Χαράς ευαγγέλια για όσους υποστηρίζουν ότι η σημερινή οικονομική κρίση είναι δημιούργημα των media. Εδώ και αρκετό καιρό οι ειδήσεις που ακούμε είναι μονίμως ευχάριστες, με αποκορύφωμα την εντυπωσιακή μεταστροφή του κλίματος στα διεθνή χρηματιστήρια. Από τις αρχές Μαρτίου οι χρηματιστηριακοί δείκτες σημειώνουν παντού ραγδαία άνοδο. Και επειδή σύμφωνα με τους ειδήμονες τα χρηματιστήρια προεξοφλούν τις μελλοντικές εξελίξεις, δεν μπορεί παρά η πολυπόθητη ανάκαμψη να βρίσκεται προ των πυλών. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ασφαλώς όχι. Οι χρηματιστηριακοί δείκτες εμφανίζουν έντονες διακυμάνσεις και σε περιόδους ύφεσης. Η άνοδος των τελευταίων μηνών, παρ΄ ότι εντυπωσιακή, δεν αποκλείεται να αποδειχθεί πρόσκαιρη και να ακολουθηθεί από μια ακόμη εντονότερη διόρθωση. Δεν θα πρόκειται για ιστορική πρωτοτυπία. Κάτι ανάλογο συνέβη και κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης. Εν τοιαύτη περιπτώσει τα ανοιξιάτικα «πράσινα βλαστάρια της ανάκαμψης» για τα οποία μίλησε πρόσφατα ο Ομπάμα δεν πρόκειται να ευδοκιμήσουν και θα αποδειχθεί ότι ήταν μία ακόμη «απατηλή αυγή».

▅ Ελεύθερη πτώση
Για να δούμε αν ευσταθεί η άποψη ότι τα χειρότερα πέρασαν και η οικονομική ανάκαμψη καταφθάνει οσονούπω, οφείλουμε να εξετάσουμε όλα τα πραγματικά δεδομένα πάνω στα οποία στηρίζεται η σημερινή χρηματιστηριακή έκρηξη. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη το πρώτο τρίμηνο του 2009 ήταν χειρότερα από τα αντίστοιχα του τελευταίου τριμήνου του 2008, τα οποία είχαν επισήμως χαρακτηριστεί «εφιαλτικά». Η πιστωτική κρίση έχει μετεξελιχθεί στη χειρότερη παγκόσμια οικονομική ύφεση των τελευταίων ογδόντα ετών. Τα στοιχεία είναι συντριπτικά: δραστική περιστολή των καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών, κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, δραματική συρρίκνωση της βιομηχανικής παραγωγής και του ΑΕΠ, απογείωση της ανεργίας και της μερικής απασχόλησης. Ιδιαίτερα η Ιαπωνία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ και τα πολυδιαφημισμένα «θαύματα» της Ιρλανδίας και της Ανατολικής Ευρώπης καταποντίζονται με ρυθμούς Μεγάλης Υφεσης. Βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση και αγωνιούν αν θα ανοίξει εγκαίρως το αλεξίπτωτο της κρατικής αρωγής για να αποτραπεί η ανώμαλη προσγείωση.

▅ Μαγική εικόνα
Εν τω μεταξύ όμως κάποια πράγματα άρχισαν να αλλάζουν προς το καλύτερο, αρχής γενομένης από το διαλυμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ. Το πρώτο τρίμηνο αρκετές τράπεζες παρουσίασαν απρόσμενα θετικά αποτελέσματα χρήσεως (ακόμη και κέρδη ρεκόρ). Υπάρχει όμως μια λεπτομέρεια που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη έξω από τους κύκλους των ειδικών. Οι ελεγκτικές αρχές ανέστειλαν προς το παρόν τα λογιστικά πρότυπα του 2006, που προβλέπουν αποτίμηση των στοιχείων ενεργητικού σε τιμές αγοράς και όχι σε τιμές κτήσης. Ξαφνικά και ως διά μαγείας τα απαξιωμένα τοξικά ομόλογα που λιμνάζουν αζήτητα στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών εμφανίζονται στους ισολογισμούς με μια έμφυτη «φυσιολογική» αξία, πολύ μεγαλύτερη από την τιμή που διαμορφώνεται στην αγορά. Κλασικό παράδειγμα μαγειρέματος και δημιουργικής λογιστικής. Χωρίς το λογιστικό αυτό τέχνασμα, οι περισσότερες τράπεζες θα είχαν παθητικό μεγαλύτερο του ενεργητικού, δηλαδή θα ήταν τεχνικά αφερέγγυες.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με το «τεστ κοπώσεως» στο οποίο υποβλήθηκαν υποχρεωτικά οι 19 μεγαλύτερες αμερικανικές τράπεζες. Στόχος ήταν να διαπιστωθεί αν έχουν επαρκή κεφάλαια για να αντιμετωπίσουν το χειρότερο δυνατό σενάριο κρίσης. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι το τραπεζικό σύστημα δεν ήταν σε τόσο κακή κατάσταση. Δέκα από τις τράπεζες αυτές είχαν συνολικό έλλειμμα 75 δισ. δολαρίων, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο, αλλά απολύτως εφικτό να αναπληρωθεί. Μόνο που και σε αυτή την περίπτωση η διαδικασία της δοκιμασίας εγείρει σοβαρές επιφυλάξεις. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν ύστερα από αλλεπάλληλους γύρους σκληρών διαπραγματεύσεων με στόχο να συναινέσουν οι ελεγχόμενες τράπεζες! Για παράδειγμα, ο αρχικός έλεγχος είχε διαπιστώσει έλλειμμα 35 δισ. δολαρίων στη Citigroup, αλλά το νούμερο που ανακοινώθηκε τελικά ήταν 5,5 δισ. δολάρια. Οπως αντιλαμβάνεστε, δεν μπορεί να γίνει λόγος για αρκούντως σκληρή και αξιόπιστη δοκιμασία.

▅ Η πραγματική ανάκαμψη
Είναι σίγουρο ότι η οικονομία επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ψυχολογία. Δεν είναι όμως μόνο ψυχολογία. Αισιοδοξία που δεν στηρίζεται σε πραγματικά οικονομικά δεδομένα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, επειδή προκαλεί φούσκες που μοιραία κάποια στιγμή σκάζουν. Αναμφίβολα είναι πολύ θετικό που η πτώση αρχίζει να επιβραδύνεται. Αυτό πρέπει να μας κάνει λιγότερο απαισιόδοξους. Δεν αποκλείεται μετά το καλοκαίρι να πιάσουμε επιτέλους πάτο και να αρχίσει η σταθεροποίηση. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι η επιθετική οικονομική πολιτική θα συνεχίσει να ασκείται με αμείωτη ένταση σε όλα τα μέτωπα, πράγμα καθόλου βέβαιο. Ως γνωστόν, η ΕΕ δεν συναινεί και έχει μετατραπεί σε μαύρο πρόβατο της παγκόσμιας οικονομίας, σε επίδοξο λαθρεπιβάτη και ασήκωτο βαρίδι που καθυστερεί την παγκόσμια ανάκαμψη.

Αλλά ακόμη και αν στο δεύτερο εξάμηνο αρχίσει δειλά δειλά κάποια ισχνή βελτίωση, δεν θα την αισθανθούμε στην καθημερινή μας ζωή. Για μεγάλο διάστημα θα συνεχίσουμε να τη βιώνουμε ως σοβαρή ύφεση, τουλάχιστον από πλευράς απασχόλησης και ανεργίας. Η μεγάλη κοινωνική μάχη για την πραγματική ανάκαμψη θα ξεκινήσει μετά τη σταθεροποίηση. Η ανάκαμψη όμως αυτή προϋποθέτει πολιτική υποταγή των αγορών και αποκατάσταση της δημόσιας εξουσίας. Προϋποθέτει ένα κράτος που θα περιορίσει τον υπερτροφικό τραπεζικό τομέα και την ολέθρια «τιτλοποίηση» των σύγχρονων οικονομιών. Ενα κράτος που θα ενισχύσει τον κόσμο της εργασίας ώστε να περιοριστούν δραστικά οι εκρηκτικές εισοδηματικές ανισότητες. Και μια διακρατική συνεργασία ικανή να αποκαταστήσει την ασυμμετρία που χαρακτηρίζει το διεθνές εμπόριο (πόλωση μεταξύ ελλειμματικών-πλεονασματικών χωρών) και να χαλιναγωγήσει τις συνακόλουθες διεθνείς ροές κερδοσκοπικών κεφαλαίων, που μονίμως αποσταθεροποιούν την παγκόσμια οικονομία. Με άλλα λόγια, ένα κράτος οικονομικά ισχυρό και αποτελεσματικό, που θα οικοδομήσει τη σύγχρονη μεικτή οικονομία του 21ου αιώνα πάνω στα συντρίμμια του υπαρκτού σοσιαλισμού και του υπαρκτού καπιταλισμού…

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.