Ενώ «Το μικρό σπίτι στο λιβάδι» γιορτάζει τα 40 χρόνια από τότε που πρωτοπαίχτηκε, σίριαλ όπως το «Modern family» συνεχίζουν τη μακρόχρονη παράδοση των σειρών που εστιάζουν στη ζωή μιας οικογένειας. Μόνο που οι… εξώλης και προώλης μοντέρνες οικογένειες απέχουν πολύ από τις συντηρητικές-χριστιανικές οικογένειες που είχαμε γνωρίσει στα παρθενικά βήματα της τηλεόρασης.

Αν στις 11 του περασμένου Σεπτεμβρίου το εξαιρετικά δημοφιλές και στην Ελλάδα σίριαλ «Το μικρό σπίτι στο λιβάδι» («Little house in the praire») γιόρτασε τα σαράντα χρόνια από τότε που πρωτοπροβλήθηκε (NBC, 11 Σεπτεμβρίου 1974), σε μερικές ημέρες από σήμερα, στις 20 Νοεμβρίου, θα αποκαλυφθούν για πρώτη φορά όλα τα μυστικά του –ή όσα τουλάχιστον είχε περάσει στο χαρτί η Λόρα Ινγκαλς Γουάιλντερ (1867-1957), συγγραφέας του αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος στο οποίο βασίστηκε η σειρά. Με την κυκλοφορία του αυθεντικού αλογόκριτου χειρογράφου του «Μικρού σπιτιού», υπό τον τίτλο «Pioneer Girl: The Annotated Autobiography», το διεθνές κοινό που ψυχαγωγήθηκε επί πολλά χρόνια παρακολουθώντας την αρμονική, αγαπημένη, εν Χριστώ ζωή της οικογένειας Ινγκαλς θα διαπιστώσει ότι τα πράγματα δεν ήταν τόσο ιδανικά όσο φαίνονταν: στην πραγματικότητα η συγγραφέας περιγράφει μια καθημερινότητα σκληρή (ως και ακόλαστη), με στιγμιότυπα ενδοοικογενειακής βίας, με περιστατικά αλκοολισμού, ακόμη και με ερωτικά τρίγωνα! Ακούγεται ιδανικό σενάριο για μια σύγχρονη οικογενειακή σειρά α λα «Sopranos» ή «Shameless», καθώς σήμερα η μικρή οθόνη αρέσκεται στο τολμηρό, το προκλητικό, ακόμη και στο σόκιν. Τότε, όμως, σαράντα χρόνια πίσω, τέτοια θέματα-θεάματα ήταν απαγορευμένα.

Το αμερικανικό όνειρο
Οι από τηλεοράσεως οικογένειες πρόβαλλαν επίμονα έναν άκρως συντηρητικό (και ρουτινιάρικο) τρόπο ζωής, κιβωτοί του αμερικανικού ονείρου που ήθελε τον πατέρα στοργικό κουβαλητή, τη μάνα δούλα και κυρά που υπηρετούσε τους πάντες αγόγγυστα, με το χαμόγελο στα χείλη, και τα παιδιά τρισχαριτωμένα αγγελούδια που, κι αν μερικές φορές επιδίδονταν στις (αθώες) διαβολιές που «επιτάσσει» η ηλικία τους, ήταν δεδομένο ότι όταν θα μεγάλωναν θα γίνονταν τόσο άξια, τίμια και αγαπημένα όσο και οι γονείς τους και θα δημιουργούσαν τις δικές τους αξιοζήλευτες, χριστιανικές, ιδανικές οικογένειες. Σήμερα πάλι, στην πιο δημοφιλή αυτή τη στιγμή τηλεοπτική οικογένεια, τη «Modern family», ο μεσήλικος (και κάτι παραπάνω) πατέρας (Εντ Ο’ Νιλ) έχει παντρευτεί σε δεύτερο γάμο μια χυμώδη Κολομβιανή (Σοφία Βεργκάρα) που έχει τα μισά του χρόνια και μικρό παιδί από τον προηγούμενο γάμο της με έναν απερίγραπτο τύπο, ο γιος του έχει παντρευτεί έναν άντρα και η κόρη του έχει παιδιά που απέχουν πολύ από τα παιδιά-πρότυπα του «Μικρού σπιτιού» (τουλάχιστον τα δύο από εκείνα)…
Δεν πρόκειται για υπερβολές της τηλεόρασης. Τα σίριαλ της κάθε εποχής προβάλλουν (με την απαραίτητη στη μυθοπλασία δόση σουρεαλισμού) τα πρότυπα (ή αντιπρότυπα) που κυριαρχούν στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, γίνονται καθρέφτες της εκάστοτε κοινωνίας, των τάσεων που επικρατούν, του τρόπου ζωής.
«Καληνύχτα, Τζον Μπόι!»


Κάνοντας αναδρομή στην ιστορία των ψυχαγωγικών σειρών που είχαν ως θέμα την οικογενειακή ζωή, δεν μπορούμε να μη νοσταλγήσουμε (οι σημερινοί πενηντάρηδες) τους δημοφιλείς και στην Ελλάδα «Χαμένους στο Διάστημα» (CBS, 1965-1968), μια σειρά όπου η made in USA οικογενειακή αρμονία μεταφέρεται σε έναν άγνωστο πλανήτη, για να επιβεβαιώσουμε ότι ακόμη και στο… χάος (όπου καταλήγουν ο καθηγητής Τζον Ρόμπινσον, η σύζυγός του και τα παιδιά τους όταν το σκάφος τους συντρίβεται) οι δεσμοί αγάπης που ενώνουν γονείς και τέκνα παραμένουν άρρηκτοι. Μερικά χρόνια αργότερα οι «Γουόλτονς» (1972-1981), πατώντας γερά τα πόδια τους στη Γη, για την ακρίβεια στα βουνά της Βιρτζίνια, βάζουν το θέμα οικογένεια σε πιο ρεαλιστική (και βουκολική) βάση και ανοίγουν τον δρόμο για το «Μικρό σπίτι στο λιβάδι». Η φράση «Καληνύχτα, Τζον Μπόι!» με την οποία έκλειναν τα περισσότερα επεισόδια έχει περάσει στην ιστορία της τηλεόρασης.
Οσα μας έμαθε η Αλέξις


Το ρουστίκ φεύγει κάποια στιγμή από τη μόδα, έτσι από τη φτωχή αλλά υπερήφανη αγροτιά των Γουόλτονς και των Ινγκαλς περνάμε στους Γιούινγκ του «Ντάλας» (CBS, 1978-1991): τους λεφτάδες που ακόμη και αν δεν έχουν ούτε ιερό ούτε όσιο, όταν πρόκειται για μπίζνες, για ερωτική διεκδίκηση ή για εκδίκηση, πίσω από τα σκοτεινά προσωπεία τους κρύβουν τα παιδιά που πάντα έχουν ανάγκη ένα χάδι από τη μαμά ή τον μπαμπά τους –ναι, ακόμη και ο κακός Τζέι Αρ (Λάρι Χάγκμαν)! Και εδώ, όπως και στην παρόμοιας αισθητικής «Δυναστεία» (ABC, 1981-1989), οι πλούσιοι εκτός από αδίστακτοι – αμείλικτοι αντίπαλοι εκείνων που βάζουν σε κίνδυνο τα συμφέροντά τους (ή απορρίπτουν τον έρωτά τους) είναι στοργικοί γονείς, αν και η μέχρι πρότινος συνοχή της οικογένειας έχει αρχίσει να διαλύεται: ο Μπλέικ (Τζον Φορσάιθ) και η Αλέξις Κάρινγκτον (η Τζόαν Κόλινς στην καλύτερη ερμηνεία της καριέρας της) είναι διαζευγμένοι, η δε Αλέξις, παρότι κυρία με κάπα κεφαλαίο, τυλιγμένη στα βιζόν και φορτωμένη κοσμήματα, είναι πιο επιθετική, πιο αδίστακτη, πιο φιλόδοξη από τον πρώην άντρα της. Παρόμοιας λογικής (του παραλόγου, καθώς μιλάμε για σαπουνόπερες) είναι και τα «Falcon Crest» (CBS, 1981-1990) και «Colbys» (ABC, 1985-1987). Στη δεκαετία του ’80 ανάμεσα στις οικογενειακές σειρές ξεχωριστή επιτυχία σημειώνουν επίσης τα «Full house» (ABC, 1987-1995) και «Family ties» (NBC, 1982-1989), με την αμερικανική οικογένεια να έχει και στα τηλεοπτικά σενάρια όλο και περισσότερα θέματα.
Η εποχή της αποδόμησης
Τη χρονιά που οι «Colbys» μάς αποχαιρετούν διά παντός, το 1987, οι «Παντρεμένοι με παιδιά» (Fox) έρχονται για να μας κάνουν να ξεχάσουμε ό,τι μας είχε μάθει ως τότε η τηλεόραση αποδομώντας λυσσαλέα τις φαμίλιες των «Full house», των «Family Ties», του «Cosby show» (NBC, 1984-1992) αλλά και όλων των ανάλογων σειρών –δραματικών ή κωμικών.
Το σίριαλ παίζεται με επιτυχία ως το 1997, για δέκα χρόνια. Η αποδόμηση συνεχίζεται (και γίνεται ακόμη πιο άγρια) με το αριστουργηματικό «Six feet under» (HBO, 2001-2005), όπου ο θάνατος του πατέρα στο πρώτο κιόλας επεισόδιο έρχεται για να βγάλει στην επιφάνεια όλη την παθογένεια της οικογένειάς του, μιας σύγχρονης οικογένειας που μπορεί και να μοιάζει με τη δική μας. Αυτό γιατί στο μεταξύ πολλά έχουν αλλάξει στις πραγματικές, κατά συνέπεια και στις τηλεοπτικές οικογένειες: η συνοχή τους έχει χαλαρώσει, οι σχέσεις των μελών τους είναι πολύ πιο απελευθερωμένες, τα μέλη τους είναι λιγότερο καταπιεσμένα ή και υπέρ το δέον ελεύθερα, τα μυστικά τους βγαίνουν πολύ εύκολα στην επιφάνεια.
Γίνεται αυτό εμφανές με σειρές όπως τα «Brothers and sisters» (ABC, 2006-2011), «Dirty sexy money» (ABC, 2007-2009), «Modern family» (ABC, 2009), «Parenthood» (NBC, 2010) και «Shameless» (Showtime, 2011). Η νέα εποχή είναι εδώ. Και η οικογένεια με όλα τα θαύματά της αλλά και όλα της τα τραύματα (κυρίως αυτά) εξακολουθεί να εμπνέει τους τηλεοπτικούς δημιουργούς και να συγκινεί τους τηλεθεατές.
Ο τρόπος που αποτυπώνεται στη μικρή οθόνη, από την εποχή των σόου της Λουσίλ Μπολ ως τις απερίγραπτες οικογένειες από ανθρώπους και βρικόλακες του «True blood» (ΗΒΟ, 2008-2014) ή τις άκρως τρομακτικές φαμίλιες του «American Horror Story» (FX, 2011), με τους σχιζοφρενείς πατέρες και τις μάγισσες μητέρες (Τζέσικα Λανγκ) και κόρες, δίνει σίγουρα άφθονο υλικό στους μελετητές του μέλλοντος. Οχι μόνο σε εκείνους που θα ασχοληθούν με την ιστορία της τηλεόρασης αλλά και όσους ερευνήσουν θέματα της κοινωνίας. Καθρέφτης της κοινωνίας παραμένει η τηλεόρασή της, είπαμε.

Τα αουτσάιντερ κερδίζουν την παρτίδα της ψυχαγωγίας
Σε γενικές γραμμές τα πρώτα συμπεράσματα από την τηλεθέαση του Οκτωβρίου μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

1. Στη μυθοπλασία ο Alpha κερδίζει με διαφορά τον παραδοσιακό παίκτη Mega αλλά και τον ΑΝΤ1, ο οποίος προσπαθεί να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος αλλά δεν τα καταφέρνει και τόσο καλά.

2. Η ψυχαγωγία απειλεί σημαντικά την πρωινή ενημέρωση.

3. Η συνταγή της Ελένης Μενεγάκη είναι αήττητη και μη αντιγράψιμη.

4. Τα πρωινά μαγκαζίνο κρίνονται σε βάθος χρόνου και όχι από τις πρώτες 15 ημέρες.

5. Οι ελληνικές σειρές πλην ελαχίστων εξαιρέσεων κινούνται σε μέτριο επίπεδο.

6. Τα σόου κλείνουν κι αυτά τον κύκλο τους, όπως όλα τα πράγματα στη ζωή.

7. Το κουτσομπολιό και το λούμπεν τηλεοπτικό στοιχείο, όσο καταδικαστέο κι αν είναι, βρίσκει πάντα τρόπο να υπάρξει γιατί το ζητάει μεγάλη μερίδα του κοινού, κυρίως μεγαλύτερου ηλικιακά και σίγουρα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου.

8. Οι απομιμήσεις έχουν τη μοίρα της… απομίμησης.

9. Η μόδα των τουρκικών σίριαλ πέρασε ανεπιστρεπτί.

10. Δεν αρκούν η επιθυμία και οι ευκαιρίες για τηλεοπτική καριέρα, χρειάζεται ταλέντο και καλή συνταγή.
Οταν μιλούν οι αριθμοί

Ολα τα παραπάνω βασίζονται σε μια εκτίμηση των αριθμών, δηλαδή των ποσοστών τηλεθέασης που σημειώθηκαν τον Οκτώβριο. Υπάρχουν όμως κάποιες παράμετροι που θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Οπως για παράδειγμα το ότι δεν μπορεί να συγκριθούν δύο σειρές όταν η μία έχει κάνει πρεμιέρα αρχές του μήνα και η άλλη στις 20. Δεν μπορεί να μετρηθεί η δυναμική ενός σταθμού συγκριτικά με των υπολοίπων όταν στη μία περίπτωση έχει προβληθεί το σύνολο του προγράμματος και στην άλλη γίνεται σταδιακά η ένταξη εκπομπών η οποία ακόμη και στα τέλη του μήνα δεν έχει ολοκληρωθεί.Τέλος, η αξία φαίνεται σε βάθος χρόνου. Πολύ εύκολα τα υψηλά ποσοστά βυθίζονται και όχι λίγες φορές τηλεοπτικά προϊόντα που κατέκτησαν με δυσκολία το κοινό κατάφεραν να κατακτήσουν την κορυφή της τηλεθέασης. Φυσικά βασική τηλεοπτική πεποίθηση συνιστά πλέον το γεγονός ότι η ποιότητα δεν συμβαδίζει με την τηλεθέαση.
Με βάση κάποια σημαντικά στοιχεία, στον τομέα των ελληνικών σειρών «πρωταθλήτρια» με διαφορά είναι μέχρι στιγμής η σειρά «Μην αρχίζεις τη μουρμούρα» και ακολουθεί «Το σόι σου» (Alpha). Στο τοπ 20 του μήνα οι 14 από τις 20 εμφανίσεις προγραμμάτων ανήκουν στη «Μουρμούρα»! Γύρω στο 20% κινούνται οι περισσότερες ελληνικές σειρές, ενώ δύσκολη είναι η πορεία των «Τριχών» του ΑΝΤ1 που δεν συγκίνησαν. Δεν πέτυχε η απόπειρα του Star με τον «Ορκο σιωπής» στον τομέα της μυθοπλασίας καθώς ο μέσος όρος τηλεθέασης για τον Οκτώβριο είναι μόλις 4,9%, που συνιστά αρνητικό ρεκόρ.
Ισόπαλα έχουν ανακηρυχθεί τα δύο πρωινά μαγκαζίνο «Mega με μία» και «Το Πρωινό» με μέσο όρο για τον Οκτώβριο 29,2% αλλά στο 15-44 ο Μάρκος Σεφερλής προηγείται με 33,5% έναντι του 25,7% που σημειώνει το ζεύγος Λιάγκα – Σκορδά. Είναι σαφές όμως ότι στα τέλη Νοεμβρίου θα έχει διαμορφωθεί μια εντελώς διαφορετική εικόνα τηλεθέασης καθώς η εκπομπή του ΑΝΤ1 όχι μόνο έχει ροκανίσει τη διαφορά αλλά έχει σαφές προβάδισμα για περίπου μία εβδομάδα στο σύνολο του κοινού, με έντονα σημάδια ανάκαμψης και στο 15-44. Το ίδιο συμβαίνει και στην πρωινή ζώνη του Σαββατοκύριακου, όπου το μαγκαζίνο του Ε με τίτλο «Στα καλά καθούμενα» πέρασε μπροστά από το «Σπίτι μου, σπιτάκι μου» στον Alpha, με το δεύτερο όμως να δείχνει ανοδικές τάσεις την τελευταία εβδομάδα.
Στο prime time και σε ό,τι αφορά τις εκπομπές εκτός των σειρών, το «Dancing with the stars» δείχνει εμφανή σημάδια κόπωσης που αντικατοπτρίζονται στην τηλεθέαση, το «Music School» δεν σάρωσε αλλά έφτασε το 24% μέσο όρο, όπως περίπου και το «Celebrity game night» με 21,5%. Με 27,2% πορεύθηκε το «Φως στο τούνελ», ενώ το τηλεπαιχνίδι «Ακου τι είπαν» στη βραδινή εκδοχή του εκτοξεύεται στο 28,8%.
Τέλος, στο κοινό 15-44 για τον μήνα Οκτώβριο ο Alpha σημειώνει 18,1% (είναι και το μόνο κανάλι που σημειώνει αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα το 2013), το Mega 17,9%, ο ΑΝΤ1 15%, το Star 11% και ο Σκάι 7,5%.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ