Ο δεξιοτέχνης του εξωλογικού

Υπήρξε μια εποχή στις αρχές της δεκαετίας του ’80 που μαζί με τα μπεστ σέλερ των Τζον Λε Καρέ, Ρόμπερτ Λάντλαμ και Τζακ Χίγκινς, εκείνα του Στίβεν Κινγκ βρίσκονταν στα σταντ κάθε περιπτέρου σε διπλή εκδοχή – ελληνικά για το εγχώριο αναγνωστικό κοινό, ξενόγλωσσα για τους επισκέπτες του καλοκαιριού. Συγγραφέας ήδη μιας μακράς σειράς επιτυχημένων βιβλίων, τρία από τα οποία είχαν ήδη μεταφερθεί στον κινηματογράφο από τους Μπράιαν Ντε Πάλμα, Στάνλεϊ Κιούμπρικ και Τζον Κάρπεντερ, ο Κινγκ αναγνωριζόταν ως «ο βασιλιάς του τρόμου», κυρίαρχος ενός ολόκληρου πεδίου της λαϊκής λογοτεχνίας – και περιορισμένος συνάμα σε αυτό. Σαράντα χρόνια αργότερα, διαβάζοντας κανείς τις πρόσφατες επανεκδόσεις της Λάμψης και του Κορακιού από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος συναινεί ασυζητητί στον χαρακτηρισμό: page-turners ολκής, η κατάβαση του Τζακ Τόρανς στα έγκατα του δαιμονικού ξενοδοχείου «Η Θέα» και η αποκαλυψιακού χαρακτήρα πάλη του Καλού με το Κακό (από κοινού με μια πράγματι τρομακτική περιγραφή πανδημίας) αποτελούν τον ορισμό της ξένοιαστης αναγνωστικής απόλαυσης. Εκ των υστέρων, όμως, μπορεί να δει επίσης ότι τα 61 μυθιστορήματα και τα περισσότερα από 200 διηγήματά του δεν διακρίνονται μόνο για τις αρετές του ρυθμού και της φρικίασης που τα ώθησαν σε 350 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως. Μέσα από την παράδοση του υπερφυσικού ο Στίβεν Κινγκ σκιαγραφεί μια εικόνα της νοοτροπίας της επαρχίας, της ρεπουμπλικανικής «κόκκινης Αμερικής».

Δαίμονες στις πολίχνες

Στην πλοκή ενός τυπικού βιβλίου του αμερικανού συγγραφέα η φυσική τάξη είναι υπό αίρεση. Διασαλεύεται κατά κανόνα από το υπερφυσικό στοιχείο και αποδεικνύεται ασταθής και διαπερατή. Ενα ξενοδοχείο, ένα αυτοκίνητο, ένα κινητό τηλέφωνο μπορούν να γίνουν ανά πάσα στιγμή αγωγοί του εξωλογικού, οικείες φιγούρες όπως αυτές ενός μικρού παιδιού ή ενός κλόουν να αποδειχθούν απλά προσωπεία αγνώστων δυνάμεων. Για να επανέλθει η διαταραγμένη ισορροπία η ρωγμή πρέπει να κλείσει, η πραγματικότητα να σφραγιστεί. Με τον τελετουργικό θάνατο του ανορθολογικού η κανονικότητα επανεπιβεβαιώνεται – μέχρι το επόμενο μυθιστόρημα. Η μέθοδος δεν είναι πρωτότυπη. Τη μετερχόταν με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία ο Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ (1890-1937), ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς του χώρου του φανταστικού, το έργο του οποίου αποτέλεσε πρότυπο για τον Στίβεν Κινγκ από τη νεανική του ήδη ηλικία. Εκεί όμως που ο Λάβκραφτ θέτει έναν μοναχικό πρωταγωνιστή αντιμέτωπο με μια ολόκληρη κοινότητα παράδοξων οντοτήτων που ίσως είναι άνθρωποι, ίσως και όχι, ο Κινγκ τον τοποθετεί στο επίκεντρο ενός συλλογικού πορτρέτου μιας μικρής πόλης.

Καταγόμενος από το Πόρτλαντ του Μέιν, τη βορειότερη Πολιτεία της Νέας Αγγλίας και συνολικά των Ηνωμένων Πολιτειών, ο ίδιος γνωρίζει από πρώτο χέρι τη νοοτροπία της small town. Εντονες φιλίες και έντονες έχθρες, πραγματικά μυστικά και κοινά μυστικά, η ασφάλεια του αστικού πολιτισμού και το άγνωστο της υπαίθρου επανέρχονται επίμονα στα βιβλία του ως πεδίο αντιπαράθεσης: το Σάλεμς Λοτ, η μικρή κοινωνία του Ντέρι στο Αυτό, το Τσέστερς Μιλ που βρίσκεται παγιδευμένο κάτω από ένα αδιαπέραστο υλικό στον Θόλο. Αυτές οι πολίχνες, «ένας θνήσκων οργανισμός» σύμφωνα με μια παλιά συνέντευξη του Κινγκ, εκφράζουν αντιφατικά χαρακτηριστικά. Στο Ινστιτούτο, το τελευταίο του μυθιστόρημα, το ΝτιΠρέι της Νότιας Καρολίνας όπου καταφεύγει ένα παιδί έχοντας δραπετεύσει από το εφιαλτικό ίδρυμα του τίτλου, περιγράφεται ως «μια από αυτές τις πανομοιότυπες κωμοπόλεις στη μέση του πουθενά» που μοιάζουν «σαν να μπαίνεις σε χρονομηχανή και να γυρίζεις πενήντα χρόνια πίσω». Τον μικρό Λουκ θα βοηθήσουν άνθρωποι πιο συντηρητικοί, επιφυλακτικοί ως προς τον ρυθμό της προόδου, φιλόξενοι, προσηνείς – και οπλισμένοι ενάντια στις εξωτερικές επιβουλές. Συχνά, όπως στον Θόλο, υπό την πίεση των περιστάσεων αναφαίνονται ρήγματα που επιτρέπουν στον συγγραφέα να αναπαραστήσει και την άλλη πλευρά: ξενόφοβοι, συμφεροντολόγοι, φατριαστές, τύραννοι μικρού μεγέθους δρουν με αποκλειστικό γνώμονα την εξουσία ή τη δική τους σωτηρία. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο Κινγκ δεν στοχεύει στην ανατομία της ανθρώπινης φύσης: οι χαρακτήρες του είναι εγγεγραμμένοι σε ξεκάθαρα αμερικανικό πλαίσιο, οι αξίες τους είναι οι αμερικανικές αξίες – ή η διαστροφή τους. Και η νοσταλγία ενός τόπου πιο απλών κανόνων συμβαδίζει με την υπονόμευσή της: πρόθυμοι σύμμαχοι των τεράτων που γεννά ο ύπνος της λογικής βρίσκονταν πάντα.

Ο ώριμος λογοτέχνης

Το έργο του Στίβεν Κινγκ έχει τους περιορισμούς που είναι συνυφασμένοι με το λαϊκό μυθιστόρημα: είναι επαναλαμβανόμενο ως προς τα μοτίβα του, οι χαρακτήρες θυμίζουν άλλους δικούς του χαρακτήρες, τα ηθικά διλήμματα έχουν προφανείς απαντήσεις. Οι γκρίζες ζώνες που επιχειρεί όμως να εισάγει στην ώριμη λογοτεχνία του δεν είναι αμελητέες. Κατ’ αρχάς, ειδολογικά απομακρύνεται από το αμιγές μυθιστόρημα τρόμου: ο Σκοτεινός πύργος είναι ένα έπος φαντασίας, το Πράσινο μίλι καθαρό ψυχολογικό δράμα, το 11/22/63 αγγίζει την επιστημονική φαντασία, ο Κύριος Μερσέντες ανοίγει μια σειρά αστυνομικής λογοτεχνίας. Οσον αφορά τη θεματολογία, τα συνωμοσιολογικά πρότυπα που συχνά εμφανίζονται στην πλοκή λειτουργούν πλέον λιγότερο ως αρχέτυπα αποκτώντας πιο εκλεπτυσμένη δομή. Για παράδειγμα, στο υπόβαθρο του Θόλου το 2009 (που πολλοί liberals θα θυμήθηκαν επί Τραμπ) βρίσκεται η επιβουλή για τη δημοκρατία από την πλευρά όσων αντιτίθενται στον πρόεδρο «με το μεσαίο όνομα τρομοκράτη» Μπαράκ Χουσεΐν Ομπάμα, ενώ τα τηλεπαθητικά παιδιά του Ινστιτούτου χρησιμοποιούνται κυνικά σαν δολοφονικές μηχανές προκειμένου να προστατέψουν την ανθρωπότητα από την αυτοκαταστροφή.

Σαράντα έξι χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση με την Κάρι το 1974 ο Στίβεν Κινγκ ακολουθεί την τροχιά του Τζον Λε Καρέ: είναι πλέον αποδεκτός ως κανονικός λογοτέχνης, όχι ως μπεστ-σελερίστας μόνο. Ισως να μη θαυμάζεται για την τεχνική και τη γραφή όπως ο βρετανός ομότεχνός του, οπωσδήποτε όμως δεν συγκαταλέγεται στους συγγραφείς βιβλίων μιας χρήσεως, μαζί με τους οποίους κατατασσόταν το όνομά του στην αφετηρία της πορείας του. Κάτω από τη βία της Λάμψης και το μανιχαϊστικό στοιχείο του Κορακιού, κάτω από τους μύχιους ανθρώπινους φόβους του σκοταδιού, του υπερφυσικού και του αλλότριου διακρίνεται η ασυγκράτητη ευχέρεια ενός σκοτεινού παραμυθά. Κάτω από τις απεικονίσεις των αμερικανικών κωμοπόλεων και των κατοίκων τους ενυπάρχει η νοσταλγία ενός απλούστερου παρελθόντος, αλλά και η επίγνωση της εξιδανίκευσής της. Ο Στίβεν Κινγκ στα 72 του χρόνια εχει κερδίσει μια γωνιά στο ίδιο δωμάτιο με τον Εντγκαρ Αλαν Πόου, τον Μπραμ Στόουκερ και τον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ ως ένας αριστοτέχνης του εξωλογικού.

Stephen King{SYG}{TIT}Η λάμψη{TIT}{EKD}Μετάφραση Εφη Τσιρώνη.Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2020, σελ. 576, τιμή 18,80 ευρώ

Stephen King{SYG}{TIT}Το κοράκι{TIT}{EKD}Μετάφραση Αντώνης Καλοκύρης.Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2020, σελ. 1440, τιμή 29,90 ευρώ

Stephen King{SYG}{TIT}Το ινστιτούτο{TIT}{EKD}Μετάφραση Εφη Τσιρώνη.Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2019, σελ. 688, τιμή 17,70 ευρ{EKD}ώ