«Ογκόλιθος» της λυρικής δημιουργίας
Μιλώντας τόσο από τη θέση του αρχιμουσικού όσο και από αυτήν του διευθυντή καλλιτεχνικού προγραμματισμού του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών ο Νίκος Τσούχλος θεωρεί το ανέβασμα της «Λούλου» εξαιρετικά σημαντικό. Δεν πρόκειται απλώς για μια όπερα που παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρεμιέρα, σηματοδοτώντας μάλιστα την πλήρη λειτουργία της αίθουσας «Αλεξάνδρα Τριάντη». Πρόκειται ταυτόχρονα για ένα έργο ιδιαίτερα απαιτητικό, το οποίο κατατάσσεται αναμφίβολα ανάμεσα στους «ογκόλιθους» της λυρικής δημιουργίας του 20ού αιώνα.
Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, παρ’ ότι ως την πρεμιέρα της 19ης Οκτωβρίου μας χωρίζει κάτι λιγότερο από ένας μήνας, οι πρόβες στους χώρους δοκιμών του Μεγάρου είναι ήδη εντατικές. «Σε καμία περίπτωση δεν είναι ένα έργο που δουλεύεται γρήγορα» εξηγεί ο Νίκος Τσούχλος και επισημαίνει: «Χρειάζεται χρόνος τόσο για τη μουσική εκμάθηση όσο και για τη σκηνοθεσία ώστε όλα τα επί μέρους στοιχεία να «χωνευθούν» και να βγουν στη σκηνή αποτελεσματικά».
Αναφερόμενος στην παραγωγή ο αρχιμουσικός στέκεται ιδιαίτερα στους ερμηνευτές: «Τόσο η Μαρλίς Πέτερσεν, η σουηδέζα υψίφωνος που ερμηνεύει την ηρωίδα του τίτλου, όσο και οι υπόλοιποι ρόλοι ερμηνεύονται από ανθρώπους οι οποίοι τους έχουν ενσαρκώσει ήδη σε μεγάλα θέατρα. Είναι η πρώτη φορά εν τούτοις που η ομάδα αυτή συναντιέται στο σύνολό της και η πρώτη φορά που προσεγγίζει το έργο με τον συγκεκριμένο τρόπο». Τι εννοεί;
«Αρκετά συχνά υπάρχει πλέον η τάση να παρουσιάζονται ερμηνευτικές προσεγγίσεις της «Λούλου» οι οποίες είναι υπερβολικές, υπερερμηνείες θα τις χαρακτήριζα» λέει ο Νίκος Τσούχλος και συνεχίζει: «Προσωπικώς δεν έχω κάποια αντίρρηση με αυτό, αλλά η δουλειά που κάνουμε εδώ βασίζεται στο κείμενο και στη μουσική και αυτό που μας ενδιαφέρει είναι μια εξαιρετικά «καθαρή» ανάγνωση του έργου και όχι μια ερμηνεία της ερμηνείας της ερμηνείας της ερμηνείας…».
H όπερα «Λούλου» (1934) του Αλμπαν Μπεργκ – σε λιμπρέτο του ιδίου – βασίζεται στα δύο θεατρικά έργα του Φρανκ Βέντεκιντ «Το πνεύμα της γης» και το «Κουτί της Πανδώρας». Στη διλογία του ο σπουδαίος γερμανός δραματουργός αποτυπώνει τις κοινωνικές και θεατρικές του πεποιθήσεις, σύμφωνα με τις οποίες το σεξουαλικό ένστικτο αποτελεί την πρωταρχική δύναμη ζωής, παρ’ όλο που βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση με τις υποκριτικές και κοινωνικές συμβάσεις. H ηρωίδα του είναι «το αληθινό, το άγριο, όμορφο ζώο, ενσάρκωση και σύμβολο του θηλυκού, δαιμονικού ερωτισμού, η «μοιραία γυναίκα»» που καταστρέφει και σκοτώνει εραστές και συζύγους για να καταλήξει πόρνη στο Λονδίνο και να σφαγιαστεί από τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη.
«H μουσική του Μπεργκ, μολονότι σέβεται εξαιρετικά το κείμενο, προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο σε αυτή την ιστορία» λέει ο Νίκος Τσούχλος και εξηγεί: «Πρόκειται για μουσική η οποία στην εποχή της ήταν εξαιρετικά «αβανγκάρντ» και περιέχει όλη τη διδασκαλία της δωδεκάφθογγης τεχνικής του Σένμπεργκ, δουλεμένη ωστόσο με έναν τρόπο που μπορεί και να ακουστεί εξαιρετικά προσιτός στον κόσμο. Δεν είναι μια μουσική «σκοτεινή» και «απόκρυφη». Σας βεβαιώνω ότι για εμάς που την ακούμε στις πρόβες στο τέλος λειτουργεί σαν Πουτσίνι…».
Συνεχίζοντας ο Νίκος Τσούχλος αναφέρεται στις ιδιαίτερες απαιτήσεις – τεχνικές και δραματικές – του πρωταγωνιστικού ρόλου. Οσο για την ορχήστρα, την οποία ο ίδιος θα καθοδηγήσει; «Επαναλαμβάνω ότι πρόκειται για σύνθετο έργο. Αν το δούμε με όρους μαγειρικής, θα έλεγα πως ο Μπεργκ έχει βάλει στην ίδια κατσαρόλα υλικά τα οποία θα επαρκούσαν για 10 διαφορετικά γεύματα. Είναι ένα έργο πυκνό και αυτή ακριβώς η πυκνότητα το καθιστά εξαιρετικά λεπτό στον χειρισμό. Γενικότερα, η όπερα «πατά» σε όλη την ορχηστρική παράδοση του Στράους αλλά με την επιπλέον δυσκολία της ατονικής γραφής, η οποία στερεί τους μουσικούς της ορχήστρας από οικεία σημεία αναφοράς, όπως είναι η τονικότητα. Το προσπαθούμε. H Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Πράγας είναι άλλωστε εξαιρετικά έμπειρη σε τέτοια πράγματα…».
H «Λούλου» είναι η δεύτερη όπερα του Μπεργκ – μετά την επίσης πανελλήνια πρεμιέρα του «Βότσεκ» το 1995 – που παρουσιάζει το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και ο Νίκος Τσούχλος δεν κρύβει την ικανοποίησή του. «Ενας χώρος σαν το Μέγαρο με τις δυνατότητες που διαθέτει, συν το ότι είναι επιδοτούμενος, θεωρώ πως έχει υποχρέωση να κάνει τέτοιου τύπου παραγωγές καλύπτοντας ένα κενό που υπήρχε. H πρόθεσή μας είναι να συνεχίσουμε σε αυτή την κατεύθυνση» λέει και την επόμενη στιγμή επεκτείνει τη σκέψη του:
«Το κεφάλαιο της σύγχρονης μουσικής εμπεριέχει πολλές ενότητες. Μία από αυτές, η οποία μας απασχολεί αυτή τη στιγμή, είναι οι κλασικοί του 20ού αιώνα. Δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με τη δημιουργία της εποχής μας αν πρώτα δεν γνωρίσουμε αυτά τα έργα, τα οποία πλέον δεν είναι πειραματικά αλλά καθιερωμένα σημεία αναφοράς. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και σαφώς μας απασχολεί και η εντελώς τρέχουσα παραγωγή όπου κανείς χάνει κάτι από τη «σιγουριά» του καθιερωμένου αλλά κερδίζει μια προοπτική προς τα εμπρός…».
H «Λούλου» του Αλμπαν Μπεργκ παρουσιάζεται στις 19, 21, 23 και 25 Οκτωβρίου στις 20.30 στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Αϊκε Γκραμς, τα σκηνικά και τα κοστούμια σχεδιάζει ο Γκότφριντ Πιλτς, τους φωτισμούς ο Μάνφρεντ Φος, ενώ την Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Πράγας διευθύνει ο Νίκος Τσούχλος. Λούλου η Μαρλίς Πέτερσεν. Ερμηνεύουν επίσης οι Φαμπρίς Νταλίς, Βόλφγκανγκ Σένε, Μόντε Γιάφε, Αντρέας Μάκο, Τόμας Μάικλ Αλεν, Δάφνη Ευαγγελάτου. Πληροφορίες στο τηλ. 210 7282.333.
