης αμερικανίδας πολιτικού.
Ως προς αυτό, το βιβλίο του Μόρεϊν προσθέτει φωτοσκιάσεις στην εξ ορισμού αποκλειστικά φωτεινή όψη ενός αυτοβιογραφικού έργου. Αποσαφηνίζει καλύτερα, για παράδειγμα, την ώθηση που οι χρηματοδότες προσφέρουν στους πολιτικούς μέσω ενός συνδυασμού γνωριμιών και δωρεών. Στην εκλογή της ως περιφερειακής εισαγγελέως το 2003 η Κάμαλα ευνοήθηκε από τη στήριξη της Σούζαν Τόμπκινς (συνιδρύτριας των brands North Face και Esprit) και του συζύγου της, Μαρκ Μπιούελ, ισχυρών πατρώνων του Δημοκρατικού Κόμματος στην Καλιφόρνια. Κέρδισε χάρη στην επιμονή με την οποία συνήθιζε να στήνει μια σιδερώστρα ως αυτοσχέδιο γραφείο δίπλα σε στάσεις λεωφορείων και έξω από καταστήματα αποκτώντας άμεση επαφή με τους πολίτες. Ωστόσο, για την αποδοχή της από το κόμμα ως βιώσιμης υποψήφιας σημαντικό ρόλο έπαιξε η μεταστροφή του Μπιούελ από την αρχική του γνώμη ότι επρόκειτο για «κοσμική κυρία με πτυχίο Νομικής» στην πεποίθηση πως στην πραγματικότητα ήταν μια ενεργητική, εξελίξιμη πολιτικός.
Τα βιβλία της Κάμαλα Χάρις και του Νταν Μόρεϊν δίνουν στο κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει την αμερικανίδα αντιπρόεδρο, αλλά και να εξοικειωθεί με την αλληλεπίδραση πολιτειακής και ομοσπονδιακής πολιτικής
Αρχές και επιφυλάξεις
Ο Μόρεϊν υπογραμμίζει τις αρχές της, όπως τη διακηρυγμένη θέση της κατά της θανατικής ποινής σε σημείο να μην την επιδιώξει ως γενική εισαγγελέας ούτε για κατηγορουμένους για φόνο αστυνομικών, στάση με σαφές πολιτικό κόστος. Υποδεικνύει όμως ανεπιφύλακτα και την προσεκτική της προσέγγιση σε διάφορα θέματα, όπως η νομιμοποίηση του διαδικτυακού πόκερ και των στοιχημάτων: «Η Χάρις επομένως έπαιρνε σαφή θέση μόνο όταν έπρεπε και όταν οι θέσεις αυτές την εξυπηρετούσαν πολιτικά». Περιγράφει την οξεία αντιπαράθεσή της στις ακροαματικές διαδικασίες της Γερουσίας με τον υπουργό Δικαιοσύνης Τζεφ Σέσιονς και τον υποψήφιο δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Μπρετ Κάβανο, αμφότερους υπερσυντηρητικούς ακολούθους του Ντόναλντ Τραμπ και ύποπτους ψευδορκίας και σεξουαλικής επίθεσης, αντίστοιχα, που την κατέστησαν μετά το 2017 το «δημόσιο πρόσωπο της αντίστασης των Δημοκρατικών». Δεν αποκρύπτει όμως και τον δικό της διορισμό σε πολιτειακές επιτροπές στην αρχή της καριέρας της από τον τότε σύντροφό της, πρόεδρο της πολιτειακής Βουλής των Αντιπροσώπων, Γουίλι Μπράουν, χρήσιμη υπόμνηση του γεγονότος ότι μια μακρά πολιτική σταδιοδρομία αδυνατεί να είναι πλήρως απαλλαγμένη από κάθε σκιά.
Ιδιωτικός βίος, συμβιβασμοί και ελιγμοί
Η ανάγνωση των βιβλίων της Κάµαλα Χάρις και του Νταν Μόρεϊν είναι συµπληρωµατική. Σε αρκετά σηµεία, ειδικά σε όσα αφορούν την ιδιωτική της ζωή, οι δύο όψεις δεν έχουν ριζικές διαφορές: η αισιόδοξη, σύγχρονη, δυναµική γυναίκα που κατά τον «Guardian» «µαγειρεύει και πηγαίνει στο γυµναστήριο φορώντας φόρµα µε κουκούλα» είναι παρούσα και στις δύο αφηγήσεις, το ίδιο και η κόρη που παραµένει ευαίσθητη στην απώλεια µιας αγαπηµένης µητέρας.
Και από τις δύο απουσιάζουν οποιεσδήποτε αιχµές προς τους πολιτικούς συµµάχους (και όσες υπάρχουν ακόµη και προς τους πολιτικούς αντιπάλους µε τους οποίους δεν είχε συγκρουστεί δηµόσια είναι µάλλον καλυµµένες). Και στις δύο, λιγότερο έντονα σε αυτή της Χάρις, αµεσότερα σε εκείνη του Μόρεϊν, φαίνονται οι ελιγµοί, οι συµβιβασµοί, οι ισορροπίες που απαιτούνται για µια γυναίκα αφροαµερικανικής και ασιατικής καταγωγής εντός των ανδρικών κατά βάση κοµµατικών δικτύων προκειµένου να διεκδικήσει πολιτικό αξίωµα.
Μένει πάντως κανείς µε την αίσθηση ότι και από τα δύο βιβλία λείπει µια σπίθα, ένα επεισόδιο, µια καθοριστική στιγµή που θα δώσει στον αναγνώστη το πραγµατικό κλειδί της προσωπικότητάς της. Ισως γιατί η ίδια έχει γενικά κατορθώσει να διαφυλάξει την οικογενειακή της ζωή, ίσως επειδή ο δηµόσιος βίος της στην Ουάσιγκτον υπήρξε ως τώρα βραχύς.
«Θηλυκός Οµπάµα», όπως την είχε αποκαλέσει ο «Guardian», η Κάµαλα Χάρις, αφηγηµατικά τουλάχιστον, δεν είναι, και πολιτικά µένει να αποδειχθεί στο µέλλον. Η µαθητεία της όµως στην πολιτική συνιστά αξιοπρόσεκτο ανάγνωσµα, µια και είναι εκείνη που αντικειµενικά, λόγω των ικανοτήτων, της θέσης της και της ηλικίας του προέδρου Τζο Μπάιντεν, βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ στη θραύση της απόλυτης γυάλινης οροφής για µια γυναίκα – της προεδρίας των Ηνωµένων Πολιτειών.
