«Γιατί να μην έχουμε κοινή αγορά των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου;»

Οποιος είχε την ευκαιρία  να συναναστραφεί την Ιρίτ Μπεν-Αμπα κατά τη διάρκεια της πενταετούς θητείας της στην Ελλάδα μπορεί εύκολα να βεβαιώσει τον κομβικής σημασίας ρόλο που διαδραμάτισε στην εμβάθυνση των ελληνοϊσραηλινών σχέσεων. Η απερχόμενη, πλέον, πρεσβευτής του Ισραήλ μίλησε εκ βαθέων στο «Βήμα» για τη θητεία της στη χώρα μας, για όσα θα της λείψουν, για όσα θεωρεί τα επιτεύγματα αυτών των πέντε ετών, αλλά και για όλες τις περιφερειακές εξελίξεις στη δύσκολη «γεωπολιτική γειτονιά» στην οποία βρίσκονται οι δύο χώρες.

Η κυρία Μπεν-Αμπα έφθασε στην Αθήνα τους τελευταίους μήνες της κυβέρνησης Σαμαρά, το 2014. Δεν πέρασε πολύς καιρός και στις αρχές του 2015 μια νέα κυβέρνηση ανέλαβε τις τύχες της χώρας. Τι θυμάται από εκείνη την περίοδο;

«Ισως το πιο αξιοσημείωτο πράγμα που θυμάμαι είναι ότι μια ριζοσπαστική αριστερή κυβέρνηση κατάλαβε από την πρώτη ημέρα ότι ήθελε να συνεχίσει τη νέα εποχή που είχε ξεκινήσει στις διμερείς σχέσεις» μας λέει. «Στην Ιερουσαλήμ», προσθέτει, «υπήρξαν ορισμένοι που εξέφρασαν μια ανησυχία για την πορεία των διμερών σχέσεων έπειτα από αυτό που αρχίσαμε με τις κυβερνήσεις Παπανδρέου και Σαμαρά. Σας θυμίζω ότι η πρώτη διμερής συνάντηση κορυφής πραγματοποιήθηκε το 2013 επί πρωθυπουργού Σαμαρά. Υπήρχε ένα μομέντουμ, αν και καταλαβαίναμε ότι η Ελλάδα διερχόταν μια δύσκολη εσωτερική κατάσταση, οικονομικά και πολιτικά. Ηταν σημαντικό ότι για τον Αλέξη Τσίπρα οι σχέσεις με το Ισραήλ ήταν στρατηγικά σημαντικές για την Ελλάδα και θα συνέχιζε το έργο των προκατόχων του».

Η σημασία του σχήματος «3+1»
και ο ρόλος των ΗΠΑ

Για την ίδια είναι σαφές ότι ανάμεσα στα όσα έγιναν τα τελευταία χρόνια, το σχήμα «3+1», δηλαδή η συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καταλαμβάνει ξεχωριστή θέση. «Πρόκειται για πολύ σημαντική εξέλιξη. Σκεφθείτε ότι η πρώτη τριμερής συνάντηση κορυφής Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ έλαβε χώρα στη Λευκωσία το 2016, μόλις πριν από τρία χρόνια. Από τότε έχουν πραγματοποιηθεί τέσσερις τριμερείς και μία σε επίπεδο «3+1″, και όλα αυτά δεδομένης της γεωπολιτικής αστάθειας στην περιοχή» μας απαντά.

Τη ρωτάμε ποιες είναι οι προοπτικές της συνεργασίας με τους Αμερικανούς. «Το πρώτο πράγμα που πρέπει να φροντίσουμε είναι η συνεργασία «3+1» να μη θέσει σε κίνδυνο την τριμερή συνεργασία. Και οι Αμερικανοί συμφωνούν σε αυτό. Βρισκόμαστε σε μια φάση που αναζητούμε ιδέες στις οποίες το σχήμα «3+1″ μπορεί να λειτουργήσει καλά. Ενα καλό παράδειγμα στο σημείο αυτό», μας εξηγεί, «είναι ότι την προηγούμενη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία μια τριμερής συνάντηση για θέματα αντιτρομοκρατίας. Οι Αμερικανοί έδωσαν το παρών ως παρατηρητές και συνεισέφεραν με δικές τους ιδέες». Η κυρία Μπεν-Αμπα παραδέχεται ότι αρχικά δεν ήταν πλήρως αναμενόμενη η πρόοδος στη συνεργασία για καταπολέμηση της τρομοκρατίας. «Βρήκαμε όμως θέματα κοινού ενδιαφέροντος επί των οποίων εργαζόμαστε. Οι Κύπριοι έχουν προτείνει, π.χ., τη συγκρότηση ενός κέντρου εκπαίδευσης για θέματα τρομοκρατίας και οι Αμερικανοί θα ήθελαν να συμμετάσχουν. Πλέον θα εστιάσουμε και στην ενέργεια, όχι τόσο πολύ στον αγωγό EastMed – τον οποίο στηρίζουν πάντως οι ΗΠΑ – αλλά περισσότερο σε θέματα καινοτομίας στον τομέα αυτόν» σημειώνει.

Οι σχέσεις στην άμυνα αποτελούν κορωνίδα των διμερών σχέσεων. Το ερώτημα είναι αν υπάρχουν τομείς διεύρυνσης της συνεργασίας. «Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό να συνεχίσουμε όλα όσα κάνουμε. Δεύτερον, πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις βρίσκονται σε μια φάση αναβάθμισης των ικανοτήτων τους. Μπορούμε να βοηθήσουμε σε αυτό και να μοιραστούμε την εμπειρία μας. Σε τελική ανάλυση, όλα είναι θέμα προϋπολογισμού. Εξετάζουμε «φιλικά πακέτα», ώστε να βοηθήσουμε με τους ελληνικούς δημοσιονομικούς περιορισμούς. Τρίτον, συνεργαζόμαστε στον τομέα της κυβερνοασφάλειας. Επιπλέον, πρέπει να επισημάνω ότι στο Ισραήλ υπάρχει στενή συνεργασία των ενόπλων δυνάμεων με τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας. Η έρευνα και η ανάπτυξη αναπτύσσονται πολύ στο επίπεδο αυτό. Νομίζω», τονίζει, «ότι οι ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις μπορούν να αξιοποιήσουν το δυναμικό όσων νεαρών επιστημόνων κάνουν τη θητεία τους. Στο Ισραήλ δεν έχουμε αυτή τη δυνατότητα, διότι όλοι κατατάσσονται σε ηλικία 18 ετών. Πρέπει να χρησιμοποιήσετε αυτό το δυναμικό. Ισως θα μπορούσαν να μείνουν στον στρατό περισσότερο εφόσον υπήρχε μια δομή που θα βοηθούσε την έρευνα και την τεχνολογία. Πέμπτον», προσθέτει, «εκτιμώ ότι υπάρχει περιθώριο ευρύτερης συνεργασίας στον τομέα των πληροφοριών, πέραν των στρατιωτικών πληροφοριών, σε τομείς όπως τα ναρκωτικά ή οι μετακινήσεις πληθυσμών».  

Η Ανατολική Μεσόγειος και ο «ταραξίας Τουρκία»

Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου διέρχεται περίοδο πρωτοφανών ανακατατάξεων και η ενέργεια βρίσκεται στο επίκεντρο. Εκκινώντας από τα… εύκολα, μόλις πρόσφατα, έπειτα από σχεδόν μία δεκαετία, διαφαίνεται προοπτική διευθέτησης της διαφοράς Ισραήλ – Λιβάνου για οριοθέτηση ΑΟΖ – κατόπιν αμερικανικής παρεμβάσεως.  Τι άλλαξε; «Οι Λιβανέζοι, συνειδητοποιώντας ότι όλοι επωφελούνται από τους ενεργειακούς πόρους της περιοχής, εμφανίζονται διαλλακτικότεροι. Ο άλλος λόγος είναι η πτώση των συνεισφορών από το Ιράν προς τη Χεζμπολάχ. Σας θυμίζω», μας λέει η ισραηλινή διπλωμάτης, «ότι πριν από έξι-επτά χρόνια, όταν ο Λίβανος έκανε τον πρώτο διαγωνισμό, όλες οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες εξεδήλωσαν ενδιαφέρον».

Αναμφίβολα όμως η εξέλιξη που μπορεί να έχει καταλυτική σημασία για την Ανατολική Μεσόγειο είναι η πρωτοβουλία της Αιγύπτου (με συμμετοχή Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, Ιορδανίας, Ιταλίας και Παλαιστινιακής Αρχής) για τη σύσταση του Eastern Mediterranean Gas Forum. Η κυρία Μπεν-Αμπα υπογραμμίζει ότι το Ισραήλ θα επιθυμούσε να πραγματοποιηθεί άλλη μία σύνοδος των υπουργών Ενέργειας εντός του Ιουλίου στο Κάιρο, αλλά πρέπει να αναμένονται τόσο οι εκλογές στην Ελλάδα όσο και οι εξελίξεις στην κυπριακή ΑΟΖ. «Αυτός ο περιφερειακός μηχανισμός, εφόσον προχωρήσει, θα μπορούσε να οδηγήσει σε συνεργασία όλα τα κράτη στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου ακόμα και για κοινές γεωτρήσεις ή για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς των πόρων της περιοχής. Γιατί να μην έχουμε μια κοινή περιφερειακή συνεκμετάλλευση;» διερωτάται.

Και η Τουρκία; Πώς θα αντιμετωπιστεί η επιθετική τακτική της; «Εκτιμώ ότι ίσως να υπάρξει πλέον κάποιου είδους αποκλιμάκωση στην κυπριακή ΑΟΖ μετά τις εκλογές στην Κωνσταντινούπολη. Δεν είμαι βέβαιη πόσο μπορούν πιθανές ευρωπαϊκές κυρώσεις να επηρεάσουν την πολιτική Ερντογάν, αλλά εκτιμώ ότι ο τούρκος πρόεδρος ανησυχεί πολύ για την πιθανή επιβολή αμερικανικών κυρώσεων λόγω των S-400 καθώς και για τη συνεργασία «3+1″. Η Τουρκία», σημειώνει η συνομιλήτριά μας, «μάλλον δεν ανέμενε ότι η τριμερής συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ θα αποκτούσε στρατηγικά χαρακτηριστικά ούτε ότι θα υπήρχαν τόσο εντατικές συναντήσεις – πόσω μάλλον ότι θα συμμετείχαν και οι Αμερικανοί».

Η πρόκληση του Ιράν και οι σχέσεις με τους Παλαιστινίους

Το Ισραήλ βρίσκεται όμως στο επίκεντρο και άλλων μετώπων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις με το Ιράν. Νέες σκληρές οικονομικές κυρώσεις έχουν επιβληθεί στη χώρα, ενώ η κυβέρνηση Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του 2015 (JCPOA). «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι κυρώσεις έχουν τεράστια επίδραση στην ιρανική οικονομία» μας λέει η ισραηλινή πρεσβευτής. «Ωστόσο, οι Ιρανοί είναι πολύ ανθεκτικοί και διαβάζουν τα σενάρια πολύ καλά. Με την κατάρριψη του αμερικανικού αεροσκάφους την προηγούμενη εβδομάδα ίσως να θέλουν να εμπλέξουν τις ΗΠΑ σε μια στρατιωτική σύγκρουση. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Από την άλλη πλευρά, απειλούν ότι θα αρχίσουν ξανά τον εμπλουτισμό ουρανίου».

Για την ισραηλινή πλευρά, απαιτείται αναθεώρηση της JCPOA. «Η συμφωνία υπεγράφη το 2015, βρισκόμαστε σχεδόν στο 2020 και η ισχύς της είναι μέχρι το 2025» μας λέει η κυρία Μπεν-Αμπα. Επομένως, πρέπει η συμφωνία να επεκταθεί χρονικά. «Δεύτερον», τονίζει, «απαιτείται καλύτερη επιθεώρηση όλων των πυρηνικών εγκαταστάσεων, καθώς υπάρχουν και στρατιωτικές εγκαταστάσεις που δεν επιθεωρούνταν από την ΙΑΕΑ. Τρίτον, Αμερικανοί και  Ευρωπαίοι κατανοούν πλέον ότι το Ιράν υποστηρίζει την τρομοκρατία στην ευρύτερη περιοχή. Τέλος, μια νέα συμφωνία πρέπει να εστιάζει και στις ιρανικές συμβατικές δυνάμεις. Το σημαντικότερο είναι το Ιράν να μην αποτελεί στρατηγική απειλή για το Ισραήλ».