Η ασύλληπτη καταστροφή που έπνιξε αυτό το λαό με τον πανάρχαιο, μέγα πολιτισμό και πιθανότατα το υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης στον κόσμο, ένα και μόνο διδάσκει: ότι όσα κι αν καταφέρει, όποια κι αν είναι τα επιτεύγματά του, ο άνθρωπος δεν μπορεί παρά να παραμένει ταπεινός μπροστά στην ύπαρξη. Και οι Ιάπωνες είναι ακριβώς αυτό: ταυτόχρονα περήφανοι και ταπεινοί στον υπερθετικό βαθμό.
Οι Ιάπωνες, δεν είναι σαν εμάς. Σχήμα οξύμωρο της Ιστορίας είναι ότι ο κορυφαίος εθνολόγος / λαογράφος τους, που το έργο του διδάσκεται στα σχολεία, ο Λευκάδιος Χερν, είναι από τη Λευκάδα. Εκεί, εθνικό μέγεθος. Εδώ, άγνωστη έννοια. Αυτό που έκανε τον ελληνοβρετανό Χερν τόσο μεγάλο στην Ιαπωνία είναι ακριβώς το πόσο βαθιά κατάλαβε τον πολιτισμό τους. Πρώτος εκείνος είδε και κατέγραψε συστηματικά μέσα από τη μελέτη της κληρονομιάς τους το πώς και το πόσο η κουλτούρα τους, η ίδια η ύπαρξή τους, είναι, μεταξύ πολλών άλλων αξιακών πυλώνων, θεμελιωμένες και στην αξία του σεβασμού του άλλου, σε βαθμό πολλές φορές ακατανόητο όχι για τα δικά μας, αλλά ακόμα και για τα δυτικοευρωπαϊκά δεδομένα.
Από πολύ νωρίς οι Ιάπωνες μαθαίνουν να ελέγχουν αυστηρά τα συναισθήματά τους, γιατί δεν θέλουν με αυτά να ταλαιπωρούν κανέναν από τους δικούς τους ανθρώπους. Από παιδιά μαθαίνουν να πνίγουν την έκφραση του πόνου, για να μην τον φορτώνουν, έστω και έμμεσα στους άλλους.
Την ίδια στιγμή, οι έννοιες «κοινό» και «δημόσιο», είναι, στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου, περίπου ιερές. Υπατη αξία της ιαπωνικής ζωής είναι το δημόσιο καθήκον, αυτό που στην πιο στρεβλή ώρα της ιστορίας της Ιαπωνίας οδηγούσε τους πιλότους να γίνονται «καμικάζι» και να πέφτουν μαζικά σε αποστολές αυτοκτονίας στα αμερικανικά αεροπλανοφόρα όταν τους τελείωναν οι βόμβες. Είναι τέτοια η σημασία του καθήκοντος σε αυτή τη χώρα, που ακόμα και ο υπόκοσμός τους – που παντού υπάρχει -, η «μαφία» τους, η διαβόητη «γιακούζα», είναι εμποτισμένη και διέπεται από το δικό της αυστηρότατο σύστημα ευθύνης.
Το ιαπωνικό αξιακό πλαίσιο, σε συνδυασμό με μιαν ευσυνειδησία και εργατικότητα που δεν απαντάται αλλού στον πλανήτη, δημιούργησαν το ιαπωνικό θαύμα. Χάρη σ΄ αυτό το θαύμα, ακόμα και η βιβλική καταστροφή που έπληξε τη χώρα, έχει επιφέρει συγκριτικά πολύ μικρότερο κακό από εκείνο που θα μπορούσε με το μέγεθός της. Οι κώδικές τους που έδωσαν στον κόσμο μια απαράμιλλη λογοτεχνία ή ένα μοναδικό θέατρο, είναι οι ίδιοι που βρίσκονται πίσω και από την παγκόσμια φήμη της ποιότητας των προϊόντων τους σε ότι κι αν παράγουν, μα είναι κι οι ίδιοι που μειώνουν σήμερα τις επιπτώσεις της καταστροφής σχεδόν πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα. Γιατί, τελικά, το θαύμα, δεν είναι θαύμα. Είναι ένα γερό δέντρο με πολύ βαθιές ρίζες.
Όμως υπάρχουν ώρες που ο άνθρωπος, ό,τι κι αν έχει πετύχει, δεν είναι αρκετό. Άλλες δυνάμεις μπορούν να τον σαρώσουν. Οι Ιάπωνες το ξέρουν αυτό καλά πια, καθώς χρειάστηκε να χτίσουν εξ ολοκλήρου κάποιες πόλεις τους δυο φορές απ΄ την αρχή μέσα σε έναν αιώνα: πρώτα μετά τις ολοκληρωτικές καταστροφές του 1923 και έπειτα μετά από τις βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ξέρουν λοιπόν και πού να ψάξουν και πού να βρουν τη δύναμη να συνεχίσουν. Και θα τη βρουν, με τη δική τους αίσθηση αξιοπρέπειας και ευθύνης.
Αν ανοίξουμε τα μάτια μας, θα δούμε ότι, αυτοί οι άνθρωποι που σήμερα τόσο πολύ υποφέρουν, έχουν πάρα πολλά να μας διδάξουν, ιδίως με τον τρόπο που υποφέρουν και που στέκονται μπροστά στο κακό. Και να μας κάνουν να σκεφτούμε με άλλο, εντελώς τρόπο, τα δικά μας.
