Μπροστά σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο Ρωσίας – Δύσης;

Τι σημαίνει αυτή η μαζική απέλαση τόσων ρώσων διπλωματών από χώρες της Δύσης; Είμαστε πράγματι μπροστά στον νέο Ψυχρό Πόλεμο, με μια άνευ προηγουμένου κλιμάκωση κυρώσεων και απειλών, ή βλέπουμε μια πρόσκαιρη συμπαράσταση στη σύμμαχο του ΝΑΤΟ Βρετανία, που θα εξελιχθεί σύντομα σε «μπίζνες ως συνήθως» των Ευρωπαίων με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν;

Προς το παρόν, είμαστε αναμφίβολα μπροστά στην πιο σοβαρή διπλωματική κρίση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης από την προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί: Συνολικά 150 ρώσοι διπλωμάτες (διαβάζετε: κατάσκοποι) απελαύνονται από 25 χώρες (ΗΠΑ, Καναδά και 18 μέλη της ΕΕ) σε μια συντονισμένη αντίδραση κατά της Ρωσίας. Κατ’ αρχάς πρόκειται για σημαντική, και σπάνια, διπλωματική νίκη της βρετανίδας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι και σηματοδοτεί επίσης μια σοβαρή κλιμάκωση κατά της Ρωσίας από την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ.

Δείχνει ότι οι δυτικοί σύμμαχοι της Βρετανίας έχουν αποδεχθεί την άποψη του Λονδίνου ότι η χρήση του στρατιωτικού νευροπαραλυτικού παράγοντα (novichok) στην απόπειρα δολοφονίας του ρώσου πρώην διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ στο Σόλσμπερι ήταν «πιθανότατα» έργο του ρωσικού κράτους –με εντολή ίσως και του ίδιου του Πούτιν.

Καθώς οι περισσότεροι ρώσοι διπλωμάτες που απελαύνονται είναι στην πραγματικότητα πράκτορες, ο αντίκτυπος στις δραστηριότητες της ρωσικής κατασκοπείας στο εξωτερικό μπορεί να είναι σημαντικός.

Πολλοί θεωρούν πως η Ρωσία αντιλαμβανόταν τη Βρετανία ως αδύναμη και απομονωμένη λόγω Brexit. Την ΕΕ ως αποστασιοποιημένη, διχασμένη και εξαρτημένη από τη ρωσική ενέργεια και την κυβέρνηση Τραμπ ως αμφίθυμη από την περίεργη (έως ύποπτη) απροθυμία του προέδρου να τα βάλει με τη Μόσχα.

Αν ισχύουν αυτά, ο Πούτιν μπορεί να αντιλαμβάνεται τώρα ότι έχει κάνει ένα σοβαρό λάθος, καθώς τα δυτικά διπλωματικά αντίποινα είναι από πολλές απόψεις μια πρωτοφανής εκδήλωση συντονισμένης δράσης εναντίον του. Ακόμα σημαντικότερη μπορεί να είναι η μετατόπιση των ΗΠΑ. Η στάση του Τραμπ προς τη Ρωσία ήταν περίεργα επιεικής και αδιάφορη.

Αλλά η απάντηση των ΗΠΑ είναι αξιοσημείωτη –περιλαμβάνει την απέλαση 48 διπλωματών, το κλείσιμο του ρωσικού γενικού προξενείου στο Σιάτλ και τη χωριστή απέλαση 12 Ρώσων από τον ΟΗΕ.

Στη μεγαλύτερη, λοιπόν, μαζική απέλαση ρώσων κατασκόπων στην Ιστορία, η Βρετανία εκδίωξε 23 (όσους και η Μόσχα σε αντίποινα), οι ΗΠΑ 60 και από τα κράτη της ΕΕ το Βέλγιο, η Ιρλανδία, η Σουηδία, η Φινλανδία, η Λετονία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία και η Κροατία απέλασαν από έναν Ρώσο, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ολλανδία και η Δανία από 2, η Τσεχία και η Λιθουανία από 3, ενώ η Γαλλία, η Γερμανία και η Πολωνία απέλασαν από 4 Ρώσους. Εκτός ΕΕ, η Ουκρανία απέλασε 13, ο Καναδάς 4, η Μολδαβία 3, η Αυστραλία και η Αλβανία από 2 και από έναν η Νορβηγία, το Μαυροβούνιο και η πΓΔΜ.

Την Πέμπτη και την Παρασκευή η Μόσχα ξεκίνησε σε αντίποινα και εκείνη απελάσεις. Εξήντα αμερικανοί διπλωμάτες ενημερώθηκαν ότι πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα, όπως και το προσωπικό του γενικού προξενείου των ΗΠΑ στην Αγία Πετρούπολη, το οποίο κλείνει. Οι πρεσβευτές πολλών χωρών της ΕΕ, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Βρετανία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Πολωνία, κλήθηκαν στο ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών όπου ενημερώθηκαν για τον αριθμό των διπλωματών που απελαύνονται, ενώ η Μόσχα έδωσε προθεσμία ενός μηνός στο Λονδίνο για να μειώσει το διπλωματικό προσωπικό στη Ρωσία στον ίδιο αριθμό με αυτόν των ρώσων διπλωματών στη Βρετανία. «Δεν είναι η Ρωσία αυτή που άρχισε έναν διπλωματικό πόλεμο» δήλωσε στους δημοσιογράφους ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου.

Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις 9 χώρες της ΕΕ που δεν απέλασαν κανέναν Ρώσο. Κάποιες (Κύπρος, Μάλτα, Λουξεμβούργο, Σλοβακία, Σλοβενία) είπαν ότι οι πρεσβείες τους στη Μόσχα δεν έχουν πολλά στελέχη και η αναπόφευκτη απάντηση της Ρωσίας θα έπληττε σοβαρά τις αντιπροσωπείες τους. Ελλάδα, Αυστρία, Πορτογαλία και Βουλγαρία υπέγραψαν μόνο τη σκληρή δήλωση της Συνόδου της ΕΕ και αποφάσισαν να μην κάνουν τίποτα περισσότερο για να μη διαταράξουν τις σχέσεις με τη Ρωσία. Σύμφωνα πάντως με πολλές αναλύσεις, στην πραγματικότητα η αντίδραση της Δύσης στο περιστατικό δείχνει πόσο απρόθυμες είναι κατά βάθος όλες οι ευρωπαϊκές χώρες να κλιμακώσουν την ένταση με τη Ρωσία, θέτοντας σε κίνδυνο τις οικονομικές/ενεργειακές σχέσεις με τη Μόσχα.

Ο αριθμός των απελάσεων που αποφάσισαν οι μεγάλες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία) ήταν μόλις 4 διπλωμάτες. Η Ανγκελα Μέρκελ μπορεί να βοήθησε την Τερέζα Μέι να μη νιώσει ότι την απορρίπτουν στην ΕΕ, αλλά η πραγματική της στάση θεωρείται πολύ συγκρατημένη. Και ο Εμανουέλ Μακρόν θα πραγματοποιήσει επίσκεψη στη Ρωσία τον Μάιο.

Σύγκρουση απρόβλεπτη, χωρίς ιδεολογία

Εχουμε επιστρέψει στον Ψυχρό Πόλεμο; Η ερώτηση είναι εύλογη μετά τη δολοφονική επίθεση στον Σκριπάλ και τις μαζικές απελάσεις ρώσων κατασκόπων από τη Δύση. Αλλά ο νέος Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι κάτι που εφευρέθηκε το 2018. Σύμφωνα με σοβαρούς αναλυτές, ο Πούτιν νιώθει πλέον αρκετά ισχυρός και θέλει να «επιστρέψει στις παλιές καλές ημέρες» της ψυχροπολεμικής σύγκρουσης. O πρώην πράκτορας της KGB και μακροβιότερος ηγέτης της Ρωσίας από την εποχή του Στάλιν έχει αποφασίσει να αποκαταστήσει τη Ρωσία ως υπερδύναμη. Μετέτρεψε πάλι το ΝΑΤΟ σε νέμεση, παρουσιάζοντας τη διεύρυνσή του στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής, ως την απόλυτη προσβολή.

Εχει χρησιμοποιήσει ήδη πυροβόλα και τανκς στη Γεωργία και στην Ουκρανία και κάποιον συνδυασμό αποσταθεροποίησης, δωροδοκίας, προπαγάνδας, κυβερνοεπιθέσεων και οικονομικής πίεσης σε όλες τις χώρες που ήταν μέρος της ΕΣΣΔ. Εχει επέμβει στρατιωτικά στη Συρία και μόλις παρουσίασε τα νέα πυρηνικά υπερόπλα της Ρωσίας.

Αλλά και οι ΗΠΑ έχουν ανεβάσει τους τόνους. Σύμφωνα με την επίσημη Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας του Τραμπ, η Ρωσία και η Κίνα είναι «ρεβιζιονιστικές» δυνάμεις, γνήσιοι γεωπολιτικοί αντίπαλοι για τις Ηνωμένες Πολιτείες που «προκαλούν την αμερικανική ισχύ, την επιρροή και τα συμφέροντα των ΗΠΑ».

Ολα αυτά τροφοδοτούν τη συζήτηση για νέο Ψυχρό Πόλεμο, αλλά ακόμη και όσοι προωθούν την ιδέα έχουν συνήθως την άποψη ότι ο σημερινός Ψυχρός Πόλεμος είναι λιγότερο επικίνδυνος από τον πρωτότυπο, διότι δεν θα μπορούσε ποτέ να οδηγήσει σε πραγματική, στρατιωτική, πόσω μάλλον πυρηνική, σύγκρουση.

Αλλοι υποστηρίζουν ότι ο νέος Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι όπως ο αρχικός, διότι στερείται ιδεολογικής διάστασης: ο Πούτιν δεν κηρύσσει την παγκόσμια επανάσταση, που ήταν βασικό δογματικό στοιχείο του σοβιετικού κομμουνισμού.
Υπάρχει και μια άλλη σχολή σκέψης, σύμφωνα με την οποία ο σημερινός Ψυχρός Πόλεμος μπορεί να είναι ακόμη χειρότερος από τον πρώτο: ο κόσμος στον οποίο ζούμε τώρα είναι πολύ πιο διασυνδεδεμένος, αυξάνοντας τους κινδύνους κρίσης και πολλαπλασιάζοντας τους πιθανούς τομείς αντιπαράθεσης. Φέρνουν μάλιστα ως παράδειγμα τη διαβόητη ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές.

«Η τρέχουσα κατάσταση ίσως είναι πιο επικίνδυνη και απρόβλεπτη» γράφουν οι «Νew York Times». «Παρ’ όλες τις εντάσεις, τις συγκρούσεις και τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου, κάθε πλευρά γνώριζε, ιδιαίτερα προς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, περίπου τι να περιμένει από την άλλη. Υπήρχε ένα ελάχιστο εμπιστοσύνης ότι η άλλη πλευρά θα ενεργούσε κατά λογικά προβλέψιμο τρόπο. Σε σύγκριση με την ασταθή κατάσταση των σχέσεων της Ρωσίας με τον έξω κόσμο σήμερα, το διπλωματικό κλίμα του Ψυχρού Πολέμου μοιάζει καθησυχαστικό – η διπλωματία τότε έτεινε να ακολουθεί μια σχετικά ήρεμη και ομαλή ρουτίνα. Αλλά τα τελευταία χρόνια η Ρωσία δημιούργησε ένα μακρύ ιστορικό παραβιάσεων των διεθνών κανόνων, ιδίως με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, την πρώτη φορά από το 1945 που τα ευρωπαϊκά σύνορα άλλαξαν με βία.

Σε αντίθεση με τους σοβιετικούς ηγέτες κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο Πούτιν δεν ακολουθεί σταθερή ιδεολογία ή κανόνες, αλλά είναι έτοιμος να ακολουθήσει οποιεσδήποτε “αρπακτικές πολιτικές” για να υπονομεύσει την υφιστάμενη τάξη στην Ευρώπη, ενώ επιμένει ότι η Ρωσία είναι το θύμα, όχι ο επιτιθέμενος» καταλήγουν οι «Νew York Times».

Το θανατηφόρο γαϊτανάκι των δολοφονιών

Ραδιενεργό πολώνιο στο τσάι, θάλλιο στη σούπα, φονικά αέρια υδραργύρου, σπάνια δηλητήρια… Αλλά και πιο παραδοσιακές «μεθόδους» – στραγγαλισμό και απαγχονισμό – φαίνεται πως έχουν χρησιμοποιήσει ρώσοι πράκτορες για να βγάλουν από τη μέση εχθρούς του Πούτιν επί βρετανικού εδάφους. Η επίθεση στον Σκριπάλ είναι η τελευταία σε μια μακρά αλυσίδα ύποπτων θανάτων Ρώσων που εξετάζονται τώρα ενδελεχώς από τη Σκότλαντ Γιαρντ.
Από τις συνολικά 14 υποθέσεις, οι 6 θεωρούνται σχεδόν βέβαιες δολοφονίες. Πιο διαβόητη, η περίπτωση του πρώην πράκτορα της FSB και σφοδρού επικριτή του Πούτιν Αλεξάντερ Λιτβινένκο. Δηλητηριάστηκε με πολώνιο 210 στο Λονδίνο το 2006. Σύμφωνα με την έρευνα ανεξάρτητης επιτροπής της βρετανικής Δικαιοσύνης, η επίθεση έγινε από τον Αντρέι Λουγκοβόι (πρώην σωματοφύλακα της KGB και νυν βουλευτή στη ρωσική Δούμα) και εγκρίθηκε προσωπικά από τον ίδιο τον Πούτιν.

Την ίδια χρονιά κατέρρευσε και πέθανε ο Ιγκόρ Πονομάροφ, αντιπρόσωπος της Ρωσίας στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό στο Λονδίνο. Είχε νιώσει ακραία δίψα και είχε πιει τρία λίτρα νερό προτού πεθάνει – σύνηθες σύμπτωμα της δηλητηρίασης με θάλλιο, που του χορηγήθηκε σε σούπα σύμφωνα με τους ιατροδικαστές.

Νεκρός στο διαμέρισμά του στο Λονδίνο από δηλητηρίαση με αέρια υδραργύρου βρέθηκε το 2007 ο Γιούρι Γκολουμπόφ. Είχε παίξει ρόλο-κλειδί στην άνοδο της πετρελαϊκής Yukos και ήταν έμπιστος σύμβουλος του πρώην ολιγάρχη και βασικού εχθρού του Πούτιν, Μιχαήλ Χοντορκόφσκι.

Ο Αλεξάντερ Περεπιλίτσνι ήταν πληροφοριοδότης που βοηθούσε τους Βρετανούς σε έρευνα για φορολογικές απάτες εκατομμυρίων στις οποίες εμπλέκονταν ρώσοι αξιωματούχοι και η ρωσική μαφία. Κατέρρευσε ξαφνικά ενώ έκανε τζόγκινγκ στο Σάρεϊ το 2012. Στο στομάχι του βρέθηκαν ίχνη από ένα σπάνιο δηλητήριο (από το φυτό Gelsemium elegans). Οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ ανέφεραν με «υψηλό βαθμό βεβαιότητας» ότι ο Περεπιλίτσνι δολοφονήθηκε με απευθείας εντολή από το Κρεμλίνο.

Από τους ισχυρότερους ρώσους ολιγάρχες τη δεκαετία του 1990, ο Μπορίς Μπερεζόφσκι ήταν στενός συνεργάτης του Γέλτσιν και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του Πούτιν για την προεδρία. Σύντομα όμως συγκρούστηκαν και ο Μπερεζόφσκι έγινε ένας από τους πιο δραστήριους αντιπάλους του «τσάρου». Βρέθηκε κρεμασμένος στο μπάνιο του σπιτιού του στο Ασκοτ, το 2013. Αυτοκτονία ή δολοφονία; Η υπόθεση παραμένει ανοιχτή.

Πριν από μόλις λίγες μέρες, στις 12 Μαρτίου, βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στο Λονδίνο ο Νικολάι Γκλουσκόφ, ρώσος επιχειρηματίας, πρώην υποδιευθυντής της Aeroflot και φίλος του Μπερεζόφσκι. Είχε φυλακιστεί στη Ρωσία, αλλά του δόθηκε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία, όπου ανέπτυξε αντιπολιτευτική δράση κατά του Πούτιν. Την ημέρα που πέθανε επρόκειτο να εμφανιστεί στο δικαστήριο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντι κατηγοριών σχετικά με τη διαχείριση της Aeroflot. Στον λαιμό του υπήρχαν ίχνη στραγγαλισμού και η Μητροπολιτική Αστυνομία ανακοίνωσε την έναρξη έρευνας για δολοφονία.