Βιβλία

LAWRENCE M. KRAUSS
Ενα Σύμπαν από το τίποτε
Εκδόσεις Τραυλός, 2012,
σελ. 254, τιμή 17 ευρώ

Αληθινά «ανοιχτό μυαλό» σημαίνει να προσαρμόζουμε τη φαντασία μας στις αποδείξεις της πραγματικότητας –όχι το αντίστροφο –έστω κι αν δεν μας αρέσουν οι συνέπειες αυτού.

«Είδες τελικά;» είπε ο φίλος μου. «Το ότι διαλύθηκε ο μετεωρίτης προτού σκάσει στα Ουράλια δείχνει πως υπάρχει Θεός!». Σκέφτηκα ότι ένας άθεος θα εκμεταλλευόταν το ίδιο συμβάν για να του πει πως «αφού κάθε διαστημικός βράχος απειλεί να μας εξολοθρεύσει ανά πάσα στιγμή, δεν υπάρχει Θεός». Θυμήθηκα όμως ότι ο φίλος μου ήταν άρτι συνταξιοδοτηθείς μηχανικός… οπότε μερίμνησα για την ψυχική του υγεία. Αρκέστηκα να του επισημάνω ότι η επιστήμη αποφαίνεται για τα «πώς». Για τα «γιατί» αρμόδια είναι η φιλοσοφία.

Αυτό το τελευταίο φαίνεται πως το ξεχνά «εκδοτική αδεία» ο πολυβραβευμένος θεωρητικός φυσικός Lawrence M. Krauss, καθώς μας ενημερώνει από το εσώφυλλο του πρόσφατου βιβλίου του ότι μέσω αυτού απαντά ευθέως και στο προαιώνιο ερώτημα «Γιατί να υπάρχει το κάτι και όχι το τίποτε;». Ακόμη και ο τίτλος του βιβλίου του –όπως παραδέχθηκε σε συνέντευξη –δεν ανταποκρίνεται σε εκείνον που είχε πραγματικά κατά νουν: «Ενα υπέροχο Σύμπαν». Γιατί διαπράττει λοιπόν το αμάρτημα; Αφενός, διότι έπρεπε να βρει «πιασάρικο τίτλο», «να πουλήσει» –πράγμα που καταφανώς πέτυχε, αφού το βιβλίο έγινε best seller μέσα στην πρώτη εβδομάδα κυκλοφορίας του. Αφετέρου διότι, πολύ απλά, η φιλοσοφία της εποχής μας έχει μείνει τόσο πίσω από τα άλματα της επιστήμης που δεν μπορεί πια καν να την παρακολουθήσει. Κι έτσι, οι άνθρωποι της επιστήμης βγαίνουν τελευταία όλο και πιο θαρρετά στο προσκήνιο με απαντήσεις στα «γιατί» της φιλοσοφίας. Το έπραξαν, για παράδειγμα, οι Stephen Hawking, Alex Vilenkin, Andrei Linde, James Hartle, που μίλησαν στα βιβλία τους για «δημιουργία του Σύμπαντος από το τίποτε». Είναι λοιπόν μια αναπόφευκτη ύβρις της επιστήμης ελλείψει φιλοσόφων ικανών να τη «συμμαζέψουν», ή μια μεγάλη παρεξήγηση για το πώς ορίζεται το «τίποτε»;

Αν ανήκετε σε όσους επιζητούν την ψυχική τους ηρεμία… μην ανοίξετε αυτό το βιβλίο. Αν, πάλι, σας «τρώει να μάθετε»… κρατήστε μακριά τα παιδιά, τον παππού και τη γιαγιά, γιατί δεν πρόκειται να καταλάβουν γρυ από το «βλάσφημο τούτο έργο». Εσείς όμως, όταν αρχίσετε να το διαβάζετε, θα αιχμαλωτιστείτε γρήγορα από τον φοβερό ρυθμό αποκαλύψεων γνώσης και διανόησης που προσφέρει ο Κράους. Δεν γράφει απλοϊκά: ο λόγος του είναι πυκνός και οι προτάσεις του «ελληνικά μακρές», σε βαθμό που υποκλίνομαι στον μεταφραστή και στους επιμελητές της ελληνικής έκδοσης για τον άθλο που επιτέλεσαν. Ο Κράους όμως γνωρίζει άριστα το θέμα του και το ξεδιπλώνει μέσα από έναν πυρετώδη διάλογο με τον εαυτό του (και εμμέσως με τον αναγνώστη). Ως το 6ο κεφάλαιο έχει καταφέρει να μας εξηγήσει όλα όσα προέκυψαν από την εξαιρετική πρόοδο της Αστρονομίας και της Αστροφυσικής τον τελευταίο αιώνα. Και το καταφέρνει, νομίζω, καλύτερα από τους Χόκινγκ – Μλοντίνοφ στο βιβλίο τους «Το Μεγάλο Σχέδιο». Από το 6ο όμως κεφάλαιο και μετά αρχίζει η «μεγάλη ανατριχίλα» των θεολόγων.

Οι τίτλοι των κεφαλαίων 6-11 είναι σχεδόν αποκαλυπτικοί για το «μενού»: «Το δωρεάν γεύμα στο τέλος του Σύμπαντος», «Το ζοφερό μέλλον μας», «Ενα μεγάλο ατύχημα;», «Το τίποτε είναι κάτι», «Το τίποτε είναι ασταθές», «Θαυμαστοί νέοι κόσμοι». Ακολουθεί ένας σαρωτικός επίλογος από τον Ρίτσαρντ Ντόκινς, που χαιρετίζει το βιβλίο τούτο ως «θρίαμβο της Φυσικής ενάντια στο μεταφυσικό», και ένα χρησιμότατο ευρετήριο. Δεν θα σας στερήσω τη μαγεία τού να ανακαλύψετε μόνοι σας τι πρεσβεύει ο Κράους για τα γεννοφάσκια της δημιουργίας μας και το αν έχουμε Πατέρα Ολων ή όχι, αλλά θα επισημάνω τις λέξεις-«κλειδιά» των τίτλων των κεφαλαίων 9-10: «Το τίποτε είναι κάτι» που «είναι ασταθές»!

Εν κατακλείδι, το βιβλίο του Κράους είναι εξαιρετικό ανάγνωσμα για «ψαγμένους», γεμάτο διυλισμένη γνώση και ερεθίσματα για βαθιά σκέψη. Θα το απολαύσουν περισσότερο όλων όσοι έχουν ταυτίσει μέσα τους το Σύμπαν με τον Θεό και λιγότερο όλων όσοι θεωρούν τις δύο έννοιες πλήρως διακριτές. Το ότι στους δεύτερους συγκαταλέγονται… τόσο οι ακραιφνείς άθεοι όσοι και οι θεϊστές μειώνει δραματικά τους ικανοποιημένους από αυτό το μπρα-ντε-φερ επιστήμης – φιλοσοφίας. Αλλά κερδισμένοι θα είναι σίγουρα όλοι όσοι το διαβάσουν.