Η περίπτωση της Γιόκο Ονο είναι ένα μεγάλο παράδοξο της δημοσιότητας. Εκτεθειμένη διαρκώς στα φώτα λόγω της σχέσης της με τον Τζον Λένον και της μομφής ότι διέλυσε τους Beatles, παραμένει ελάχιστα γνωστή για την αβανγκάρντ τέχνη της. Η αναδρομική έκθεση «Υοko Οno Half-a-Wind Show» που παρουσιάζει η πινακοθήκη Schirn στη Φραγκφούρτη φέρνει τους επισκέπτες αντιμέτωπους με την αλήθεια αυτής της εκκεντρικής γνωστής-άγνωστης εικαστικού, μουσικού, περφόρμερ, την οποία ο ίδιος ο Λένον είχε περιγράψει ως την «πιο διάσημη-άσημη καλλιτέχνιδα στον κόσμο».
Η Γιόκο Ονο πάτησε αισίως τα 80 την περασμένη εβδομάδα. Εχει λογαριασμό στο Facebook και στο Twitter. Μιλάει και μιλούσε πάντα τη γλώσσα κάθε εποχής. Με το δικό της ιδίωμα. Γιαπωνέζικο ζεν και νεοϋορκέζικη ελευθερία. Ακτιβίστρια της ειρήνης, φεμινίστρια, μάνα, ερωμένη, σύζυγος, χήρα. Και «μάγισσα». «Yes, Ι’m a witch / I’m a bitch / Ι don’t care what you say / My voice is real / My voice speaks truth» τραγουδά.
Ολα τόσο ταιριαστά-αταίριαστα για μια γυναίκα η οποία εξωτερικεύει τις ιδέες που κατοικούν στο κεφάλι της. Περίεργες ιδέες. «Τι θόρυβο κάνει άραγε η Γη όταν περιστρέφεται;». Είναι έπειτα και ο αέρας. «Είναι λυπηρό που ο αέρας είναι το μόνο που μοιραζόμαστε. Οσο κοντά και αν είμαστε ο ένας στον άλλον, υπάρχει πάντα αέρας μεταξύ μας». Και ο χρόνος. Βλέπει κανείς σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του 1965 την Ονο να κάθεται με μια κουβέρτα ριγμένη στους ώμους στην ταράτσα του πρώτου σπιτιού της στη Νέα Υόρκη, μπροστά σε ένα ξύλινο κουτί με θραύσματα γυαλιού. «Morning pieces». Πάνω στα θραύσματα κολλημένες ετικέτες με κάποια ημερομηνία, κάποιου έτους. Στο πριν, στο τώρα, στο μετά.
Τι σημασία έχει ο γήινος χρόνος στο αέναο Σύμπαν; Ο χρόνος δεν μπορεί να καλύψει την έλλειψή μας. «Είμαστε όλοι μισοί» επιμένει η Γιόκο Ονο. Εκείνη πάντως βρήκε το άλλο της μισό σε δεδομένο χρόνο. Το 1966. Ο Λένον 26 ετών, η Ονο 33 ετών. Είχε ήδη ζήσει τόσα. Υλικό αρκετό για δύο και τρεις ζωές.
Ο,τι πιο τρελό


Γεννημένη στο Τόκιο το 1933 από πατέρα τραπεζίτη, η Γιόκο Ονο επέζησε του σφοδρού βομβαρδισμού της πόλης το 1945 κρυμμένη στο οικογενειακό καταφύγιο. Τέλειωσε το σχολείο και έγινε η πρώτη γυναίκα που φοίτησε ποτέ στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Γκακουσούιν. Το 1952 εγκατέλειψε το Γκακουσούιν και το Τόκιο για τη Νέα Υόρκη, όχι όμως και τη φιλοσοφία του ζεν και τις εύφορες στη μεταπολεμική Ιαπωνία ιδέες του πασιφισμού.
Εντάχθηκε στη νεοϋoρκέζικη αβανγκάρντ, στους κύκλους του Τζον Κέιτζ και του Τζορτζ Μακιούνας. Πάνω στους ηχητικούς πειραματισμούς του πρώτου έχτισε τις δικές της πρωτότυπες μουσικές τεχνικές, με τον δεύτερο εδραίωσε το νεοντανταϊστικό κίνημα Fluxus, το οποίο έσπασε τα στεγανά μεταξύ των τεχνών αναμειγνύοντας καθημερινά αντικείμενα, εικόνες, ήχους και κείμενα σε ανεξάντλητους συνδυασμούς. Το λοφτ που μοιραζόταν με τον πρώτο της άντρα, συνθέτη Τόσι Ιτσιγιανάγκι, ως τον χωρισμό τους το 1962, στέγαζε ό,τι πιο πρωτοποριακό, αντισυμβατικό, τρελό συνέβαινε καλλιτεχνικά στη Νέα Υόρκη.
Στο Τόκιο, όπου κατέλυσε τα επόμενα δύο χρόνια, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, ως conceptual artist, στην εξερεύνηση των ορίων μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού δοκιμάζοντας την τέχνη της performance. Το «Cut Piece» από το 1964 συγκλονίζει, έστω κι αν το βλέπει κανείς σήμερα βιντεοσκοπημένο. Η Ονο καθιστή πάνω στη σκηνή. Αντρες και γυναίκες από το κοινό την πλησιάζουν και κόβουν με ένα ψαλίδι κομμάτια από τα ρούχα της. Εκείνη απόλυτα ανέκφραστη, αν και από τα μάτια της τρέχουν δάκρυα.
«Cut Piece», 2003. Το ψαλίδι που κόβει τα ρούχα της ξεσκίζει τώρα και την ψυχή της. Εχει διασυρθεί από τον Τύπο ως υπαίτια για τη διάλυση των Beatles και έχει βιώσει δύο μεγάλες προσωπικές τραγωδίες: την πολύχρονη στέρηση της κόρης της Κιόκο, καρπού του γάμου της με τον κινηματογραφιστή Αντονι Κοξ, και τον αδόκητο χαμό του άντρα της ζωής της, Τζον Λένον.
Οταν ο Λένον δάγκωσε το μήλο
Πίσω στο 1966. Η Ονο επιβλέπει τις τελευταίες ετοιμασίες για την έκθεση έργων της στην γκαλερί Indica στο Λονδίνο. Στον χώρο εμφανίζεται ο Λένον. Σε ένα βάθρο από πλεξιγκλάς είναι τοποθετημένο ένα μήλο. Ο Λένον δαγκώνει το έκθεμα, η Ονο εκνευρίζεται. Λίγα βήματα τον χωρίζουν από το επόμενο έκθεμα. Ενας μεγεθυντικός φακός και μια τετράγωνη επιφάνεια που αιωρείται πάνω από μια σκάλα. Ο Λένον ανεβαίνει στη σκάλα και με τον φακό εστιάζει στην επιφάνεια. «Yes» διαβάζει. Ξαφνιάζεται από το θετικό μήνυμα, που δεν συμπορεύεται με το οργισμένο ρεύμα της εποχής.
Στον διπλανό τοίχο κρέμεται ένα λευκό κομμάτι ξύλου με καρφιά, που περιμένουν τους θεατές να τα καρφώσουν για να ολοκληρωθεί έτσι το έργο. «Get involved» («εμπλακείτε») είναι το σταθερό μότο της Ονο. Ο Λένον θέλει να καρφώσει ένα, η Ονο διστάζει καθώς η έκθεση δεν έχει ακόμη εγκαινιαστεί, δέχεται ωστόσο αν της δώσει πέντε σελίνια. Οι τσέπες του άδειες. Προτείνει λοιπόν να της δώσει πέντε φανταστικά σελίνια για να καρφώσει ένα φανταστικό καρφί. Αυτός έχει μόλις καταφέρει να αγγίξει την ουσία της τέχνης της και μαζί την καρδιά της. Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία και εκείνος, όπως και εκείνη, δύο ονόματα γραμμένα σε δύο φιάλες γεμάτες νερό σε έναν τοίχο της πινακοθήκης Schirn. Δίπλα σε δεκάδες άλλες, η καθεμία με το δικό της ονοματεπώνυμο. Γιατί σε τελευταία ανάλυση «είμαι, είσαι, είμαστε όλοι Νερό. Απλά σε διαφορετικό δοχείο».

πότε & πού:
Yoko Ono Half-a-Wind Show. Eine retrospektive Schirn Kunsthalle, Romerberg, Φραγκφούρτη. Ως τις 12 Μαΐου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ