Περιοδεία μυστηρίου και θανάτου

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017

σελ. 352, τιμή 16,96 ευρώ

Η αναζήτηση μιας αυθεντικότερης υπόστασης των πραγμάτων (σε συνάρτηση με τη βαθμιαία ανακάλυψη δυνατοτήτων του εαυτού οι οποίες λανθάνουν) είναι ένα μοτίβο που διαπερνά όλη τη μυθιστορηματική παραγωγή του Αλέξη Σταμάτη. Η πορεία προς την αυτογνωσία με ένα άλμα προς τα μπρος, που βάζει τέλος στην αδράνεια και στην ακινησία, μπορεί να ξεκινάει από την περιπλάνηση σε μια μεγάλη εσωτερική έρημο, αλλά συνεχίζεται με την αναζήτηση και την ανεύρεση μιας Θούλης, ενός μυθικού και συνάμα ευφορικού και φωτεινού τόπου. Εξοικειωμένοι εδώ οι ήρωες με το εσώτερο τραύμα τους (και παραμένοντας σφηνωμένοι μεταξύ έρωτα και θανάτου) αγγίζουν έναν απόκρυφο πυρήνα της συνείδησής τους, ο οποίος τους επιτρέπει να επινοήσουν εξ υπαρχής την ταυτότητά τους.

Μια ταυτότητα πάντως που δεν κατορθώνει να ξεφύγει από το παράλογο ούτε να υπερνικήσει την απροσδιοριστία του. Σε μια παρόμοια διαδρομή υπόκειται και μια άλλη τροχιά: ο αγώνας της τέχνης για την έκφραση. Συνδεδεμένη με την έννοια της τυφλότητας, όπως την ξέρουμε από τη λογοτεχνία του Μπόρχες και του Σάμπατο, η τέχνη παίρνει στα μυθιστορήματα του Σταμάτη τη μορφή ενός διά παντός ημιτελούς σεναρίου. Ενα τέτοιο σενάριο ενδέχεται από τη μια πλευρά να φέρει στην επιφάνεια κάποιους κόκκους γνησιότητας και αλήθειας, είναι όμως αναγκασμένο από την άλλη μεριά να περιοριστεί σε μια ζώνη σιωπής –τουλάχιστον μέχρι να αναφανεί ένας καινούργιος, εναργέστερος στόχος.

Αυτή είναι η βάση από την οποία εκκινεί το Μοτέλ Μορένα, ακολουθώντας ωστόσο τώρα μια καθοδική γραμμή ως προς το σχήμα που προσδίδει ο συγγραφέας στο κοσμοείδωλό του. Ενας πενταμελής θίασος ταξιδεύει σε ένα απομονωμένο νησί με οργιώδη βλάστηση και πανύψηλους βράχους για να δώσει την τελευταία παράσταση της περιοδείας του. Το έργο εντούτοις, που θα παρουσιαστεί στους ντόπιους βρίσκεται πλέον στους αντίποδες της οποιασδήποτε Θούλης, μιλώντας για έναν κόσμο ο οποίος έχει υποκύψει στην παρακμή και μοιάζει έτοιμος να παραδοθεί στην ολοκληρωτική καταστροφή. Το χειρότερο είναι πως τίποτε από όλα αυτά δεν θα αρέσει στους παράξενους νησιώτες που πιστεύοντας μόνο στην αρχέγονη δύναμή της του αίματος, της βίας και της θυσίας θα οδηγήσουν στον θάνατο τα μέλη του θιάσου, με την εξαίρεση του Ρομάν (σκηνοθέτη και συγγραφέα του έργου) και της Θίντας (συντρόφου του και πρωταγωνίστριας της παράστασης).

Ετσι όμως η τέχνη καταλήγει όχι μόνο ατελής αλλά και μάταιη, ενώ οι δυνατότητες για αλλαγή του εαυτού παγιδεύονται οριστικά μέσα στο χάος που προκαλεί η επικράτηση του παραλόγου. Η εσωτερική έρημος δεν παραδίδει πια τη θέση της στην αυτογνωσία: γίνεται θύμα της πλήρους αφάνειας σε έναν φυσικό περίγυρο που ανακινεί τις ρίζες του πολιτισμού –την κυριαρχία του εγωιστικού ενστίκτου και τον πόλεμο όλων εναντίον όλων (δεν είναι από αυτή την άποψη τυχαίες οι παραπομπές στους ορφικούς ύμνους, την Ιλιάδα και την Παλαιά Διαθήκη).

Στο μυθιστόρημα του Σταμάτη υπάρχουν πολλοί, παρατεταμένοι και καταχρηστικά αφηρημένοι διάλογοι που επιφέρουν κάποια σύγχυση ως προς τις διαφορές οι οποίες χωρίζουν τον πολιτισμό των νησιωτών από τον πολιτισμό των επισκεπτών τους (η παρατήρηση για τη λειτουργία των διαλόγων ισχύει ακόμη κι αν η σύγχυση είναι εσκεμμένη). Μας ανταμείβει παρ’ όλα αυτά ως προς την αποτίμηση του τελικού αποτελέσματος η πυκνή και μυστηριώδης δράση που δεν εμποδίζεται από την ειδολογική ετερογένεια του βιβλίου (ένα άλλο πάγιο χαρακτηριστικό του Σταμάτη): από θέατρο μέσα στο θέατρο, μυθιστόρημα περιπέτειας και αστυνομικό μυθιστόρημα μέχρι θρίλερ και road fiction.