Ο Κλιντ Ιστγουντ μάλλον δεν είχε φανταστεί ποτέ ότι θα αναλάμβανε έναν τέτοιο ρόλο – να βοηθήσει στην εξιχνίαση της εξελικτικής πορείας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Και όμως κατά κάποιον τρόπο έκανε ακριβώς αυτό, αφού η ταινία «Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος» έδωσε την ευκαιρία σε νευροεπιστήμονες να εντοπίσουν στις εγκεφαλικές μας λειτουργίες σημαντικές διαφοροποιήσεις που μας ξεχωρίζουν από τους πιθήκους.
Νευροσινεμά – «βλέποντας» ταινίες στον εγκέφαλο
Δεν είναι η πρώτη φορά που το θρυλικό σπαγκέτι-γουέστερν του Σέρτζιο Λεόνε χρησιμοποιείται ως «δείγμα» σε νευροεπιστημονικά πειράματα. Αντιθέτως αποτελεί την πρώτη ίσως ταινία που εγκαινίασε ένα νέο πεδίο των νευροεπιστημών – το λεγόμενο neurocinematics ή, σε πολύ ελεύθερη μετάφραση, νευροσινεμά.
Σε μια μελέτη του 2004 ο Γιούρι Χάσον του Πανεπιστημίου Πρίνστον και οι συνεργάτες του είχαν εξετάσει στον λειτουργικό μαγνητικό τομογράφο τον εγκέφαλο εθελοντών ενώ αυτοί παρακολουθούσαν ένα ειδικό «κλιπ» διάρκειας 30 λεπτών από το «Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος».
Συγκρίνοντας τις απεικονίσεις οι ειδικοί μπόρεσαν να διαπιστώσουν για πρώτη φορά ότι η αντίδρασή μας στον κινηματογράφο είναι κατά κάποιον τρόπο «συλλογική» – τα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας των θεατών ήταν δηλαδή σε γενικές γραμμές ίδια. Στόχος του πεδίου των neurocinematics είναι να εντοπίσει τέτοιου είδους ομοιότητες οι οποίες αποκαλύπτουν διάφορα «μυστικά» της λειτουργίας του εγκεφάλου.
Ανθρωποι και πίθηκοι
Ο ίδιος επιστήμονας με μια διεθνή ομάδα συνεργατών αποφάσισε τώρα να επεκτείνει την τεχνική και… στους πιθήκους: επανέλαβε το συγκεκριμένο πείραμα συμπεριλαμβάνοντας αυτή τη φορά στο «κοινό» που παρακολούθησε την ταινία όχι μόνο ανθρώπους – 24 τον αριθμό – αλλά και τέσσερις μακάκους.
Ο εγκέφαλος των πιθήκων φυσικά δεν είναι ακριβώς ίδιος με τον δικό μας. Καθότι όμως είμαστε στενοί συγγενείς οι ομοιότητες είναι πολύ περισσότερες από τις διαφορές και αποτελεί για τους νευροεπιστήμονες ένα καλό «μοντέλο» για να μελετήσουν την εξέλιξη του συγκεκριμένου οργάνου στον άνθρωπο και να κατανοήσουν καλύτερα τη λειτουργία του.
Η κρατούσα άποψη θεωρούσε ως τώρα ότι, ως προς τα κέντρα λειτουργίας του και τις περιοχές που σχετίζονται με αυτές, ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελεί μια «μεγεθυμένη» εκδοχή του εγκεφάλου των πιθήκων – κάτι δηλαδή σαν να σχεδιάζει κανείς διάφορα τμήματα επάνω σε ένα μπαλόνι και μετά να το φουσκώνει περισσότερο, με αποτέλεσμα τα τμήματα να επεκτείνονται και να αλλάζουν θέση επάνω στη μεγαλύτερη πλέον επιφάνεια του μπαλονιού.
Ομοιότητες αλλά και απρόσμενες διαφοροποιήσεις
Η θεωρία αυτή βασιζόταν κυρίως σε εικασίες, γι’ αυτό οι επιστήμονες αποφάσισαν να την ελέγξουν στην πράξη χρησιμοποιώντας ως μέθοδο την προβολή της ταινίας. Τα αποτελέσματα προκάλεσαν μάλον έκπληξη αφού έδειξαν ότι, αν και ο «χάρτης» του εγκεφάλου των ανθρώπων και των πιθήκων ταιριάζει αναλογικά στα περισσότερα σημεία του, παρουσιάζει επίσης σημαντικές διαφοροποιήσεις καθώς κάποιες περιοχές φαίνονται να βρίσκονται σε εντελώς διαφορετικά σημεία.
«Ανακαλύψαμε ότι ορισμένες περιοχές που αντιδρούν μα ιδιαίτερα παρόμοιο τρόπο στην ταινία μετατοπίζονται στους πιθήκους σε παράξενες, απρόβλεπτες θέσεις» τόνισε ο Βιμ Βαντούφελ της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, κύριος συγγραφέας της μελέτης η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Methods». «Ορισμένες λειτουργίες μετατοπίζονται σε θέσεις που δεν προβλέπονται από την ανατομία».
Αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, σημαίνει ότι τελικά ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν αποτελεί απλή μεγέθυνση του εγκεφάλου των πιθήκων. «Συγκεκριμένες λειτουργίες ίσως έχουν χαθεί ή έχουν μετατοπισθεί σε υπάρχουσες ή σε εξελικτικά νέες περιοχές» πρόσθεσε ο ειδικός.
