Ολα για τον Ulay

Εζησε στη σκιά της μεγαλύτερης καλλιτέχνιδας της επιτελεστικής τέχνης, όμως ο Ουλάι δεν υπήρξε μόνο ο πρώην συνεργάτης και σύντροφος της Μαρίνα Αμπράμοβιτς ή ο άνδρας για τον οποίο δάκρυσε όταν τον αντίκρισε απρόσμενα στη μαραθώνια δράση της «The Artist is Present» στο MoMA της Νέας Υόρκης το 2010. Μολονότι το όνομά του και το πρόσωπό του συνδέθηκαν με ορισμένες από τις πιο αξιομνημόνευτες περφόρμανς στην ιστορία του μέσου που πραγματοποίησε μαζί με την εικαστικό από τη Σερβία, όπως η τιτλοφορούμενη «The Lovers», η από κοινού πεζοπορία τους κατά μήκος του Σινικού Τείχους, από διαμετρικά αντίθετα σημεία εκκίνησης ο καθένας, προκειμένου να πουν αντίο και να χωρίσουν για πάντα όταν θα συναντιόντουσαν στο μέσον της διαδρομής, έχοντας διασχίσει περισσότερα από 2.500 χιλιόμετρα έκαστος, ο Ουλάι υπήρξε ένας καλλιτέχνης που διερεύνησε σε βάθος και άλλα εκφραστικά μέσα στη διάρκεια της μακράς καριέρας του.

Οπως δείχνει και η έκθεση «Ulay Was Ηere» στο Μουσείο Stedelijk του Αμστερνταμ (προς το παρόν διαδικτυακά στο www.stedelijk.nl και προγραμματισμένη να διαρκέσει έως τις 18 Απριλίου), η μεγαλύτερη αναδρομική που έχει διοργανωθεί αφιερωμένη στον γερμανό καλλιτέχνη και η πρώτη που πραγματοποιείται μετά τον θάνατό του από καρκίνο τον περασμένο Μάρτιο, ο Ουλάι (1943-2020) υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους στη χρήση φωτογραφίας polaroid πέρα από την περφόρμανς και την body art. Γιατί βέβαια η χημεία που ένιωσαν όταν συναντήθηκαν με τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς δεν ήταν τυχαία, καθώς ο Ουλάι ή Φρανκ Ούβε Λαϊζίπεν είχε ήδη αρχίσει να χαράζει τη δική του καλλιτεχνική πορεία προτού συναντηθούν το 1975, ενώ συνέχισε να το πράττει και μετά τον χωρισμό τους, ερωτικό και καλλιτεχνικό, έπειτα από δώδεκα χρόνια κοινής ζωής και συνεργασίας (1976-1988). Περιλάμβανε πειραματισμούς πάνω στην περφόρμανς και στην επιτελεστική φωτογραφία, τη διερεύνηση της ταυτότητας φύλου, τη χρήση του σώματος ως εικαστικού μέσου αλλά και ένα βαθύ ενδιαφέρον για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής του, όπως για παράδειγμα η μείωση των υδάτινων πόρων του πλανήτη. O Ουλάι είχε ξεκινήσει να ασχολείται πολύ ενεργά με πρωτοβουλίες που είχαν ως στόχο να ευαισθητοποιήσουν το κοινό πάνω σε αυτό το κρίσιμο θέμα. «Aesthetics without ethics are cosmetics» συνήθιζε να λέει στη διάρκεια της ζωής του. Δηλαδή κάτι σαν «η αισθητική χωρίς ηθική είναι απλώς ένα όμορφο περιτύλιγμα».

Ολες αυτές οι πτυχές του έργου του παρουσιάζονται στην έκθεση μέσα από διακόσια έργα, ορισμένα από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Ασπρόμαυρες και έγχρωμες polaroids, μικρού ή μεγάλου μεγέθους, γλυπτά, προβολές και φωτογραφίες από περφόρμανς επισημαίνουν τη σπουδαιότητα του έργου του και αναζητούν τις αντηχήσεις τού σήμερα, ενώ παράλληλα φωτίζουν και τη σχέση του με το Αμστερνταμ, μια πόλη όπου έζησε για τέσσερις δεκαετίες και την οποία αγάπησε με το που πάτησε το πόδι του σε αυτήν το 1968, μεταξύ άλλων για την «εποικοδομητική αναρχία» της – εκεί γνώρισε και τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Ο Ουλάι ήταν μια αναπόσπαστη παρουσία στην καλλιτεχνική σκηνή της oλλανδικής πρωτεύουσας και είχε συμβάλει μάλιστα στη δημιουργία του Κέντρου Τεχνών De Appel, το οποίο εστιάζει κυρίως στην τέχνη της περφόρμανς.

Μάλιστα, παράλληλα µε την «Ulay Was Here», το De Appel παρουσιάζει στο Stedelijk την ενότητα «Here Ιs Ulay With», µε έργα καλλιτεχνών που έχουν εµπνευστεί από το έργο του Ουλάι. Ανάµεσά τους και η Γεωργία Σαγρή, η οποία συµµετέχει µε δύο έργα που είναι απόρροια του πρότζεκτ της «Ιαση», το οποίο κινείται µεταξύ τέχνης, ακτιβισµού και αυτοθεραπείας και φιλοξενείται αυτό το διάστηµα στο De Appel (συγκεκριµένα, τα ζωγραφικά σχέδια).

Polaroid και περφόρμανς ως το τέλος

Ο μαγνήτης της έκθεσης είναι βέβαια οι εμβληματικές περφόρμανς που πραγματοποίησε μαζί με την Αμπράμοβιτς, όπως η «Breathing In/Breathing Out» (1977), στη διάρκεια της οποίας μοιράζονταν αυτό που έμοιαζε με ένα ατέλειωτο φιλί έχοντας μπλοκάρει τα ρουθούνια τους με φίλτρα τσιγάρου με αποτέλεσμα να ανταλλάσσουν στην ουσία διοξείδιο του άνθρακα μέχρι τελικής πτώσης. Ή η «Imponderabilia» (1977), κατά την οποία στέκονταν γυμνοί στην είσοδο του Μουσείου της Galleria d’Arte Moderna στην Μπολόνια και οι επισκέπτες έπρεπε να περάσουν από το μικρό πέρασμα στρέφοντας το πρόσωπο και το σώμα τους προς τον έναν από τους δύο.

Ομως η έκθεση φροντίζει να δώσει χώρο και στις προσωπικές του δουλειές, από τις οποίες αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Ουλάι επεδίωκε και από μόνος του να πιέζει τις φυσικές αντοχές του στα άκρα. Από την αρχή της καριέρας του το ενδιαφέρον του ήταν στραμμένο στην κατανόηση εννοιών όπως η ταυτότητα, το σώμα, στο εικαστικό μέσο της φωτογραφίας polaroid. Ο Ουλάι είχε δημιουργήσει εκατοντάδες αυτοπορτρέτα στα οποία αποτύπωνε το ίδιο του το σώμα μορφοποιώντας το ή ακόμα και τραυματίζοντάς το. Για παράδειγμα, στη σειρά φωτογραφιών «S’he» εμφανίζεται ως μισός άνδρας, μισός γυναίκα, καθώς για καιρό προσπαθούσε να διερευνήσει την αρσενική και τη θηλυκή του πλευρά αλλά και το τι σημαίνει να είσαι ο «άλλος», είτε μιλάμε για το φύλο είτε για κάποια μειονότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μία από τις δράσεις του το 1976 είχε κλέψει έναν από τους αγαπημένους πίνακες του Χίτλερ, τον «Πτωχό ποιητή» (1839) του ζωγράφου Καρλ Σπίτσβεγκ από την Πινακοθήκη Neue Nationalgalerie του Βερολίνου, και τον είχε μεταφέρει στο Κρόιτσμπεργκ, στο σπίτι μιας οικογένειας τούρκων μεταναστών, προκειμένου να δείξει στον κόσμο τις συνθήκες ζωής των μειονοτήτων στη Γερμανία. Αλλά και στο Αμστερνταμ βρισκόταν συχνά κοντά σε drag queens και διεμφυλικούς άνδρες και τους ακολουθούσε στη δουλειά τους στους δρόμους της πόλης.

Οι φωτογραφίες του απέκτησαν σιγά-σιγά επιτελεστικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα τη σειρά περφόρμανς «Fototot» (1976), στην οποία διερευνούσε τη μεταβατική φύση της ταυτότητας του υποκειμένου προς φωτογράφιση καθώς καλούσε ανθρώπους από το κοινό να σταθούν μπροστά σε φωτοευαίσθητο υλικό, τους φωτογράφιζε και ύστερα, αφού εκτύπωνε τη λήψη, τη χρησιμοποιούσε σε μια σειρά απανωτών προβολών, με τον ίδιο να έχει πάρει τη θέση του μπροστά από το λευκό αποτύπωμα που άφηνε η σιλουέτα όσων στέκονταν μπροστά από τον φακό του. Γιατί βέβαια ο Ουλάι ήταν πρωτοπόρος στη χρήση της φωτογραφίας, καθώς μεταξύ άλλων χρησιμοποιούσε φωτοευαίσθητα υλικά σε μεγάλα δωμάτια τα οποία μετέτρεπε σε σκοτεινούς θαλάμους προκειμένου να μπορεί να αποτυπώνει το σώμα του σε μια κλίμακα 1:1. Μάλιστα, το τελευταίο του έργο, με τίτλο «Performing Light» (2019), αποτύπωσε σε φυσικό μέγεθος το χτυπημένο από τον καρκίνο σώμα του, πάντα με την τεχνική της polaroid.

«Με μεγάλη μου λύπη πληροφορήθηκα για τον θάνατο του φίλου και πρώην συντρόφου μου Ουλάι. Ηταν ένας μοναδικός καλλιτέχνης και άνθρωπος ο οποίος θα αφήσει ένα κενό πίσω του. Είναι παρήγορο να γνωρίζουμε ότι η τέχνη του και η καλλιτεχνική κληρονομιά που αφήνει πίσω του θα ζήσουν για πάντα» έγραφε η Αμπράμοβιτς στον λογαριασμό της στο Instagram όταν τελικά εκείνος έφυγε από τη ζωή στα 76 του χρόνια. Σημειωτέον, μετά τη συγκινητική επανένωσή τους στο ΜοΜΑ έπειτα από είκοσι χρόνια που δεν είχαν ανταλλάξει κουβέντα (ένα βίντεο κλιπ με τη συνάντησή τους επενδεδυμένη με δακρύβρεχτη μουσική μετράει πάνω από 18,5 εκατομμύρια views στο YouTube), ο Ουλάι, νιώθοντας ότι η πρώην σύντροφός του είχε κερδίσει όλη τη δόξα για τις περφόρμανς τους, το 2015 πήγε την Αμπράμοβιτς στα δικαστήρια και είχε κερδίσει 250.000 ευρώ για τα πνευματικά δικαιώματα του κοινού τους έργου. Η ειρήνη μεταξύ τους αποκαταστάθηκε το 2017 και εννοείται ότι το έμαθε όλος ο – καλλιτεχνικός τουλάχιστον – κόσμος, καθώς για άλλη μία φορά συμμετείχαν σε ένα έργο, στην ταινία «The Story of Marina Abramovic and Ulay», για να αφηγηθούν την ιστορία τους. Αυτή δύο καλλιτεχνών που αγαπήθηκαν και έδωσαν τα πάντα ο ένας στον άλλον μέχρις ότου δεν απέμεινε απολύτως τίποτα μεταξύ τους.