Η παράλυση και η πτώση

Ενα σώμα που πέφτει στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του ακανόνιστα. Αν η παρομοίωση μ’ ένα φυσικό σώμα σε ελεύθερη πτώση ταιριάζει στο κοινωνικό μας σώμα, τότε δεν έχει πολύ νόημα να αναρωτιόμαστε αν οι στροφές του είναι συντηρητικές ή προοδευτικές. Οι στροφές δεν είναι κάτι που το σώμα επιτελεί, αλλά κάτι που του συμβαίνει. Την παρομοίωση πολλοί την έχουν υιοθετήσει, στον δημόσιο λόγο και στις ιδιωτικές συζητήσεις, με μια ευκολία ενδεικτική των νοοτροπιών που διατρέχουν μεγάλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας. Τα πάθη γενικεύονται και μεγεθύνονται πρόωρα. Η παθητικότητα προτρέχει του πάθους. Το σώμα, είτε πέφτει, είτε φαντασιώνεται την επικείμενη πτώση του, είναι ήδη παραλυμένο. Ενα κοινωνικό σώμα σε παράλυση δεν μπορεί παρά να εκκρίνει από κάθε πόρο του τον συντηρητισμό.

Είναι αλήθεια πως στην ελληνική κοινωνία έχουν ασκηθεί τα τελευταία δύο χρόνια μεγάλες πιέσεις. Πολλοί άνθρωποι βρέθηκαν ξαφνικά κάτω από την μπάρα της φτώχειας, οι περισσότεροι χωρίς δουλειά. Ακόμα περισσότεροι βρέθηκαν σε δυσκολία να συνεχίσουν να υπηρετούν ένα πλάνο ζωής που ελάμβανε ως δεδομένες συνθήκες που αίρονται. Η ελληνική μεσαία τάξη είχε ιδιότροπα χαρακτηριστικά που αποδείχθηκαν μη βιώσιμα. Ως συνέπεια, η ελληνική μεσαία τάξη, όπως τη γνωρίσαμε, θα εκλείψει.

Εκείνο που οι περισσότεροι Ελληνες ποθούν, δηλαδή να τους επιστρέψει κάποιος στο παρελθόν, είναι το μόνο που αποκλείεται να συμβεί. Υπό την έννοια αυτή, η ελληνική μεσαία τάξη είναι θύμα ενός ουτοπικού συντηρητισμού. Η κρυμμένη όψη του ίδιου νομίσματος είναι ο πραγματικός συντηρητισμός της ελληνικής κοινωνίας: η αδυναμία μας να αντικαταστήσουμε το σαθρό κοινωνικό μας συμβόλαιο, μετακινούμενοι από τις πρακτικές που μας έφεραν σε αδιέξοδο. Τουτέστιν, να μοιράσουμε δίκαια τις ζημιές. Που σημαίνει, να δείξουμε αλληλεγγύη. Να μη χαζεύουμε την αύξηση της ανεργίας φοβούμενοι ότι θα μας καταπιεί αλλά να προσφερθούμε να θυσιάσουμε μέρος των οικονομικών ωφελημάτων της εργασίας μας υπέρ της ένταξης και της συμμετοχής των σημερινών ανέργων σ’ αυτήν. Η λαίλαπα των οικονομικών μέτρων δίνει ένα βολικό άλλοθι στην αδρανή κοινωνία να επιλέγει την ανεδαφική διαμαρτυρία αντί για τη συλλογική υπευθυνότητα.

Εξι βδομάδες πριν από τις εκλογές στην παράλυτη ελληνική κοινωνία φαίνεται να βρίσκει απήχηση κάθε συντηρητικός λόγος, κάθε λόγος, αρκεί να είναι συντηρητικός: σταλινικοί, τριτοκοσμικοί σοσιαλιστές, λωτοφάγοι παπανδρεϊκοί, ευρωπαϊστές μιας φανταστικής Ευρώπης που μοιράζει χρήματα και θέσεις στο Δημόσιο, ξενόφοβοι εθνικιστές, φασίστες κάθε κοπής και οπαδοί του Ελ του εξωγήινου περιμένουν στην κάλπη τον ψηφοφόρο για να εισπράξουν την οργή και τη ζάλη του σε βουλευτικά έδρανα και πόστα εξουσίας.

Η έξωθεν πίεση που πράγματι ασκήθηκε στα πολιτικά μας πράγματα συντέλεσε καταλυτικά στον κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος. Ηταν προβλέψιμο ότι όσο μεγαλύτερες κοινοβουλευτικές δυνάμεις θα υποχρεώνονταν να συγκλίνουν στη διακυβέρνηση υπό τις δεδομένες συνθήκες τόσο μεγαλύτερες φυγόκεντρες τάσεις θα αναπτύσσονταν από μερίδες του πολιτικού κόσμου που θα θέλγονταν από τον πειρασμό να καρπωθούν τη φθορά των κυβερνώντων. Εν τέλει η δημοκρατική στρέβλωση που προκλήθηκε στην Ελλάδα έδωσε έδαφος στην περαιτέρω έξαρση των συντηρητισμών.

Εξάλλου, στο οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε, η βία γίνεται ανεκτή και περιβάλλεται με δίκαιο. Πρόκειται για μια πρακτική που γενικεύεται εύκολα, με άλλοθι το «δίκαιο» της απόγνωσης. Ανάμεσα στον προπηλακισμό του πολιτικού και στον ξυλοδαρμό του μετανάστη φαίνεται να υπάρχει απόσταση και ποιοτική διαφορά. Αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε την υπόγεια επικοινωνία των άκρων του πολιτικού φάσματος που όλο και περισσότερο συρράπτεται σ’ έναν εθνοκεντρικό λόγο, όπως συμβαίνει και αλλού με τους εχθρούς της «παγκοσμιοποίησης».

Στην Ελλάδα, οι ετερόκλητες δυνάμεις που ανακαλούν η καθεμία από ένα παρελθόν και μας καλούν να το ξαναζήσουμε θα μπορούσαν να εκθρέψουν με την αντικειμενική συνεργασία τους ένα φαινόμενο Ορμπαν. Ο χιτλερίσκος της Ουγγαρίας παρέχει μια εσωστρεφή κολοβωμένη δημοκρατία στο υπερήφανο έθνος των Μαγυάρων. Φτωχοί αλλά αξιοπρεπείς, φιμωμένοι με μια φωνή, κλείνοντας τον υπόλοιπο κόσμο έξω για να παραδοθούν στην εγχώρια διαπλοκή, οι συμπαθείς Κεντροευρωπαίοι της ουγγρικής πρώην Σοβιετίας αποδύονται στο κυνήγι όλων όσοι δεν στοιχίζονται με το εθνικό προφίλ που ιχνογραφεί ο φωτισμένος ηγέτης τους.

Επί του παρόντος, τα καμένα μυαλά της ελληνικής πολιτικής είναι αρκετά διάσπαρτα ώστε να μη συντεθούν. Η αθροιστική τους απήχηση, όμως, ήδη στις επερχόμενες εκλογές κινδυνεύει να οδηγήσει τη χώρα στο πιο αδιανόητο αδιέξοδο.