Tο πνεύμα και η παράδοση του Διαφωτισμού διατρέχουν το σύνολο του έργου του Στέρνχελ. O αντι-Διαφωτισμός είναι μια ογκώδης μελέτη της σύγκρουσης ανάμεσα στο συντηρητικό τευτονικό πνεύμα και τον γαλατικό κοσμοπολιτισμό.
Τα βασικότερα χαρακτηριστικά του αντι-Διαφωτισμού κατά τον συγγραφέα είναι τρία: ο ανορθολογισμός, ο σχετικισμός και ο εθνικιστικός κοινοτισμός. Η μάχη κατά του ορθολογισμού, όπως εκφράζεται κυρίως από τον Χέρντερ, οι απόψεις του οποίου παρουσιάζονται και κρίνονται αναλυτικά, δίδεται «στο όνομα της ζωής», ενώ ο Διαφωτισμός προκάλεσε ωφελιμιστική, ηδονιστική και υλιστική παρακμή. Οι πολέμιοι του Διαφωτισμού θεωρούν ότι ο μόνος νόμος που αξίζει δεν είναι εκείνος που ψηφίζεται με βάση τους όποιους κανονισμούς αλλά αυτός που συνάδει με το αντικείμενό του και αρμόζει στις περιστάσεις. Πάνω στην πεποίθηση αυτή θα μπορούσε να γραφεί το όποιο αντι-διαφωτιστικό μανιφέστο και εξηγεί εν πολλοίς γιατί ο εθνικισμός είναι το προστάδιο του φασισμού. Εξηγεί ακόμη για ποιον λόγο ο φασισμός γνώρισε τέτοια απήχηση τον 20ό αιώνα, «κληροδότημα» του οποίου είναι ο θάνατος των οικουμενικών αξιών.
Προηγήθηκε όμως η « συντηρητική επανάσταση» των Καρλ Σπιτ και Ερνστ Γιούνγκερ την οποία ο Στέρνχελ υποστηρίζει πως θα πρέπει να τη θεωρήσουμε μια μορφή φασισμού στην άλλη άκρη του Ρήνου. Ουσία της «επανάστασης» αυτής είναι η θεωρία της δύναμης, που στηρίζεται σε μια απλή διαπίστωση: τα ένστικτα εμφανίζονται ισχυρότερα από τη σκέψη, οι επιθυμίες υπερβαίνουν τη νόηση και άρα αν θέλουμε να έχουμε οργανωμένη και συνεκτική κοινωνία ο μόνος τρόπος είναι να τιθασεύσουμε τα ένστικτακαι γι΄ αυτό δεν υπάρχει άλλη λύση εκτός από την εξουσία. Κατά συνέπεια, λένε οι αντιορθολογιστές, αντί για τη δημιουργία οποιουδήποτε καταστατικού χάρτη δικαιωμάτων του ανθρώπου θα πρέπει να αναπτύξουμε τις πλέον αποτελεσματικές δομές εξουσίας. Εδώ ανακαλύπτουμε και το ιδεολόγημα που συνιστά τον πυρήνα του φασισμού: ότι ο κοινοτισμός δεν μπορεί να στοχεύει στην ατομική ευτυχία αλλά στην ευημερία των κοινοτήτων. Γερμανία κατά Γαλλίας
Τα παραπάνω δεν είναι ζητήματα που δεν μας αφορούν ευθέως. Η ιδέα λ.χ. του εθνικιστικού κοινοτισμού προβάλλεται σήμερα και στη χώρα μας με ένα σχεδόν αταβιστικό πείσμα επενδεδυμένο με ποικίλες ελλαδικές ιδεοληψίες που όσοι τις επικαλούνται πιστεύουν ότι αποτελούν κληροδοτήματα της ελληνικής παράδοσης ενώ κατ΄ ουσίαν είναι αναπαραγωγή του αντιορθολογιστικού τευτονικού πνεύματος με άλλα συμφραζόμενα. Οπως το τευτονικό πνεύμα δεν μπορεί να συνυπάρξει με οικουμενικές αξίες και όπως ο Χέρντερ απεχθάνεται το γαλατικό πνεύμα (γιατί, μολονότι αναδεικνύει την έννοια του έθνους, αγνοεί την κουλτούρα και την Ιστορία), έτσι και οι εδώ αντιορθολογιστές επιτίθενται εναντίον της νεωτερικότητας και οι τολμηρότεροι από αυτούς και εναντίον του Διαφωτισμού.
Ο Χέρντερ βεβαίως, όπως σωστά τονίζει ο Στέρνχελ, μολονότι θεωρεί τον χριστιανισμό ενοποιητικό στοιχείο του νεότερου πολιτισμού, δεν παραλείπει να επιτεθεί εναντίον του Καρλομάγνου τον οποίο κατηγορεί ότι ήταν ο σφαγέας των Σαξόνων οι οποίοι πιο μπροστά διέπραξαν το τεράστιο σφάλμα και «αναθεμάτισαν τη μεγάλη εικόνα του Βόταν με αποτέλεσμα να υποχρεωθούν να προσηλυτισθούν στον χριστιανισμό υποσκάπτοντας το πνεύμα της πρωταρχής και της οργάνωσης» .
Χώμα και αίμα
Ο αντιορθολογισμός ωστόσο είχε διάφορες μορφές, μολονότι όλες μαζί συγκλίνουν στην κεντρική παραδοχή ότι το χώμα (η γη) και το αίμα (η κινητήρια δύναμη και το κριτήριο της καθαρότητας) προέχουν έναντι της κοινωνίας των πολιτών, δηλαδή κατ΄ επέκταση και των πόλεων, οι οποίες κατάντησαν σκουπιδοσωροί του χρήματος και αποστήματα διαφθοράς και παρακμής. Σύμφωνα με τους αντιορθολογιστές η καταστροφική επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης οφείλεται στο ότι απελευθέρωσε το χρήμα από τις αξίες της γης και το κατέστησε αφηρημένο- όπως ακριβώς και τις ιδέες- με αποτέλεσμα το ταμείο να μετατραπεί σε πολιτική δύναμη.
Ο συγγραφέας τονίζει ακόμη το πώς οι αντιορθολογιστές μελετούν με προσοχή ο ένας τον άλλον, το πώς ερμηνεύουν και σχολιάζουν όσους βρίσκονται στο ίδιο μήκος κύματος με αυτούς και πώς γίνονται έτσι ιστορικοί των ιδεών, κριτικοί της κουλτούρας ή ακόμη και δημοσιογράφοι (προκειμένου να μετατρέψουν τον κριτικό και φιλοσοφικό σε πολιτικό λόγο). Υποθέτω ότι πολλοί (συμπεριλαμβανομένου και του γράφοντος) δεν θα συμφωνήσουν με το ότι ο Στέρνχελ κατατάσσει ακόμη και τον Μπερλίν στην κατηγορία των αντιορθολογιστών ή και με το ότι δεν θεωρεί σημαντικότερη τη συμβολή του Χέρντερ στην ανάπτυξη του γερμανικού ρομαντισμού (υπήρξε εξέχον μέλος του Sturm und Grand) από όσο στην εμπέδωση του αντιορθολογισμού.
Τέτοια ακανθώδη ζητήματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα κάτω από τη βαριά σκιά των επακόλουθων.
Το πεσιμιστικό κλίμα στην Ευρώπη, η αμφισβήτηση δηλαδή της προόδου ως κινητήριας δύναμης του πνεύματος και προϋπόθεση της δημιουργίας αναγνωρίζεται και σε συγγραφείς και διανοουμένους που μόνο συντηρητικούς δεν θα τους χαρακτήριζε κανείς (όπως λ.χ. ο Φλομπέρ και ο Μποντλέρ). Και ούτε σημαίνει τίποτε τόσο για την ελληνική όσο και για τη ρωμαϊκή παράδοση που ο δημιουργός της φασιστικής Αction Fran aise Σαρλ Μοράς θεωρούσε ότι κληρονόμος του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού μπορεί να θεωρηθεί μόνο η (εθνικιστική) Γαλλία. Η ουσία της διχοστασίας και της σύγκρουσης παραμένει γενικά η ίδιααπλώς αλλάζουν οι μορφές της. Και αυτό είναι αρκετό ώστε η ανεκτικότητα των ανοιχτών κοινωνιών να μην οδηγεί στην ανοχή- κυρίως όμως στην άγνοια και στην αδιαφορία.
«Δεν τρομοκρατούμαι εύκολα»
Ο ΖΕΕΦ ΣΤΕΡΝΧΕΛ,τέκνο αστικής πολωνοεβραϊκής οικογένειας,γεννήθηκε το 1935 στο Ψέμισλ στην Ανατολική Πολωνία.Μερικούς μήνες μετά την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ενωση με την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, οι χιτλερικοί έκλεισαν την οικογένειά του σε γκέτο και στη συνέχεια εκτέλεσαν τη μητέρα του και τη μεγαλύτερη αδελφή του Αντα.Τον ίδιο,επτά ετών τότε,ένας θείος του που μπορούσε να μπαινοβγαίνει στο γκέτο τον φυγάδευσε στο Λβοφ όπου με τη βοήθεια ενός πολωνού αξιωματικού απέκτησε πλαστή ταυτότητα που τον έφερε ως άρειο πολωνό καθολικό και εκεί έζησε με το θείο και τη θεία του.Με το τέλος του πολέμου βαφτίστηκε καθολικός,άλλαξε όνομα και για ένα διάστημα έκανε το «παπαδάκι» στον καθεδρικό ναό της Κρακοβίας.Το 1946 ο Ερυθρός Σταυρός τον έστειλε στη Γαλλία όπου φοίτησε σε ένα σχολείο της Αβινιόν ως το 1951, οπότε μετανάστευσε στο Ισραήλ.Εκεί σπούδασε Ιστορία και Πολιτικές Επιστήμες και είχε λαμπρή ακαδημαϊκή σταδιοδρομία.Υπηρέτησε ως αξιωματικός στον ισραηλινό στρατό και έλαβε μέρος σε τρεις πολέμους: των Εξι Ημερών,του Γιομ Κιπούρ και σε αυτόν του Λιβάνου.
Το 1981 εξελέγη καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και στη συνέχεια η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του συνο δεύτηκε από την έκδοση σημαντικών βιβλίων και πλήθος δημοσιεύσεων στα εγκυρότερα επιστημονικά περιοδικά όχι μόνο του Ισραήλ αλλά και της Ευρώπης.
Επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, αρθρογράφος της εφημερίδας «Ηaaretz » και από τα πιο δραστήρια μέλη του κινήματος Ειρήνη τώρα είναι μια ελεύθερη και δημοκρατική συνείδηση που υποστηρίζει με πάθος την αναγκαιότητα της ειρήνης ανάμεσα στους Παλαιστινίους και στους Εβραίους, την αποχώρηση του Ισραήλ από τα εδάφη που κατέλαβε στον πόλεμο των Εξι Ημερών το 1967 καθώς και όλων των εβραίων εποίκων.
Η θαρραλέα στάση του Στέρνχελ ωστόσο προκαλεί την μήνιν των ακροδεξιών στοιχείων στο Ισραήλ. Κάποιοι τον περασμένο Σεπτέμβριο έβαλαν βόμβα στο σπίτι του.Η βόμβα εξερράγη και ο ίδιος τραυματίστηκε ελαφρά. «Αν σκόπευαν να με τρομοκρατήσουν,πρέπει να ξεκαθαρίσω πως δεν τρομοκρατούμαι εύκολα» δήλωσε ο ίδιος.
Ο αντι-Διαφωτισμός,το πρώτο βιβλίο του Ζέεφ Στέρνχελ που κυκλοφορεί στα ελληνικά,προσφέρει τη δυνατότητα στους αναγνώστες της χώρας μας να γνωρίσουν τη σκέψη ενός εκ των επιφανέστερων διανοουμένων και ειδικών στα θέματα του φασισμού παγκοσμίως.
