Ανθολογίες… σαν ιστορία

Η συλλογή κειμένων έχει συχνά αξιωματικό, διδακτικό ή παρεμβατικό χαρακτήρα: κατοχυρώνει μια άποψη για το είδος ή το θέμα που υπηρετεί και συμβάλλει, συχνά σε διάλογο με άλλους πολιτισμούς, στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης. Στο απόγειο των γαλλικών γραμμάτων, μεσούντος του ελληνικού Αγώνα, η δίγλωσση ανθολογία ελληνικών δημοτικών τραγουδιών του Φωριέλ (1824, 1825) αποδίδει αφηγηματικά και τον σολωμικό «Υμνον εις την Ελευθερίαν». Επίσης αφηγηματικά, οι περισσότερες ξενόγλωσσες αναφορές στη νεοελληνική λογοτεχνία επιτείνουν ή αμβλύνουν έκτοτε τις αντιφάσεις των Φαναριωτών. Η αποκατάσταση όμως της δημοτικής ενισχύει το ελληνικό διήγημα, που μετατρέπεται στα χρόνια της δικτατορίας σε εργαλείο αυτογνωσίας και μεταφράζεται προβάλλοντας διεθνώς το αίτημα για ανθρώπινα δικαιώματα στον τόπο μας. Αλλ’ η μεταπολίτευση ενθαρρύνει τις εξαντλητικές ανθολογίες, πανοράματα του εθνικού κανόνα με μνημειακή μορφή, που δυσχεραίνει την πρόσβαση στο ευρύ κοινό· και οι μεταφρασμένες ανθολογίες, είτε εκδίδονται στην Ελλάδα είτε από φορείς που την εκπροσωπούν στο εξωτερικό, απευθύνονται συνήθως τότε σε περιορισμένο κοινό φιλελλήνων.

Η ανθολογία όμως Le conseil de la cloche et autres nouvelles grecques [Η Συμβουλή της καμπάνας και άλλα διηγήματα], που παρουσιάζει το Γαλλικό Ινστιτούτο στις 3 Οκτωβρίου σε αθηναϊκό βιβλιοπωλείο, διαφοροποιείται από τα προηγούμενα. Πρώτα-πρώτα διότι προτείνει κείμενα από το περιθώριο του νεοελληνικού κανόνα, ακόμα και στην περίπτωση του Βικέλα, του Θεοτόκη ή του Παπαδιαμάντη, ενώ παραχωρεί σημαντική θέση σε πεζογραφήματα ποιητών όπως οι Καβάφης, Σεφέρης και Ρίτσος. Δεν εμμένει δηλαδή σε ελληνικά κριτήρια, ούτε προβάλλει ευάρεσκα ένα συμβατικό κατάλογο προβεβλημένων συγγραφέων· αλλά μέσα από την πένα τους αφηγείται την ιστορία της Ελλάδας από το 1880 και εξής με τρόπο που αγγίζει τον ξένο αναγνώστη. Καταδύεται με τον «Ξεπεσμένο δερβίση» στον υπό κατασκευήν ηλεκτρικό των Αθηνών στις παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, αφηγείται τις συναλλαγές με τον διάβολο στη δύση της αποικιοκρατίας στην Κέρκυρα ή στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια. Περιγράφει την έκσταση του ελληνικού καλοκαιριού, αλλά και τα ιδιωτικά πάθη στα ορεινά της υπαίθρου, τον πόνο μεταναστεύσεων και μετοικήσεων στην Ηπειρο και στη Θεσσαλονίκη κι ακολουθεί τους έλληνες ναυτικούς στον Ινδικό Ωκεανό. Περιγράφει τα πολιτικά πάθη (δικτατορίες, εμφύλιες συγκρούσεις και εγκλεισμούς), αλλά και τη σύγκρουση του νεοέλληνα με το «ιδανικό του» παρελθόν.

Ο νεοελληνιστής Stéphane Sawas, καθηγητής της Ιστορίας των Τεχνών στο Ινστιτούτο Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμών του Παρισιού, μεταφράζει κάθε διήγημα με την αυθεντικότητα πρωτότυπου έργου κι ανασυνθέτει τη θαυμαστή αυτή πολυφωνία ως ενιαίο σύνολο. Μετατρέπεται δηλαδή σε συγγραφέα, ενώ η ανθολογία του επανεκδόθηκε ήδη από τις υψηλού κύρους πανεπιστημιακές εκδόσεις της Εcole Normale, που τιμά συνήθως την αρχαία μάλλον παρά τη νέα ελληνική παράδοση. Το έργο βραβεύθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας 2013 και θυμίζει στον αναγνώστη πόσο η αποδοχή του άλλου ξεκινά από την αποδοχή της ματιάς του επάνω μας και πόσο καλύτερα αντιλαμβάνεται τον ξένο όποιος διατηρεί την επίγνωση της δικής του ταυτότητας.

Η ανθολογία ελληνικού διηγήματος Le conseil de la cloche et autres nouvelles grecques (εκδ. rue d’Ulm, Παρίσι, 2012, 2015, σ. 214, 16€) παρουσιάζεται στο Λεξικοπωλείο (Στασινού 13, Παγκράτι), τη Δευτέρα 3 Οκτωβρίου, στις 19.00.

Η κυρία Μαρία Τσούτσουρα είναι συγγραφέας, HDR Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης.