Σειρά περίεργων συμπτώσεων εξακολουθεί να συνδέει τον μεγάλο φιλέλληνα λόρδο Βύρωνα, που θυσίασε τη ζωή του για την ελευθερία της χώρας μας και την απαλλαγή της από τον οθωμανικό ζυγό, με το δικτατορικό καθεστώς της χούντας των συνταγματαρχών που όχι μόνο κατέλυσε τις δημοκρατικές ελευθερίες των Ελλήνων, αλλά άνοιξε τον δρόμο στον Αττίλα.


Κάθε Ιούλιο, στις 24 του μήνα, εορτάζεται η ημέρα επανόδου της Δημοκρατίας στη χώρα μας. Μετά «2.650 μερόνυχτα συνωμοσίας» από το πρωί της 21ης Απριλίου 1967, ημέρα που οι θλιβεροί και άξεστοι πραξικοπηματίες είχαν κάνει τους δείχτες του ρολογιού να σταματήσουν, βάζοντας τη χώρα κυριολεκτικά και όχι μόνο μεταφορικά στον γύψο, οι Ελληνες ανάσαιναν με ανακούφιση και ενθουσιασμό βλέποντας το αεροσκάφος του γάλλου προέδρου Ζισκάρ ντ’ Εστέν να προσγειώνεται στο αεροδρόμιο του Ελληνικού στις 2 μετά τα μεσάνυχτα και από την πόρτα του να προβάλλει η φιγούρα του Κωνσταντίνου Καραμανλή.


Είχε όμως προηγηθεί, μόλις δύο βδομάδες πριν, το πραξικόπημα Ιωαννίδη στην Κύπρο που στόχευε μεν σε ανατροπή του Μακαρίου, αλλά αντ’ αυτού έμελλε να ανοίξει στον νεοεκλεγέντα προ εξαμήνου φιλόδοξο τούρκο πρωθυπουργό Ετσεβίτ και στον Αττίλα του τον δρόμο για να εισβάλουν τα τουρκικά στρατεύματα στο νησί και να καταλάβουν έκτοτε πολύ μεγαλύτερο τμήμα του απ’ ό,τι θα έπαιρναν δέκα χρόνια πριν με το Σχέδιο Ατσεσον που είχε απορρίψει η τότε κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου.


Πώς συνδέονται όμως όλα αυτά με τον λόρδο Βύρωνα; θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης.


Στο τελευταίο άρθρο, ο προσφιλέστερος ίσως όλων στις καρδιές των Ελλήνων ευρωπαίος φιλέλλην είχε, καθ’ υπερβολήν λεκτική, χαρακτηριστεί ως πρωθύστερο θύμα της 21ης Απριλίου. Αιτία; Η χρονική σύμπτωση, με διαφορά μόλις δύο 24ώρων, εορτασμού της μνήμης του στο Μεσολόγγι, παρουσία βρετανών προσκεκλημένων, με την εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος, εξαιτίας του οποίου ακυρώθηκε το πρόγραμμα εκείνο όπως και κάθε εκδήλωση.


Μεσολαβούν γύρω στα τέσσερα μαύρα χρόνια για τη χώρα, στη διάρκεια των οποίων η ελληνική απομόνωση από το διεθνές και πρωτίστως ευρωπαϊκό περιβάλλον, με ταυτόχρονες διαμαρτυρίες εξορίστων αλλά και εγχωρίων διανοουμένων, πολιτικών και δημοσιογράφων, είχε κάνει τη χούντα εξαιρετικά ανήσυχη και καχύποπτη, όταν ως κεραυνός εν αιθρία δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Daily Telegraph» (φύλλο 20 Ιανουαρίου 1971) η είδηση ότι ιδρύεται στη βρετανική πρωτεύουσα «Βυρωνική Εταιρεία, επιτροπή της οποίας θα σχηματισθή και εις Αθήνας» όπως ανέφερε συγκεκριμένα απόρρητο έγγραφο της Προεδρίας της Κυβερνήσεως, απευθυνόμενο στην πρεσβεία Λονδίνου, από την οποία ζητούσε «την παροχήν ήδη κατεχομένων ή αρυσθησομένων πληροφοριών». Με το ίδιο έγγραφο ζητούσε επίσης από την ΚΥΠ και τη ΓΔΕΑ, στις οποίες το κοινοποιούσε (ΑΠΦ 216/266, 6 Φεβρουαρίου 1971), τη συλλογή πληροφοριών σχετικών με το ζήτημα.


Στις 9 Μαρτίου η ελληνική πρεσβεία, που όπως φαίνεται αγνοούσε το θέμα, και συγκεκριμένα ο μορφωτικός της ακόλουθος Α. Κοβατζής, ύστερα από δύο τηλεφωνικές εκκλήσεις του, θα λάβει από τη γραμματέα της Εταιρείας Elma Dangerfield επιστολή με την οποία επιβεβαιωνόταν το γεγονός και παρετίθεντο οι σκοποί, το καταστατικό και τα ονόματα των ιδρυτών, μεταξύ των οποίων αρκετοί έφεραν τίτλους ευγενείας (λόρδοι Abinger, Boothly, η λαίδη Dixon, Mander, Kelly, Runciman, Sinclair, Ward, Norton, γνωστοί καθηγητές όπως οι Murray, Spencer κ.ά.). Συνιδρυτές ήταν και οι Ελληνες Γ. Πλυτάς, Μ. Λεντάκη και ο Κύπριος Α. Κουδουνάρης. Εκείνους που φοβόταν όμως περισσότερο η στρατιωτική κυβέρνηση της Αθήνας ήταν οι αντικαθεστωτικοί Ελληνες του Λονδίνου, που πράγματι από νωρίς συσπειρώθηκαν αρκετοί από αυτούς γύρω από την Εταιρεία η οποία σκοπό είχε την αναβίωση του βυρωνικού αισθήματος αφοσίωσης στα ιδανικά της ελευθερίας.


Πρώτη εκδήλωση της Εταιρείας, αποκαλουμένης Byron Society, ήταν το κοντσέρτο στις 27 Σεπτεμβρίου στο Κρόσμπι Χολ του Λονδίνου με έργα βασισμένα σε ποίηση Βύρωνα («Δον Χουάν», «Τσάιλντ Χάρολντ») και η έκδοση τόμου με τα ίδια έργα από τον οίκο Λόνγκμαν για λογαριασμό του BBC και τη σειρά «Reading to Learn». Στο κοντσέρτο είχε προσκληθεί και ο έλληνας πρεσβευτής που όμως δεν παρευρέθη και εκπροσωπήθηκε από τον επιτετραμμένο Ν. Διαμαντόπουλο.


Στις 17 Οκτωβρίου 1972 η Βυρωνική Εταιρεία ανακοινώνει με επιστολή της την πρόθεση 30 μελών της να επισκεφθούν την Ελλάδα και διανυκτερεύσουν σε πόλεις απ’ όπου πέρασε και έζησε εμπνεόμενος και γράφοντας μεγάλο μέρος του έργου του ο άγγλος λόρδος. Ταυτόχρονα τα μέλη της Εταιρείας επιθυμούσαν να συναντήσουν Ελληνες, επιφανείς προσωπικότητες, για τη συγκρότηση ελληνικής επιτροπής (committee) της Εταιρείας (υπήρχαν ήδη αντίστοιχες επιτροπές στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Πορτογαλία, στον Καναδά, στις ΗΠΑ και στην Πολωνία). Η Εταιρεία, έγραφε η επιστολή, σχεδίαζε ένα μεγάλο σεμινάριο για τον Ιούνιο του 1974 στο Κέιμπριτζ με θέμα «Η επίδραση του Byron στην ευρωπαϊκή σκέψη».


Η χούντα, απομονωμένη όπως ήταν και προετοιμάζοντας αλλαγές μέσα στην επόμενη χρονιά (κυβέρνηση Σπ. Μαρκεζίνη) βλέποντας ότι οι χρυσές μέρες είχαν παρέλθει προ πολλού και ότι οδηγούνταν σε αδιέξοδο, συναινεί, πόσο μάλλον που ο επιτετραμμένος της πρεσβείας Λονδίνου Ν. Διαμαντόπουλος εισηγείται απεριφράστως την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας (φιλοξενίας από ΕΟΤ κτλ.) δεδομένου ότι «τα πρόσωπα που επλησίασαν την Εταιρείαν κατά το πρώτον στάδιον, οι ευρισκόμενοι ενταύθα «αυτοεξόριστοι» οι οποίοι προσεπάθησαν να εκμεταλλευθούν την οργάνωσιν δι’ ίδια πολιτικά οφέλη… δεν ασκούν ουσιαστικήν πλέον, εκ του εμφανούς τουλάχιστον, επίδρασιν επί της Εταιρείας, η οποία ασχολείται πλέον με τα καθαρώς πνευματικά έργα» (ΑΠ 4116.451/3/2163, 25 Οκτ. 1972).


Τον Μάρτιο του επομένου έτους η γραμματέας της Εταιρείας Ε. Dangerfield επανέρχεται με νέα επιστολή ζητώντας από τον μορφωτικό ακόλουθο Ε. Κοβατζή να βοηθήσει χρηματικά (to become an «angel») με 100 λίρες Αγγλίας για τα έξοδα της Βασιλικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λονδίνου που προγραμμάτιζε για… τις 21 Απριλίου (!) 1974 μεγάλη συναυλία προκειμένου να εορταστεί η επέτειος 150 χρόνων από τον θάνατο του ποιητή.


Εν τω μεταξύ τον Οκτώβριο του 1973 ο νεοδιορισθείς πρεσβευτής Ν. Μπρούμας ενημερώνει την κυβέρνηση ότι τα μέλη της Εταιρείας που θα ταξίδευαν στην Ελλάδα φτάνουν τελικά τα πενήντα άτομα και εισηγείται να εξετάσει η κυβέρνηση το ενδεχόμενο προσκλήσεως και φιλοξενίας τού απευθείας απογόνου του λόρδου, που έφερε το όνομα και τον τίτλο ευγενείας του και διέμενε μόνιμα στην Αυστραλία. «Ο λόρδος Βύρων αρνείται να επισκεφθή την Μ. Βρετανίαν, διότι κρίνει ότι αύτη διέρχεται περίοδον παρακμής» έγραφε ο πρέσβης στο έγγραφό του, προσθέτοντας ότι «η κα Dangerfield όμως νομίζει ότι ούτος ευχαρίστως θα ήρχετο εις την Ελλάδα εάν προσεκαλείτο επισήμως υπό των Ελληνικών Αρχών» (ΑΠ 4116.451/16/ΑΣ 2756, 10 Οκτ. 1973).


Ο απόγονος, άγνωστο αν προσεκλήθη, δεν ήλθε, τα μέλη της Εταιρείας όμως έγιναν δεκτά με πανηγυρισμούς στην Αθήνα. Ο «υπουργός» Πολιτισμού Τσάκωνας παρέθεσε δεξίωση, έγινε κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη και πανηγυρική συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών με ομιλητές τους ακαδημαϊκούς Αθανασιάδη-Νόβα και Κασσιμάτη. Στις 30 Απριλίου νέα σειρά επισήμων τελετών επαναλήφθηκε στο Μεσολόγγι, μερίμνη του δημάρχου Δ. Χονδρού (ΑΠ 1902, 2 Απρ. 1974), ενώ πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα με χορούς, χορωδία και απαγγελίες είχαν προηγηθεί δύο ημέρες πριν στην Κεφαλλονιά.


Η Εταιρεία προγραμμάτιζε επίσης μελλοντικά ίδρυση Μουσείου στο Μεσολόγγι και Ινστιτούτου Byron στην Αθήνα. Στα άμεσα σχέδιά της όμως ήταν η παραγωγή κινηματογραφικής ταινίας με θέμα τη ζωή του ποιητή και αγωνιστή, και ζητούσε την άδεια γυρισμάτων σε εξωτερικούς χώρους της χώρας μας δημιουργώντας νέες ανησυχίες τη φορά αυτή στους στρατιωτικούς, που ζητούσαν από την πρεσβεία λεπτομέρειες του σεναρίου και του περιεχομένου… των διαλόγων των πρωταγωνιστών!


Ολα αυτά το μοιραίο για τη χώρα μας και την Κύπρο έτος 1974, μόλις τρεις μήνες προτού γραφτούν οι οδυνηρότερες σελίδες του ελληνισμού των τελευταίων χρόνων, της Ελλάδας, που γι’ αυτήν ο Βύρων έγραψε τον στίχο «…ονειρεύτηκα πως η Ελλάδα είναι λεύτερη».


The Mountains look on Marathon


And Marathon looks on the sea;


And musing there an hour alone,


Ι dream’d that Greece might still be free


(Greek Isles)


Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.