America America

Οπως ο ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης Ηλίας Καζάν έγραψε και σκηνοθέτησε το αυτοβιογραφικό «America America» το 1963 με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι αφήνοντας το δικό του εμβληματικό «ίχνος» για την περιπέτεια της μετανάστευσης Ελλήνων στην Αμερική, έτσι και πολλοί έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ, όταν σε μεγάλη ηλικία επέστρεψαν στην Ελλάδα, δημιούργησαν «ίχνη» στα χωριά και στα νησιά της πατρίδας μας. Τα ίχνη αυτά, τα «ίχνη των Ελληνοαμερικανών», αναζήτησαν ο συγγραφέας Βαγγέλης Προβιάς και ο εικαστικός Κώστας Λάκης οι οποίοι συνεργάστηκαν για το πρότζεκτ «Traces».

Η ιδέα ανήκει στον Τοντ Πιρς, Διευθυντή Δημοσίων και Μορφωτικών Υποθέσεων της αμερικανικής πρεσβείας, ο οποίος αναρωτήθηκε τι μπορεί να συμβαίνει με τα ίχνη των ανθρώπων που μετανάστευαν στο παρελθόν στις ΗΠΑ από ελληνικές πόλεις και νησιά. Κάποιοι από τους μετανάστες όταν επέστρεψαν στην Ελλάδα άφησαν ίχνη με σημασία, κτίσματα, δωρεές, δημιουργίες. «Υπάρχει μια μικρογραφία του Πύργου του Αϊφελ στα Φιλιατρά, ένα άγαλμα ενός τεράστιου αετού στην Κεφαλλονιά –και τα δύο δημιουργίες Ελληνοαμερικανών. Υπάρχουν φυσικά και τα νοσοκομεία ΑΧΕΠΑ. Την εποχή που δεν μπορούσε κάποιος απλώς να πάρει ένα αεροπλάνο και να πάει στο Σικάγο σε έντεκα ώρες, όταν η μετανάστευση ήταν μια έννοια βαρυσήμαντη και οι άνθρωποι δεν ήταν σίγουροι για το πού ακριβώς πήγαιναν, όταν ύστερα από δεκαετίες επέστρεψαν στον τόπο καταγωγής τους τι δημιούργησαν; Ποια ανεξίτηλα ίχνη άφησαν στον ελληνικό τόπο καταγωγής τους έπειτα από όλη αυτή τη διαδρομή ζωής στις ΗΠΑ;» λέει ο Τοντ Πιρς.

Ο συγγραφέας και ο ζωγράφος επισκέφτηκαν δύο τόπους μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ, τα Φιλιατρά και τη Χάλκη. Ξεκίνησαν στις 29 του περασμένου Οκτωβρίου από τα Φιλιατρά όπου έμειναν μέχρι τις 2 Νοεμβρίου, πριν βάλουν μπρος για τη Χάλκη στις 5 για να ολοκληρώσουν τελικά το ταξίδι τους στις 9 του ίδιου μήνα. Δεν πρόκειται απλώς για δύο τόπους που χαρακτηρίζονται από τη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ. «Η Χάλκη είναι απόμακρη, γοητευτική, πολύ γραφική, γεμάτη μυστικά και σοκάκια με κρυφές στροφές. Πραγματικά μυθιστορηματική. Τα Φιλιατρά είναι λιτά, χωρίς εξάρσεις και υπερβολές στην πρώτη γνωριμία, αλλά τελικά γεμάτα εκπλήξεις και σουρεαλιστικές υπερβάσεις» λένε στο BHMAgazino για να εξηγήσουν τις επιλογές τους.

Από το πρότζεκτ μπορεί κανείς να πάρει πληροφορίες για το ακριβές αντίγραφο του Πύργου του Αϊφελ που έχει ύψος 26 μ. (σε αντίθεση με τον αυθεντικό, που αγγίζει τα 301 μ.) και για την τεράστια «Υδρόγειο» στα Φιλιατρά, που υπενθυμίζει στους μαθητές την αξία εκμάθησης ξένων γλωσσών –και τα δύο έργα του ιατρού Χαράλαμπου Φουρναράκη, ο οποίος σπούδασε στην Αθήνα και στο Παρίσι, ενώ μετανάστευσε στο Σικάγο όπου έκανε οικογένεια και περιουσία. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 επέστρεψε στα Φιλιατρά, όπου τελικά «έχτισε τα όνειρά του».

Μπορεί επίσης να δει το πέτρινο κτίριο που στεγάζει τα σχολεία της Χάλκης, «δαπάνη των εν Αμερική Χαλκιτών» και τα υπόλοιπα δώρα που είναι «φτιαγμένα με επιταγές της νοσταλγίας». Αλλά οι δύο υπεύθυνοι του πρότζεκτ δεν στάθηκαν μόνο σε αυτά που βλέπει το μάτι, αφού γνώριζαν καλά πού έπρεπε να αναζητήσουν τα πιο βαθιά σημάδια της Ιστορίας. Οι δύο τόποι τους συγκίνησαν περισσότερο για τα κοινά συναισθήματα που διακατείχαν όλους τους ανθρώπους που μετανάστευσαν: «Νοσταλγία, επιθυμία να συνδέσουν τις δύο αγαπημένες πατρίδες, μνήμες που σε κάνουν να πονάς αλλά και να προσφέρεις, διάθεση ανταπόδοσης και κυρίως επιθυμία να αφήσεις ένα αποτύπωμα στον τόπο σου με τον ίδιο τρόπο που ο τόπος σου άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην καρδιά σου».

Οι ιστορίες έπρεπε να αποτυπωθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ο Τοντ Πιρς γνώριζε ότι για ένα τόσο σπουδαίο πρόγραμμα έπρεπε να κάνουν κάτι διαφορετικό. Αυτή η διήγηση «δεν θα μπορούσε να γίνει με infographics ή ένα σκέτο κείμενο. Θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσα από τη ζωγραφική –η δουλειά ενός καλλιτέχνη όπως της Μαρίας Κελαϊδή, για παράδειγμα, είναι γεμάτη από ξεθωριασμένες αναμνήσεις. (…) Στην Ελλάδα ήμουν τυχερός που βρήκα έναν συγγραφέα και έναν καλλιτέχνη που έχουν την ίδια ευαισθησία. Η στενή επαγγελματική τους σχέση και η κατανόηση γέννησαν το «Traces». Οι εικόνες και οι τίτλοι, μέσα από μια ονειρική αφήγηση, μεταφέρουν αυτά που έμειναν, αυτά που έφυγαν μακριά, αυτά που αφήνει κανείς πίσω και αυτά που κερδίζει, τη θλίψη, τη φιλοδοξία να μην ξεχαστεί, την αγάπη» εξηγεί.

Για να υλοποιηθεί το «Traces» ο Κώστας Λάκης παραδέχεται ότι έγινε φωτογράφος και ζωγράφος μαζί. Ανακάτεψε χρώματα ακρυλικά, ακουαρέλες και επεξεργασμένες εικόνες τραβηγμένες με το κινητό. Δημιούργησε πορτρέτα ανθρώπων και συναισθημάτων, χώρους και τοπία, μικρά εικαστικά στοιχεία γεμάτα από τη μαγεία των τόπων και των πρωταγωνιστών. «Θέλαμε να πάρουμε μαζί μας τον αναγνώστη στα Φιλιατρά και στη Χάλκη, να ζήσει μαζί μας το ταξίδι ανακάλυψης των δύο ιστοριών» συμπληρώνει ο Βαγγέλης Προβιάς. «Ετσι, τον βάλαμε να επιβιβαστεί μαζί μας στο πλοίο, να ακούσει τις κουβέντες μας με τους ηλικιωμένους, να αγγίξει τα αγάλματα και να βουτήξει στα κρύα νερά της Χάλκης του Νοέμβρη, να δει, δηλαδή, ο ίδιος τα «Ιχνη»» καταλήγει, για να δείξει ότι σε κάθε εποχή είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, όσο μακριά και αν είναι, οι τόποι και οι άνθρωποι έχουν περισσότερα κοινά παρά διαφορές. Και αυτό τελικά είναι το μόνο που μετράει.

Ολόκληρο το ταξίδι των δύο δημιουργών στη Χάλκη και στα Φιλιατρά είναι διαθέσιμο στο mosaiko.gr, το πολιτιστικό ηλεκτρονικό περιοδικό της αμερικανικής πρεσβείας.

Δείτε εδώ την ιστορία από το ταξίδι στη Χάλκη

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 28 Ιουνίου 2015