Εκατό χρόνια από την ίδρυση της Κομιντέρν

Και πρώτα πρώτα ένα «φάλτσο», στο οποίο έχω αναφερθεί και με άλλη ευκαιρία. Ακούω και διαβάζω «τραγούδησαν την Τρίτη Διεθνή» ή «τραγούδησαν τον ύμνο της Τρίτης Διεθνούς». Δεν υπάρχει ύμνος της Τρίτης Διεθνούς. Υπάρχει η «Διεθνής» («Εμπρός της Γης οι κολασμένοι…»), σε στίχους του Εζέν Ποτιέ και μουσική του Πιερ Ντεζετέ, την οποία το 1890 η Δεύτερη Διεθνής υιοθέτησε ως ύμνο του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος. Η σύγχυση προκύπτει πιθανότατα από το ότι το 1918 το καθεστώς των Μπολσεβίκων υιοθέτησε τη «Διεθνή» («L’Internationale») ως εθνικό ύμνο της νεοσύστατης Σοβιετικής Ενωσης (Σοβιετικής Ρωσίας για την ακρίβεια ακόμη τότε). Ολα αυτά βέβαια έως το 1944, οπότε η «Διεθνής» αντικαταστάθηκε από τον εθνικοπατριωτικής και μεγαλορωσικής χροιάς εθνικό ύμνο της Σοβιετικής Ενωσης αλλά και της σημερινής Ρωσίας – άλλωστε, ήδη από το 1943 ο Στάλιν είχε διαλύσει την Τρίτη Διεθνή, την Κομιντέρν, σαν χειρονομία καλής θελήσεως προς τους τότε συμμάχους του.

Στις αρχές του 1919 στον γαλλικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας αλλά και σε άλλες μονάδες δυνάμεων της Αντάντ που βρίσκονταν σε ρωσικό έδαφος υπήρξαν αρνήσεις εκτέλεσης διαταγών που έφταναν στα όρια της στάσης/ανταρσίας. Αυτό το κλίμα, ενισχύοντας την αισιοδοξία των Μπολσεβίκων ότι η παγκόσμια επανάσταση βρισκόταν επί θύραις, επιτάχυνε τις διαδικασίες για την ίδρυση ενός νέου οργανισμού που να συντονίζει «τη δράση του διεθνούς επαναστατικού προλεταριάτου». Ετσι, τις πρώτες μέρες του Μαρτίου του 1919 μαζεύτηκαν στη Μόσχα 34 «αντιπρόσωποι», συν 17 ακόμα με συμβουλευτική ψήφο. Στην πραγματικότητα, αρκετοί από αυτούς δεν εκπροσωπούσαν παρά μικρές ομάδες, κυρίως διανοουμένων. Επιπλέον, ο κύριος όγκος των παρόντων προερχόταν από χώρες όμορες προς τη Σοβιετική Ρωσία και ήδη εν πολλοίς υπό τον έλεγχό της (Ουκρανία, Λευκορωσία, Αρμενία, Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία, Πολωνία, Φινλανδία). Υπήρχαν επίσης ένας αντιπρόσωπος από τη Γαλλία, ένας από τη Μεγάλη Βρετανία αλλά χωρίς εξουσιοδότηση, ένας από τις Ηνωμένες Πολιτείες με αμφιλεγόμενη εξουσιοδότηση και ένας από τη Γερμανία, ο Αλμπερτ Εμπερλάιν.

Με λίγα λόγια, αυτή η συνάντηση, που στις 4 Μαρτίου 1919 θα αυτοαναγορευόταν σε ιδρυτικό συνέδριο της νέας Διεθνούς (θα γινόταν γνωστή ως Τρίτη Διεθνής, ή Κομμουνιστική Διεθνής, ή Κομιντέρν), πολύ απείχε από το να αποτελεί σύναξη των απανταχού εκπροσώπων του επαναστατικού προλεταριάτου. Και πολύ περισσότερο βέβαια, δεν αποτελούσε σύναξη του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος – ούτε καν το Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό Κόμμα (USPD), αριστερή διάσπαση του κραταιού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας (SPD), δεν είχε στείλει εκπρόσωπό του.

Ο Εμπερλάιν εξάλλου, ο οποίος εκπροσωπούσε το σχετικά πρόσφατα ιδρυμένο Κ.Κ. Γερμανίας (KPD), εφαρμόζοντας τις εντολές που είχε λάβει, ήταν αντίθετος με την ίδρυση νέας διεθνούς. Ηδη η Ρόζα Λούξεμπουργκ, έχοντας πληροφορηθεί τη σχετική πρόθεση των Μπολσεβίκων λίγο πριν δολοφονηθεί στις 15 Ιανουαρίου, είχε έντονες επιφυλάξεις για μια τέτοια εξέλιξη, ανήσυχη πάντα για τις αυταρχικές τάσεις και τις μπλανκιστικές/«πραξικοπηματικές» πρακτικές του Λένιν. Αφενός θεωρούσε ότι μια τέτοια κίνηση ήταν πρόωρη, καθώς πουθενά στην Ευρώπη δεν υπήρχαν ακόμη μαζικά κομμουνιστικά κόμματα, και αφετέρου είχε προβλέψει ότι, προφανώς, ο νέος αυτός οργανισμός θα ήταν «απολύτως ελεγχόμενος και καθοδηγούμενος από τη Μόσχα». Η εντολή, λοιπόν, που είχε ο Εμπερλάιν ήταν να αντιταχθεί στην ίδρυση μιας νέας Διεθνούς, και μάλιστα, σε περίπτωση που οι Ρώσοι σύντροφοι επέμεναν, να αποχωρήσει από τη συνάντηση.

Τη διάχυτη στη σύναξη επιφυλακτικότητα ως προς την ίδρυση νέας Διεθνούς θα ανατρέψει η παρέμβαση του Αυστριακού Καρλ Στάινχαρτ (ψευδώνυμο Γκρούμπερ), ο οποίος στις 3 Μαρτίου διαβεβαίωσε τους παρόντες ότι «η επανάσταση θα ξεσπάσει στην κεντρική Ευρώπη από μέρα σε μέρα». Ωστόσο, η επαναστατική πλημμυρίδα που προέβλεπε ο Στάινχαρτ, αλλά και οι Λένιν και Ζινόβιεφ από την πλευρά τους, σύντομα μετατράπηκε σε άμπωτη. Στη Βαυαρία, τον Απρίλιο, η τοπική Δημοκρατία των Συμβουλίων δεν άντεξε περισσότερο από τρεις βδομάδες. Στη Βιέννη, κάποια απόπειρα εξέγερσης τον Ιούνιο καταπνίγηκε σχεδόν εν τη γενέσει της. Ακόμα και το σοβιετικού τύπου καθεστώς του Μπέλα Κουν στη Βουδαπέστη δεν επιβίωσε παρά για περίπου τρεις μήνες, από τις 21 Μαρτίου έως την 1η Αυγούστου του 1919.

Μιλώντας στη συνδιάσκεψη που έμελλε να αυτοαναγορευτεί σε 1ο Συνέδριο της Κομιντέρν, ο Λένιν προέβλεψε ότι «η νίκη μας σε διεθνή κλίμακα είναι απολύτως βέβαιη», υποστήριξε ότι «εκτός από τη δικτατορία της αστικής τάξης και τη δικτατορία του προλεταριάτου δεν μπορεί να υπάρξει τίποτα ενδιάμεσο», και έκλεισε την παρέμβασή του αναφωνώντας «Ζήτω η Παγκόσμια Δημοκρατία των Σοβιέτ». Κατά τα άλλα, στο συνέδριο δέσποζε η μορφή του Ζινόβιεφ, ο οποίος όχι μόνο είχε τη διεύθυνση των εργασιών, αλλά ανέλαβε και πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής (ΙΚΚΙ) του νέου οργανισμού, θέση στην οποία παρέμεινε έως την «πτώση» του από κάθε κομματικό αξίωμα, το 1926. Οσο για τη γλώσσα του συνεδρίου, το οποίο ολοκληρώθηκε στις 6 Μαρτίου, αυτή ήταν η γερμανική, ως πιο οικεία στους περισσότερους παρόντες.

Αργότερα, αρχής γενομένης ήδη από το 2ο Συνέδριο (Ιούλιος-Αύγουστος 1920), όπου και υιοθετήθηκαν οι «σιδηροί» 21 Οροι για την εισδοχή ενός κόμματος στην Κομιντέρν, η μπολσεβικοποίηση του νεότευκτου οργανισμού θα γινόταν σταδιακά πλήρης, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί εν πολλοίς η Τρίτη Διεθνής σε ένα ακόμα εργαλείο στην υπηρεσία της ασκούμενης από τη Σοβιετική Ενωση εξωτερικής πολιτικής – το ίδιο ίσχυε, βέβαια, και για τις «θυγατρικές» οργανώσεις της (Κομμουνιστική Διεθνής Νέων, Κομμουνιστική Διεθνής Γυναικών, Κόκκινη Βοήθεια, κ.ά.).

Ολα αυτά όμως, αργότερα. Προς το παρόν, τον Μάρτιο του 1919, πριν από ακριβώς εκατό χρόνια, το συνέδριο που είχε μόλις ολοκληρώσει τις εργασίες του στη Μόσχα ούτε αντιπροσωπευτικό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, ούτε σαφή πολιτική γραμμή είχε μπορέσει να χαράξει, ούτε καν αποτελεσματικό μηχανισμό είχε κατορθώσει ακόμη να δημιουργήσει. Οι «σύνεδροι» είχαν απλώς συμφωνήσει σε κάποια απολύτως βασικά, κατά τους οργανωτές Μπολσεβίκους, όπως ήταν η «καταδίκη του κοινοβουλευτισμού» και η «δικτατορία του προλεταριάτου» ως στόχος. Και βέβαια, στο ότι «η προώθηση της παγκόσμιας επανάστασης» ήταν «άρρηκτα δεμένη με την υπεράσπιση του σοβιετικού καθεστώτος και της Σοβιετικής Ρωσίας». Οι βάσεις για την εργαλειοποίηση ενός ακόμα θεσμού/οργανισμού από τους Μπολσεβίκους είχαν τεθεί.

Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.