Ευρωπαϊστές και εθνολαϊκιστές σε θέση μάχης

Εκατό ημέρες απομένουν μέχρι τις ευρωεκλογές (23-26 Μαΐου) και ενώ η προεκλογική περίοδος δεν έχει μπει ακόμη στην τελική της ευθεία, τα στρατόπεδα των ευρωπαϊστών και των εθνολαϊκιστών ήδη πολεμούν σκληρά μεταξύ τους για να κερδίσουν ψηφοφόρους. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται ο ανταγωνισμός μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας που εντάθηκε αυτή την εβδομάδα. Ο Εμανουέλ Μακρόν, που θεωρείται ο «ηγέτης» των ευρωπαϊστών, αναμένεται να ανακοινώσει το όραμά του για την Ευρώπη εντός της εβδομάδας που ξεκινάει αύριο. Ο ιταλός αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι θεωρείται πλέον ο «ηγέτης» των εθνολαϊκιστών, καθώς πήρε τα πρωτεία από τον ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν. Η διαμάχη Παρισιού – Ρώμης είναι καθαρά προεκλογική.

Ο Σαλβίνι, που προσπαθεί να εδραιωθεί στον νέο ηγετικό του ρόλο, τα βάζει με τον Μακρόν ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Χαρακτήρισε «φριχτό» πρόεδρο τον Μακρόν και προέτρεψε τους γάλλους ψηφοφόρους να μην ψηφίσουν το κόμμα του στις ευρωεκλογές. Οι σχέσεις Γαλλίας – Ιταλίας αναμένεται να επιδεινωθούν όσο πλησιάζουν οι ευρωεκλογές γιατί αυτό βολεύει τον Σαλβίνι, που παρουσιάζεται στους ψηφοφόρους σαν ο άνθρωπος που τα βάζει με την ευρωπαϊκή ελίτ, την οποία εκπροσωπεί ο Μακρόν.

Ο έτερος αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Εργασίας της Ιταλίας, ο Λουίτζι Ντι Μάιο του Κινήματος 5 Αστέρων (M5S), κατηγόρησε για τους δικούς του λόγους τη Γαλλία ότι είναι υπεύθυνη για τις ροές μεταναστών προς την Ευρώπη διότι «δεν σταμάτησε ποτέ να φέρεται αποικιοκρατικά» προς τις χώρες της Αφρικής που, ως αποτέλεσμα, παραμένουν φτωχές. Ηταν μια προσχεδιασμένη επίθεση και όχι κάποια από τις συνήθεις θεωρίες συνωμοσίας που «πετάει» το M5S, η οποία είχε ως στόχο να ξανακερδίσει τους ψηφοφόρους του που απομακρύνονται – όπως γίνεται φανερό και από τις δημοσκοπήσεις για τις περιφερειακές εκλογές στη Σαρδηνία στις 24 Φεβρουαρίου, στις οποίες εμφανίζει μεγάλη πτώση (29% από 42% στις προηγούμενες εκλογές).

Οι μεταναστευτικές ροές ήταν μειωμένες το 2018 σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές, αλλά το Μεταναστευτικό παραμένει το κορυφαίο ζήτημα στην ατζέντα των εθνολαϊκιστών εν όψει των ευρωεκλογών. Τα εθνολαϊκά κόμματα στα κράτη-μέλη έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους – για παράδειγμα, η Λέγκα του Σαλβίνι στην Ιταλία, το Κόμμα της Ελευθερίας στην Αυστρία και το Φιντέζ του Ορμπαν στην Ουγγαρία είναι φιλορωσικά, ενώ το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) στην Πολωνία παραμένει σφοδρά αντιρωσικό. Το Μεταναστευτικό είναι ένα ζήτημα που ενώνει όλα τα εθνολαϊκά κόμματα στην ΕΕ και τους επιτρέπει να πλασάρονται σαν μια πανευρωπαϊκή δύναμη. Το άλλο ζήτημα που τους ενώνει είναι το μένος τους εναντίον των Βρυξελλών.

Το ποτήρι ξεχείλισε

Ο Μακρόν προσπαθεί γενικώς να αποφύγει να σηκώσει το γάντι που του πετάει η Ρώμη για διάφορα ζητήματα (που κυμαίνονται από οικονομικά μέχρι την έκδοση ιταλών ακροαριστερών οι οποίοι κατηγορούνται για εγκλήματα που διέπραξαν στη δεκαετία του ’70 και έχουν βρει καταφύγιο στη Γαλλία). Ομως το ποτήρι ξεχείλισε όταν ο Ντι Μάιο πήγε στη Γαλλία για να συναντηθεί με το πιο ακραίο κομμάτι των «κίτρινων γιλέκων», που πραγματοποιούν βίαιες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις από τον Νοέμβριο, και μάλιστα χωρίς να συνεννοηθεί προηγουμένως με τη γαλλική κυβέρνηση όπως θα απαιτούσε το πρωτόκολλο. Ο Ντι Μάιο παρότρυνε τα «κίτρινα γιλέκα» να συνεχίσουν τις αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις τους και όλα αυτά, σύμφωνα με τον γαλλικό Τύπο, εξόργισαν τον Μακρόν.

Τελικά την Πέμπτη η Γαλλία ανακάλεσε τον πρεσβευτή της από τη Ρώμη στο Παρίσι «για διαβουλεύσεις», πράγμα που έχει να συμβεί στις γαλλοϊταλικές σχέσεις από το 1940. Ο Σαλβίνι και ο Ντι Μάιο «ακολουθούν την τυπικά λαϊκιστική προσέγγιση στην πολιτική, η οποία υπαγορεύει την ανάγκη να βρουν έναν εχθρό» είπε στον «Guardian» ο Ματία Ντιλέτι, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Σαπιέντσα της Ρώμης. «Η Γαλλία είναι ένας εύκολος στόχος και ο Μακρόν είναι το είδος του μέλους της ελίτ που τους αρέσει να χτυπούν γιατί είναι ακριβώς το αντίθετο από τους ίδιους».

Την ίδια άποψη έχει και ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Πάολο Τζεντιλόνι, ο οποίος δήλωσε στο Brookings Institution στην Ουάσιγκτον ότι «ένα από τα χαρακτηριστικά των εθνολαϊκιστών είναι η αναζήτηση εχθρών, εντός και εκτός της χώρας τους, προκειμένου να συσπειρώσουν τους ψηφοφόρους τους». Ομως πρόσθεσε ότι το να αναγάγουν σε εχθρό μια γειτονική και φιλική χώρα ξεπερνάει τα όρια. Η ανανέωση και επέκταση του συμφώνου φιλίας ανάμεσα στη Γαλλία και στη Γερμανία στα τέλη Ιανουαρίου είναι ένα ακόμη θέμα που εξοργίζει τους εθνολαϊκιστές, οι οποίοι πιστεύουν ότι ο «γαλλογερμανικός άξονας» επιβάλλει τις απόψεις του στην ΕΕ. Στόχος τους είναι μετά τις ευρωεκλογές να σπάσουν τον άξονα αυτόν, τον οποίο θεωρούν υπεύθυνο για τις αντιλαϊκές πολιτικές λιτότητας στην ΕΕ.

Πόλεμος εκ των έσω

Οι εθνολαϊκιστές έχουν πλέον αλλάξει άρδην τη στάση τους για τη διάλυση της ΕΕ. Στην προεκλογική τους εκστρατεία για τις ευρωεκλογές κάνουν σαφές ότι ζητούν να εκλεγούν στο Ευρωκοινοβούλιο όχι για να διαλύσουν την ΕΕ, αλλά για να την αλλάξουν εκ των έσω. Στόχος τους είναι να αποδυναμώσουν τις Βρυξέλλες και να ενισχύσουν την εξουσία των εθνικών κυβερνήσεων. Σε αυτή την αλλαγή στάσης των εθνολαϊκιστών συνέβαλε και το Brexit.

Πολλά ευρωσκεπτικιστικά κόμματα που ζητούσαν να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα στη χώρα τους για την αποχώρηση από την ΕΕ έβαλαν τα σχέδια αυτά στο συρτάρι όταν είδαν το χάος που επικράτησε στη Βρετανία μόλις πήρε αυτόν τον δρόμο. Παράδειγμα οι ακροδεξιοί Σουηδοί Δημοκράτες που εγκατέλειψαν πρόσφατα το αίτημά τους για δημοψήφισμα για το Swexit και επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης Σουηδίας – ΕΕ και σήμερα δηλώνουν ότι «θα περιμένουν να δουν τις επιπτώσεις του Brexit» επειδή πρέπει να επιδείξουν «πραγματισμό». Στο στρατόπεδο των ευρωπαϊστών, ο Μακρόν ετοιμάζει μια ομιλία για την Ευρώπη την οποία φιλοδοξεί να εκφωνήσει πριν από την επίσημη έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας στις αρχές Μαρτίου. Σύμφωνα με διαρροές από το περιβάλλον του, ο Μακρόν ετοιμάζεται να πάρει μια «ισχυρή πολιτική πρωτοβουλία», αλλά δεν είναι σαφές αν θα περιγράψει σε γενικές γραμμές την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η ΕΕ ή αν θα ανακοινώσει πιο συγκεκριμένες προτάσεις.

Ο Μακρόν αναζητεί φόρμουλα για να αποφύγει να υποδαυλίζει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα στρατόπεδα των ευρωπαϊστών και των εθνολαϊκιστών. Σκέπτεται να επικεντρώσει το ευρωπαϊκό του όραμα στην προστασία – μια Ευρώπη κυρίαρχη που προστατεύει τους πολίτες της στρατιωτικά, αφού θα αναλάβει την άμυνά της με δεδομένο ότι δεν μπορεί να στηρίζεται πια στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και οικονομικά, παρέχοντάς τους δίχτυ ασφαλείας απέναντι στις ανισότητες και στην οικονομική ανασφάλεια, αλλά και απαντώντας στις οικονομικές επιθέσεις της Ουάσιγκτον και της Κίνας.

Μια θετική εξέλιξη στον δρόμο προς τις ευρωεκλογές είναι ότι ο Στιβ Μπάνον, ο ακροδεξιός πρώην σύμβουλος του Τραμπ που ήρθε στην Ευρώπη για να ενώσει την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά εν όψει των ευρωεκλογών, έχει χάσει την ορμή του και δεν φαίνεται να τα καταφέρνει όπως πίστευε. Αν και συνεχίζει να προσπαθεί να βάλει «φιτιλιές» και να διχάσει – για παράδειγμα, αποκάλεσε τα «κίτρινα γιλέκα» «έμπνευση για ολόκληρο τον κόσμο» και τον αγώνα τους «μητέρα όλων των μαχών», ενώ χαρακτήρισε τον Μακρόν «μαριονέτα» σε συνέντευξή του αυτή την εβδομάδα -, η δυνατότητα επιρροής του αποδεικνύεται προς το παρόν περιορισμένη. Το κίνημα που ίδρυσε στις Βρυξέλλες μοιάζει να φυτοζωεί διότι δεν έχει προσελκύσει μεγάλα ονόματα του ευρωπαϊκού εθνολαϊκισμού και πολλές από τις δραστηριότητές του είναι παράνομες στα περισσότερα κράτη-μέλη λόγω της εθνικής τους νομοθεσίας περί χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων από το εξωτερικό.

Αλλαγή λεξιλογίου

Ενδιαφέρον έχει η εξέλιξη στο λεξιλόγιο εν όψει των ευρωεκλογών: ενώ μέχρι πρότινος τα δύο στρατόπεδα χαρακτηρίζονταν ως ευρωπαϊστές ή φεντεραλιστές εναντίον ευρωσκεπτικιστών ή εθνολαϊκιστών, σήμερα οι πρώτοι αυτοαποκαλούνται «προοδευτικοί» και οι δεύτεροι «εθνικιστές», για να τονίσουν ότι είναι υπέρ του έθνους-κράτους.

Οι πρώτοι διεκδικούν περισσότερες εξουσίες για τις Βρυξέλλες προκειμένου η ΕΕ να έχει μεγαλύτερο περιθώριο κινήσεων απέναντι στις προκλήσεις, μια ευρωπαϊκή κυριαρχία που δεν θα αντικαταστήσει τις εθνικές κυριαρχίες, αλλά θα τις συμπληρώσει στους τομείς όπου είναι πιο αποτελεσματική η συλλογική δράση. Οι δεύτεροι ζητούν μια Ευρώπη «light», μια «ένωση των ευρωπαϊκών εθνών», σύμφωνα με την έκφραση της ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία – της οποίας το κόμμα, ο Εθνικός Συναγερμός, υπολείπεται του μακρονικού LRM στις δημοσκοπήσεις για τις ευρωεκλογές (17,5% έναντι 22,5%) διότι τα «κίτρινα γιλέκα», που προς το παρόν κατεβαίνουν με τρεις διαφορετικές λίστες (13% συνολικά, αν κατέβαιναν ενωμένα θα ήταν τρίτο κόμμα), κόβουν ψήφους από το κόμμα της Λεπέν.

«Οι ευρωεκλογές ποτέ δεν εκπλήρωσαν την πολυεθνική τους διάσταση. Συνήθως αποτελούνται από δεκάδες παράλληλες προεκλογικές εκστρατείες σε καθεμία από τις οποίες κυριαρχούν τα εθνικά ζητήματα. Εφέτος όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οι ευρωεκλογές του Μαΐου έχουν πανευρωπαϊκά ζητήματα και πανευρωπαϊκή σημασία» υποστηρίζει η Αν Απλμπάουμ, αρθρογράφος της «Washington Post». «Είναι ειρωνικό ή ίσως και παράδοξο ότι αυτό οφείλεται στους ευρωσκεπτικιστές που κάνουν εφέτος μια προσπάθεια να συνεργαστούν πέρα από τις εθνικές γραμμές για να επιτύχουν κοινούς στόχους». Και καταλήγει: «Ο,τι και αν συμβεί, αυτή θα είναι η πιο ενδιαφέρουσα ευρωπαϊκή προεκλογική εκστρατεία στην Ιστορία, διότι αυτή τη φορά είναι τόσο πολλά αυτά που διακυβεύονται».