Τι σημαίνει να είσαι Αφρικανός στην Ευρώπη

Την ώρα που οι πρόσφατες θανατηφόρες αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε αστυνομικούς και μαύρους άνδρες στις ΗΠΑ αποτέλεσαν αφορμή για την έναρξη ενός νέου δημόσιου διαλόγου για τον ρατσισμό, στην Ευρώπη, παρότι συζητούνται τα ζητήματα της βίας, του κοινωνικού αποκλεισμού και της μετανάστευσης, το θέμα του ρατσισμού αποφεύγεται επιμελώς. Αλλά για κάποιους Ευρωπαίους αφρικανικής καταγωγής το μήνυμα είναι ξεκάθαρο

«Ειλικρινά, είναι ιδιαίτερα κουραστικό να βλέπουμε μαύρους ανθρώπους να πεθαίνουν διαρκώς. Είτε συμβαίνει στη Βαλτιμόρη είτε στη Μεσόγειο, για τα Μέσα φαίνεται να είναι σχεδόν απόλυτα φυσιολογικό να πεθαίνουν μαύροι άνθρωποι και αυτό είναι ένα τρομερό μήνυμα». μου είπε η Ταμάρα Γκάουσι, μία δημοσιογράφος γεννημένη στο Λονδίνο από γονείς με καταγωγή από το Μαλάουι.

Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι με αφρικανικές ρίζες δεν γνωρίζουν τι συμβαίνει στην άλλη πλευρά της Μεσογείου ενώ στη Νότια Ευρώπη, το να είναι κάποιος μαύρος σημαίνει ότι είναι είτε αφρικανός μετανάστης είτε πρόσφυγας και, κατ’ επέκταση, ένας εύκολος στόχος. Κατά τη διάρκεια του 2013 και του 2014 στην Ισπανία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Πολωνία και την Ουκρανία, εκατοντάδες άνθρωποι αφρικανικής καταγωγής έπεσαν θύματα βίας και αρκετοί έχασαν και τη ζωή τους, αναφέρει το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά του Ρατσισμού.

Κατάγομαι από την Ερυθραία, παρότι έχω ανοιχτόχρωμο δέρμα, και το ζήτημα μιας αφρο-ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι καινούργιο για μένα. Μεγάλωσα σ’ ένα καθ’ όλα ιταλικό περιβάλλον όπου δεν υπήρχε σχεδόν κανένα ενδιαφέρον για την αφρικανική μου κληρονομιά. Ακόμη και ο πατέρας μου, ένας μαύρος άνδρας που γεννήθηκε στην Ασμάρα, πρωτεύουσα της Ερυθραίας, κατά την περίοδο της ιταλικής αποικιοκρατίας, σπάνια αναγνωρίζει τους δεσμούς μας με την Αφρική. Για μεγάλο διάστημα, δεν ασχολούμουν με το ζήτημα του χρώματος και σπάνια συνειδητοποιούσα πόσο εκνευριστική μπορεί είναι η διαρκώς αρνητική παρουσίαση των μαύρων ανθρώπων. Βλέποντας, ωστόσο, την καταπίεση και τα δεινά που υποφέρουν όλοι όσοι εγκαταλείπουν την Αφρική, η ευρωκεντρική μου αδιαφορία κλονίστηκε.

Δεν έχει υπάρξει καμία σοβαρή προσπάθεια σύνθεσης μιας αφήγησης για τις εμπειρίες των μαύρων στην Ευρώπη η οποία να λαμβάνει υπόψη ταξικά ζητήματα και τις σχέσεις εξουσίας. Παρότι στην Ευρώπη ζουν 8 εκατομμύρια μαύροι, η συζήτηση αναφορικά με την ελλιπή εκπροσώπηση των έγχρωμων ανθρώπων, οι οποίοι παρόλο που ζουν και εργάζονται εδώ επί σειρά γενεών σπάνια ανέρχονται σε θέσεις ισχύος, είναι περιορισμένης έκτασης.

Η δημιουργία μιας αφήγησης για τους μαύρους απαιτεί κατ’ αρχήν την εξέταση παλιών αποικιακών συμβόλων και αυτό συμβαίνει μέσω μιας πιο ενήμερης και δικτυωμένης γενιάς ακτιβιστών. Ένα παράδειγμα αποτελεί η εκστρατεία κατά του Zwarte Piet, του «Μαύρου Πιτ», του χαζού, με αφρικανικά χαρακτηριστικά, υπηρέτη του Άγιου Νικόλαου (σ.τ.μ.: Santa Claus, του Αγίου Βασίλη), ο οποίος είναι ιδιαίτερα αγαπητός στις παραδόσεις της Ολλανδίας και του Βελγίου. Το 2011, καλλιτέχνες και οργανώσεις προάσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων οργάνωσαν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας για να αλλάξει η εικόνα του «Μαύρου Πιτ» ο οποίος πλέον δεν εμφανίζεται με κατσαρά μαύρα μαλλιά και μεγάλα κόκκινα χείλη, παρόλο που το πρόσωπό του εξακολουθεί να βάφεται μαύρο.

Ένας από τους λόγους που τέτοια προσβλητικά σύμβολα δεν είχαν τεθεί έως πρόσφατα υπό εξέταση είναι ο κατακερματισμός των μαύρων ακτιβιστών της Ευρώπης. Στις ΗΠΑ σημειώθηκε μια περιεκτική πολιτισμική σύνθεση της αφρο-αμερικανικής ταυτότητας και δημιουργήθηκε ένα κίνημα το οποίο αντιδρά σε κρούσματα βίας και άδικης μεταχείρισης. Εμείς οι Ευρωπαίοι εξακολουθούμε να μην διαθέτουμε ούτε τα δικά μας θετικά σύμβολα ούτε εμπνευσμένους ηγέτες – τον δικό μας Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, την δική μας Ρόζα Παρκς, τον δικό μας Μπαράκ Ομπάμα.

«Οφείλουμε να είμαστε πιο δραστήριοι, να λέμε τις ιστορίες μας και να μην φοβόμαστε να τιμάμε την κουλτούρα μας», μου είπε ο Τζόνι Πιτς, ένας γεννημένος στην Αγγλία φωτογράφος από αφρο-αμερικανό πατέρα και βρετανίδα μητέρα ο οποίος, ταξιδεύοντας στην Ευρώπη, απαθανάτισε εκατοντάδες μαύρους Ευρωπαίους για ένα φωτογραφικό πρότζεκτ με το όνομα «An Afropean Odyssey»

«Το ζήτημα δεν είναι μόνον η φυλή και ούτε η υπεράσπιση αποκλειστικά των μαύρων αλλά ο ανοιχτός διάλογος», εξήγησε ο Πιτς ο οποίος δεν ενδιαφέρεται για στρατευμένες αντιρατσιστικές δράσεις αλλά επιθυμεί να επαναπροσδιορίσει την εικόνα των μαύρων ανδρών και γυναικών της Ευρώπης για να αναδείξει την αξιοπρέπεια και τις αντοχές όλων όσοι κατάγονται από την Αφρική.