Το δείπνο των μυστικών

Είναι το όνειρο του ιστορικού. Ο εφιάλτης του διπλωμάτη. Εδώ βρίσκονται και μπορούν να τις δουν όλοι, οι εκμυστηρεύσεις των φίλων, συμμάχων και αντιπάλων, γαρνιρισμένες με τις ειλικρινείς, ορισμένες φορές υπερβολικές, εκτιμήσεις τους. Για δύο εβδομάδες οι αναγνώστες των εφημερίδων σε όλον τον κόσμο θα απολαύσουν ένα δείπνο αποτελούμενο από πολλά πιάτα από την ιστορία του παρόντος.

Συνήθως ο ιστορικός πρέπει να περιμένει 20 ή 30 χρόνια για να βρει τέτοιους θησαυρούς. Εδώ έχουμε τις πιο πρόσφατες αποκαλύψεις να είναι λίγο παλαιότερες των 30 εβδομάδων. Και τι θησαυρός. Περιέχει περισσότερα από 250.000 έγγραφα. Τα περισσότερα από αυτά που έχω δει, σε μια ανιχνεύσιμη βάση πληροφοριών των εγγράφων που δημιουργήθηκε από την εφημερίδα «Τhe Guardian», είναι πάνω από χίλιες λέξεις το καθένα.

Αν το δείγμα μου είναι πλήρως αντιπροσωπευτικό, θα πρέπει να υπάρχει ένα σύνολο 250 εκατομμυρίων λέξεων, ίσως δε να φτάνει και το μισό δισεκατομμύριο. Οπως όλοι οι ερευνητές αρχείων γνωρίζουν, υπάρχει ένας ειδικός τρόπος για να κατανοήσεις τα σημαντικά σε ένα μεγάλο σώμα πηγών, όπως οι επιστολές ενός λογοτέχνη, τα έγγραφα ενός υπουργείου ή η διπλωματική αλληλογραφία. Αυτό συμβαίνει εν μέρει γιατί μεγάλο μέρος του υλικού αποτελείται από συνηθισμένες εκφράσεις και διατυπώσεις.

Αν το μελετήσεις για πολύ, αποκτάς μια βαθιά αίσθηση των προτεραιοτήτων και του χαρακτήρα του εξεταζομένου από σένα αντικειμένου, των μονοπατιών της σκέψης του.

Το περιεχόμενο των εγγράφων

Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του υλικού αποτελείται από μεσαίου και υψηλού βαθμού απορρήτου διπλωματικές εκθέσεις από όλον τον κόσμο, αλλά και οδηγίες από την Ουάσιγκτον. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν έχουμε άκρως απόρρητα έγγραφα εδώ. Δεν υπάρχουν έγγραφα που να απευθύνονται μόνον στον πρόεδρο, στον υπουργό Εξωτερικών, στον επικεφαλής της Διπλωματικής Αποστολής (ΝΟDΙS, RΟGΕR, ΕΧDΙS), ούτε γραπτή επικοινωνία μεταξύ στρατιωτικών ακολούθων και της DΙΑ, της Υπηρεσίας Αμυντικών Πληροφοριών. Παρ΄ όλα αυτά, αυτό που προκύπτει είναι ένα βασιλικό δείπνο, το δείπνο των μυστικών.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ κραυγάζει και κάνει λόγο για εξαπάτηση.

Ακόμη, τουλάχιστον από όσα έχω δει, οι επαγγελματίες του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν πρέπει να ντρέπονται για πολλά εξ όσων έχουν αποκαλυφθεί. Ναι, υπάρχουν ίχνη μη έντιμων συμπεριφορών, ειδικά σε σχέση με τη διεξαγωγή «του πολέμου κατά της τρομοκρατίας» στα χρόνια της προεδρίας Μπους. Συγκεκριμένα ερωτήματα πρέπει να τεθούν και να απαντηθούν. Ωστόσο στο μεγαλύτερο μέρος τους τα έγγραφα που διέρρευσαν αποκαλύπτουν διπλωμάτες που κάνουν τη δουλειά τους: μαθαίνουν τι συμβαίνει στα μέρη όπου έχουν διοριστεί και εργάζονται να προωθήσουν το συμφέρον του έθνους τους και τις πολιτικές των κυβερνήσεών τους.

Γεγονός είναι ότι η προσωπική μου άποψη για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μόλις βελτιώθηκε αρκετά. Τα τελευταία χρόνια το θεωρούσα υποτονικό, «δεύτερο», ειδικά συγκρινόμενο με άλλα όργανα της αμερικανικής κυβέρνησης με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, όπως το Πεντάγωνο και το υπουργείο Οικονομικών. Αλλά αυτό που βλέπουμε εδώ είναι συχνά πρώτης ποιότητας.

Ο κορυφαίος επαγγελματίας διπλωμάτης των ΗΠΑ, ο Γουίλιαμ Μπερνς, συνεισέφερε από τη Ρωσία έναν εξαιρετικά διασκεδαστικό απολογισμό ενός άγριου γάμου στο Νταγκεστάν, τον οποίο παρακολούθησε ο κακοποιός πρόεδρος της Τσετσενίας που χόρευε αδέξια «με το χρυσό του αυτόματο κολλημένο στο πίσω μέρος του τζιν του».

Οι αναλύσεις του Μπερνς για την πολιτική ζωή της Ρωσίας είναι εύστοχες. Το ίδιο και αυτές των συναδέλφων του από το Βερολίνο, το Παρίσι και το Λονδίνο. Σε ένα τηλεγράφημα του 2008 από το Βερολίνο ο τότε μεγάλος κυβερνητικός συνασπισμός Χριστιανοδημοκρατών- Σοσιαλδημοκρατών στη Γερμανία συγκρίνεται «με το κλασικό ζευγάρι που μισούσε ο ένας τον άλλον αλλά έμεναν μαζί για το καλό των παιδιών».

Από το Παρίσι υπάρχει μια εύθυμη περιγραφή των θεατρινισμών του Νικολά (και της Κάρλα) Σαρκοζί. Και εμείς οι Βρετανοί θα κάναμε καλά να εξετάσουμε πολύ και σοβαρά τη νευρωτική μας εμμονή με την αποκαλούμενη «ειδική σχέση» μας με την Ουάσιγκτον, όπως εμφανίζεται στον άψυχο καθρέφτη των εμπιστευτικών τηλεγραφημάτων από την αμερικανική πρεσβεία στο Λονδίνο.

Ανακαλύπτουμε επίσης περιστασιακά σημάδια που επαναβεβαιώνουν ότι το βρετανικό Φόρεϊν Οφις ορθώνει το ανάστημά του για τις αξίες μας. Σύμφωνα με μια αναφορά από το 2008, μια ανώτερη βρετανίδα διπλωμάτις, η Μάριοτ Λέσλι, «ήταν πολύ ανακουφισμένη που η κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητος αντιστάθηκε σε ορισμένα από όσα η κυβέρνηση των ΗΠΑ κάνει κι επομένως έχει ορισμένες κόκκινες γραμμές».

Είναι πολύ ενοχλητικό που βρίσκουμε τηλεγραφήματα με την υπογραφή της Χίλαρι Κλίντον, όπου προτείνει σε αμερικανούς διπλωμάτες καριέρας να κάνουν πράγματα που φυσιολογικά περιμένεις να τα κάνουν χαμηλόβαθμοι υπάλληλοι. Οπως το να αναζητήσουν τις πιστωτικές κάρτες ανώτερων αξιωματούχων των Ηνωμένων Εθνών αλλά και βιομετρικά τους στοιχεία. Τώρα απαιτείται επειγόντως διευκρίνιση για το ποιος ακριβώς αναμενόταν να κάνει τι βάσει αυτών των οδηγιών για τη συλλογή πληροφοριών για ανθρώπους.

Ευρύτερα, οι ανησυχίες για την ασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας έχουν υπερισχύσει σε κάθε πτυχή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής κατά την τελευταία δεκαετία. Αλλά γίνεται επίσης κατανοητό πόσο σοβαρές είναι οι απειλές και πόσο λίγο η Δύση μπορεί να τις ελέγξει.

Οι ενδόμυχες σκέψεις των Αράβων
Στα έγγραφα υπάρχουν καταστροφικά στοιχεία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και την έκταση των φόβων, όχι απαραίτητα των Ισραηλινών, αλλά, πάνω από όλα, των Αράβων: «κόψτε το κεφάλι του φιδιού», όπως αναφέρει ένας σαουδάραβας πρεσβευτής ότι είπε ο βασιλιάς του στους Αμερικανούς. Το πόσο ευάλωτο είναι το πυρηνικό οπλοστάσιο του Πακιστάν στους φανατικούς ισλαμιστές. Η μαζικής κλίμακας αναρχία και διαφθορά στο Αφγανιστάν (με έναν αφγανό ηγέτη να μεταφέρει στο εξωτερικό εκατομμύρια δολάρια). Η Αλ Κάιντα στην Υεμένη και οι πραγματικές ιστορίες της έκτασης της εξουσίας των συμμοριών της ρωσικής μαφίας που κάνουν το τελευταίο διήγημα του Τζον Λε Καρέ να μοιάζει σχεδόν συγκρατημένο.

Υπάρχει ένα γνήσιο ενδιαφέρον του κόσμου να γνωρίζει αυτά τα πράγματα. Ο «Guardian», οι «Νew Υork Τimes» και άλλα υπεύθυνα μέσα ενημέρωσης έκαναν το παν για να εξασφαλίσουν ότι τίποτε από όσα δημοσιεύουν δεν βάζει κανέναν σε κίνδυνο. Θα έπρεπε όλοι να απαιτήσουμε από τo WikiLeaks να κάνει το ίδιο.

Ο κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
Απομένει μία ακόμη ερώτηση: Πώς μπορεί να ασκηθεί διπλωματία υπ΄ αυτές τις συνθήκες; Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει σίγουρα δίκιο να δηλώνει ότι οι αποκαλύψεις«θα δημιουργήσουν ένταση στις σχέσεις μεταξύ των διπλωματών μας και των φίλων μας σε όλον τον κόσμο». Η συμπεριφορά της κυβέρνησης έχει ήδη τρωθεί από τον φόβο των διαρροών.Ενας ακαδημαϊκός φίλος μου που εργαζόταν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ επί προεδρίας Μπους μου εκμυστηρεύτηκε ότι κάποτε είχε προτείνει να γράψει ένα υπόμνημα θέτοντας βασικά ερωτήματα για την πολιτική των ΗΠΑ στο Ιράκ.«Ούτε καν να το σκεφτείς»τον προειδοποίησαν,γιατί την επόμενη ημέρα είναι βέβαιο ότι θα εμφανιζόταν στους «Νew York Τimes».

Ο κόσμος θέλει να κατανοήσει πώς λειτουργεί η διεθνής κοινότητα και τι γίνεται στο όνομά μας.Και οι κυβερνήσεις θέλουν η άσκηση εξωτερικής πολιτικής να παραμείνει εμπιστευτική.Τα δύο αυτά συμφέροντα συγκρούονται.

Σε ένα πράγμα θα στοιχημάτιζα παρά ταύτα: η κυβέρνηση των ΗΠΑ πρέπει σίγουρα να εκφράσει τη μεταμέλειά της και επειγόντως να αναθεωρήσει την αλλόκοτη απόφασή της να αρχειοθετήσει μια ολόκληρη βιβλιοθήκη πρόσφατων διπλωματικών ανταποκρίσεων σε ένα στρατιωτικό σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών τόσο πανέξυπνα ασφαλές που ένας 22χρονος μπόρεσε να το «φορτώσει» σε ένα CD και να γράψει επάνω «Lady Gaga».