Κάθε τεχνολογική επανάσταση επηρεάζει τη σχέση πολιτών και εξουσίας. Το ίδιο αναμένεται να γίνει και με το Διαδίκτυο. Ο καθηγητής Στίβεν Κόλμαν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης θα μιλήσει για αυτό το θέμα στο Παγκόσμιο Συνέδριο Πληροφορικής στην Αθήνα. Με την ευκαιρία μιλάει στο «Βήμα» για το πολιτικό σύστημα των «κυβερνοπολιτών»


Ενα από τα βασικά θέματα του Παγκόσμιου Συνεδρίου Πληροφορικής, που θα διεξαχθεί εφέτος στην Αθήνα από 18 έως 25 Μαΐου στο συνεδριακό κέντρο του Μεγάρου Μουσικής, είναι το λεγόμενο e-goverment. Σε απλά ελληνικά e-goverment σημαίνει ό,τι περικλείεται στους όρους «ηλεκτρονική διακυβέρνηση» και «ηλεκτρονική δημοκρατία». Μάλιστα στο εν λόγω θέμα θα είναι αφιερωμένη μία ολόκληρη ημέρα του συνεδρίου (21 Μαΐου). Τι είναι όμως η «ηλεκτρονική δημοκρατία»; Είναι κατ’ αρχάς η ηλεκτρονική δικτύωση των δημόσιων-κυβερνητικών υπηρεσιών αλλά και προσώπων έτσι ώστε οι πολίτες να μπορούν να παίρνουν πληροφορίες, να πραγματοποιούν ενέργειες και συναλλαγές, καθώς και να επικοινωνούν με δημόσιες υπηρεσίες και πρόσωπα εύκολα και γρήγορα μέσω των υπολογιστών. H εκτέλεση ενεργειών, αλλά και η επικοινωνία με δημόσιες υπηρεσίες και πρόσωπα, βρίσκεται ήδη σε πλήρη εξέλιξη, σε άλλες χώρες με πιο γρήγορους και σε άλλες με πιο αργούς ρυθμούς. Το μεγάλο στοίχημα και η μεγάλη επανάσταση όμως έχουν να κάνουν με την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Με τη δυνατότητα δηλαδή να μπορούν κάποια στιγμή οι πολίτες να ψηφίζουν είτε για μικρότερης σημασίας ζητήματα είτε για μεγαλύτερης, και φυσικά στις διάφορες εκλογές (δημοτικές, εθνικές), μέσω των υπολογιστών και του Internet. Ολα αυτά τα ζητήματα, που έχουν πολλές και ενδιαφέρουσες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές πλευρές και παραμέτρους, θα συζητηθούν από τους πλέον ειδικούς στην ειδική ημερίδα του συνεδρίου. Ζητήσαμε από τον κεντρικό ομιλητή της ημερίδας κ. Stephen Coleman (φωτογραφία), καθηγητή Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας στο Oxford Internet Institute του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που είναι μέλος διαφόρων κυβερνητικών αλλά και ανεξάρτητων επιτροπών e-government και θεωρείται ο επιφανέστερος θεωρητικός του e-government στον κόσμο, να μας μιλήσει για το παρόν και το μέλλον της ηλεκτρονικής δημοκρατίας και να μας δώσει το πλαίσιο όσων θα πει στο συνέδριο τον επόμενο μήνα.




– Οταν ερωτηθήκατε πριν από δύο χρόνια τι είναι για εσάς η ηλεκτρονική δημοκρατία, δυσκολευθήκατε να δώσετε έναν σαφή ορισμό. Μήπως σήμερα η ηλεκτρονική δημοκρατία έχει πάρει πιο συγκεκριμένη μορφή στο μυαλό σας;


«Δημοκρατία είναι η σχέση μεταξύ των πολιτών και των αντιπροσώπων τους στα δημόσια αξιώματα, σχέση η αποτελεσματικότητα της οποίας εξαρτάται από την ποιότητα της επικοινωνίας ανάμεσα στα δύο μέρη. H ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα σχέσεων μεταξύ πολιτών και πολιτικών οι οποίες μετεξελίχθηκαν από την εμφάνιση νέων τεχνολογιών επικοινωνίας. Για παράδειγμα, η εφεύρεση της τυπογραφίας τον 16ο αιώνα έδωσε ώθηση στα κοινωνικο-θρησκευτικά κινήματα εναντίον του Βατικανού (προτεστάντες κ.λπ.), στην άνθηση και επιβολή διαφόρων τοπικών γλωσσών και διαλέκτων και τελικά σε πολιτικές αλλαγές. Στα μέσα της δεκαετίας του 19ου αιώνα δύο τεχνολογικές επαναστάσεις (σιδηρόδρομος και ταχυδρομείο) μετέβαλαν καθοριστικά την επικοινωνία μεταξύ των πολιτικών και των ψηφοφόρων, οι οποίοι είχαν πλέον τη δυνατότητα να επικοινωνούν άμεσα. Στον 20ό αιώνα η επικοινωνία αυτή ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με την εμφάνιση της τηλεόρασης, η οποία – είναι δεδομένο – διαμόρφωσε ένα καινούργιο πλαίσιο για τη δημοκρατία. Μπορεί να γίνει μεγάλη συζήτηση για το αν η επίδραση της τηλεόρασης ήταν θετική ή αρνητική, όμως κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι προκάλεσε αλλαγές και μάλιστα καθοριστικές στον πολιτικό πολιτισμό μας τα τελευταία 50 χρόνια. Ετσι τα ερωτήματα για μένα ως καθηγητή της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας είναι:


* Εχει το Internet βαθμό επίδρασης και δυναμικής παρέμβασης στη δημοκρατία όμοιο με εκείνον της τυπογραφίας ή της τηλεόρασης; Αν έχει, ποια είναι ακριβώς η φύση αυτής της επίδρασης και τι επιλογές έχουν οι πολίτες, οι πολιτικοί, αλλά και όσοι μεσολαβούν, στο να καθορίσουν το πλαίσιο της νέας σχέσης που αναπτύσσεται μέσω του Internet;


* Ποια τα νέα στοιχεία δημοκρατίας που είναι πιθανόν να δημιουργήσει ο παράγοντας Internet;


* Ποιοι είναι οι κίνδυνοι στη λειτουργία της δημοκρατίας, που πιθανώς απορρέουν από τη χρήση του Internet;


* Πώς θα είναι μια δημοκρατία που θα έχει απορροφήσει το Internet με τον ίδιο τρόπο που απορροφήθηκαν παλαιότερα τεχνολογικά μέσα (τυπογραφία, τηλεόραση) σε δέκα, είκοσι ή πενήντα χρόνια;»



– H αίσθηση που υπάρχει είναι ότι η ηλεκτρονική δημοκρατία είναι ό,τι πιο κοντινό στην αγορά της αρχαίας Αθήνας. Ενα μέρος ή ένας χώρος, αν προτιμάτε, όπου οι πολίτες συζητούν όλα τα θέματα δημοσίως, απευθύνονται άμεσα στους πολιτικούς και γενικότερα εκφράζουν δυναμικά τις απόψεις τους. Θεωρείτε ένα μοντέλο άμεσης επικοινωνίας μεταξύ πολιτών και κυβέρνησης απαραίτητο για την ύπαρξη και ομαλή λειτουργία της ηλεκτρονικής δημοκρατίας; Ποιο είναι το μοντέλο επικοινωνίας (μέσω του Internet) που πιστεύετε ότι πρέπει να προωθήσουν οι κυβερνήσεις;


«Αρκετοί πρωτοπόροι της ηλεκτρονικής δημοκρατίας θεωρούν την άμεση επικοινωνία ή, καλύτερα, τις διάφορες διαδραστικές μορφές της ως μέσα που τελικά θα ξεπεράσουν τα όρια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που υπάρχει σήμερα. Για παράδειγμα, ο Ντικ Μόρις, σύμβουλος πολιτικού σχεδιασμού του Μπιλ Κλίντον (όταν ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ), έχει δηλώσει: «Το Internet προσφέρει τη δυνατότητα για μια άμεση δημοκρατία τόσο δυνατή και βαθιά, που πιθανότατα να μεταμορφώσει όχι μόνο το ισχύον πολιτικό σύστημα αλλά τη μορφή της διακυβέρνησης. Ξεπερνώντας τα γεωγραφικά όρια και παρακάμπτοντας τους τοπικούς πολιτικούς κάθε περιοχής και χώρας, οι πολίτες του κόσμου θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Internet για να δημιουργήσουν ένα εργαλείο πολιτικής του μέλλοντος». Οσοι αντιτίθενται στα παραπάνω προσπαθούν να μειώσουν την αξιοπιστία της όλης ιδέας της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν πολιτικοί επιστήμονες που δίνουν έμφαση στο πώς η «e-πολιτική» θα καταφέρει να προσαρμοστεί ομαλά στις παραδοσιακές δομές και στην κουλτούρα της «αντιπροσωπευτικής» δημοκρατίας.


Τι επιζητούν οι άνθρωποι από την άμεση δημοκρατία; Θέλουν να συμμετέχουν, να ακούγονται, να γίνεται η παρουσία και η άποψή τους σεβαστές και τελικά να έχουν άμεση επιρροή σε συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις που τους αφορούν άμεσα.


Ολα αυτά είναι απόλυτα λογικές δημοκρατικές επιδιώξεις και φιλοδοξίες. Οι πολίτες δεν θέλουν να καταναλώνουν ατελείωτες ώρες για να σκέφτονται και να διαμορφώνουν πολιτικά πλαίσια ή να ψηφίζουν νόμους. Για αυτή τη δουλειά ψηφίζουν τους αντιπρόσωπους τους, οι οποίοι όμως να μην αποξενώνονται και απομακρύνονται από τους πολίτες μόλις εκλεγούν και να νομοθετούν ό,τι θέλουν χωρίς να ρωτούν κανέναν και τίποτε. H ψηφιακή τεχνολογία και το Internet προσφέρουν τη δυνατότητα της ανάπτυξης μιας σχέσης άμεσου διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ πολιτών και κυβερνώντων. Στόχος δεν είναι να μετατρέψουν σε μαριονέτες τους πολιτικούς που θα κάνουν απλώς ό,τι «θέλει ο λαός», αλλά να συνδέσουν τους πολιτικούς με τους πολίτες έτσι ώστε να μαθαίνουν τις απόψεις και τα συναισθήματά τους προτού προχωρήσουν σε μια απόφαση. Μια σύνδεση που η τεχνολογία επιτρέπει να είναι άμεση και να μη σχετίζεται με τη σημερινή σχέση πολίτη και πολιτικού, που περνάει υποχρεωτικά από τα γκάλοπ και τις θέσεις που εκφράζονται από τα MME».


– Πέρυσι είχατε πει ότι η εποχή των χάρτινων ψήφων τελείωσε και ότι έρχεται η εποχή που θα ψηφίζουμε μέσω υπολογιστών και του Internet. Πιστεύετε ότι, τουλάχιστον τεχνικά, υπάρχει πλέον αυτή η δυνατότητα, και είναι θέμα να γίνει αποδεκτή από τις κυβερνήσεις και τις κοινωνίες, ή μήπως υπάρχουν ακόμη ανοικτά διάφορα ζητήματα, με κυρίαρχο βέβαια το θέμα της ασφάλειας των ηλεκτρονικών ψηφοφοριών;


«Ηδη η Μεγάλη Βρετανία έχει αρχίσει να δοκιμάζει τις ηλεκτρονικές ψηφοφορίες μέσω Internet, μέσω κινητών τηλεφώνων (SMS) και της επικοινωνίας μέσω ψηφιακής τηλεόρασης. Οι Βρετανοί έχουν ψηφίσει με αυτούς τους τρόπους σε τοπικές εκλογές από το 2002. H δική μου αίσθηση είναι ότι η ανησυχία για την ασφάλεια των ηλεκτρονικών ψηφοφοριών είναι μικρότερη από εκείνη της ψήφου διά αλληλογραφίας που εφαρμόζεται από πολλά κράτη, έτσι ώστε να ψηφίζουν σε εκλογές πολίτες μιας χώρας που για κάποιον λόγο βρίσκονται εκτός των συνόρων κατά την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών. Γιατί η «ταχυδρομική ψήφος» είναι περισσότερο ασφαλής από την ηλεκτρονική;»


– Πότε πιστεύετε ότι θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ψηφοφορία μέσω Internet για την εκλογή κυβέρνησης μιας χώρας και ποια χώρα πιθανολογείτε ότι μπορεί να είναι αυτή;


«Δεν μπορώ να προβλέψω, αν και είναι φανερό ότι η Μεγάλη Βρετανία υποστηρίζει τη μετάβαση στην ηλεκτρονική ψηφοφορία. H άποψή μου πάντως είναι ότι το θέμα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας είναι πολύ λιγότερο σημαντικό και έχει σαφώς μικρότερη αξία για τη λειτουργία της δημοκρατίας από εκείνην της e-συμμετοχής των πολιτών και όσων μπορούν να συμβούν ανάμεσα στις εκλογικές διαδικασίες, είτε αυτές είναι ηλεκτρονικές είτε όχι».


– Εκτός από το θέμα των ψηφοφοριών, ποιες χώρες έχουν προχωρήσει σε σημαντικό βαθμό στην ανάπτυξη εφαρμογών και υπηρεσιών που σχετίζονται με την ηλεκτρονική δημοκρατία και τι οφέλη και κέρδη (αν υπάρχουν) έχουν αποκομίσει μέχρι στιγμής από αυτήν τη διαδικασία;


«Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στις συνδέσεις υψηλής ταχύτητας με το Internet (ειδικά τις ευρυζωνικές) και στην επιτυχία μιας ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Ορισμένα επιτυχημένα δείγματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης μπορούμε να εντοπίσουμε στις σκανδιναβικές χώρες, στον Καναδά και στην Αυστραλία».


– Ποια είναι η αντίδραση των πολιτικών με τους οποίους έρχεστε σε επαφή στην ιδέα της ανάπτυξης της ηλεκτρονικής δημοκρατίας;


«Οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν μια σοβαρή κρίση δημοκρατικής γνησιότητας. Το βέβαιο είναι ότι οι πολίτες στις περισσότερες χώρες δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς αλλά και τους πολιτικούς σχηματισμούς (κόμματα κτλ.). Νιώθουν ότι η φωνή τους δεν ακούγεται και πως, ακόμη και αν ακούγεται, δεν γίνεται τελικά σεβαστή. Οι έξυπνοι πολιτικοί που έχουν διακρίνει το πρόβλημα, έχουν αρχίσει προσπάθειες καλυτέρευσης της σχέσης τους με τους πολίτες. Σε γενικότερο ή, καλύτερα, κεντρικότερο πολιτικά πλαίσιο τα κοινοβούλια της Βρετανίας, της Γερμανίας και της Αυστραλίας είναι εκείνα που έχουν σημειώσει τα πρώτα βήματα σε σχέση με τα υπόλοιπα κοινοβούλια προς την εγκαθίδρυση μιας ηλεκτρονικής επικοινωνίας με τους πολίτες. Μάλιστα η βρετανική κυβέρνηση έχει ήδη εκδώσει ένα εγχειρίδιο για το πώς οραματίζεται η ίδια τη μετάβαση στην ηλεκτρονική δημοκρατία. H Ευρωπαϊκή Ενωση χρηματοδοτεί αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων που σχετίζονται με την ηλεκτρονική δημοκρατία. Υπάρχουν όμως πολλές χώρες που έχουν αρχίσει να κάνουν μικρότερα βήματα δημιουργώντας κάποιες υπηρεσίες ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Χώρες όχι μόνο προηγμένες οικονομικά και τεχνολογικά, αλλά και μικρότερες, όπως η Εσθονία και η Λετονία. Υπάρχουν λοιπόν εμφανή σημάδια ότι η ηλεκτρονική δημοκρατία περνάει από τη φάση της θεωρίας και της μελλοντολογίας στην πολιτική εφαρμογή, και αυτό είναι ιδιαίτερα θετικό».


Πέρυσι η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να ανοίξει και αυτή τον φάκελο «e-government». Για αυτόν τον σκοπό κάλεσε στην Αθήνα το Νο 2 της Microsoft Στιβ Μπάλμερ για να συζητήσουν τις προοπτικές μετάβασης και του δικού μας πολιτικού και δημόσιου συστήματος στη νέα ηλεκτρονική εποχή. Ζητήσαμε από τον διευθύνοντα σύμβουλο της Microsoft Hellas κ. Χρήστο Τσάγκο να μας μιλήσει για αυτή τη συνάντηση, αλλά και για την ελληνική προσέγγιση στην ηλεκτρονική δημοκρατία: «Ο Στιβ είχε εκτενείς συζητήσεις με κυβερνητικούς παράγοντες στην Ελλάδα, τους παρουσίασε το όραμα της Microsoft για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, αναλύοντας αντίστοιχα παραδείγματα έργων σε άλλες χώρες. H συζήτηση είχε καθαρά πληροφορικό χαρακτήρα. Ο Στιβ άκουσε τους προβληματισμούς και τις ιδέες των τότε αξιωματούχων, ενώ από την πλευρά του υπογράμμισε πως η Microsoft έχει την τεχνογνωσία και την εμπειρία να υλοποιήσει τα έργα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που είναι απαραίτητα στην Ελλάδα. Οσον αφορά τις συμφωνίες για τα έργα της κυβέρνησης, αυτές είναι θέμα της Microsoft στην Ελλάδα. Εχουμε καλή συνεργασία με το ελληνικό Δημόσιο, στο πλαίσιο της οποίας μάλιστα υπογράφτηκε και η συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης για τη συμμετοχή της στο διεθνές Πρόγραμμα Κυβερνητικής Ασφάλειας της Microsoft. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα εντάσσεται στην πρωτοβουλία της Microsoft για την Αξιόπιστη Λειτουργία των Υπολογιστών και παρέχει στις κυβερνήσεις πρόσβαση στον πηγαίο κωδικό των Windows, καθώς και στις τεχνικές πληροφορίες που χρειάζονται για να εμπιστεύονται πλήρως την ασφάλεια της πλατφόρμας των Windows».