«Αυτοσχεδιάζοντας» στο μπαρόκ

Μαέστρος με εμπειρία στην μπαρόκ μουσική, ο Γιώργος Πέτρου ανάμεσα σε όλα τα έργα του ρεπερτορίου του ξεχωρίζει την «Επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα». Η όπερα του Μοντεβέρντι, την οποία θα διευθύνει στο Ηρώδειο την ερχόμενη Τρίτη και την ερχόμενη Τετάρτη (4 και 5 Αυγούστου), έχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά του, γιατί όπως ο ίδιος λέει «πρόκειται για το πιο συγκινητικό έργο που έχω κάνει και για μία από τις ωραιότερες μελοποιήσεις κειμένου στην ιστορία της μουσικής».

Η αλήθεια είναι πως το έργο δεν ήταν η πρώτη επιλογή του κ. Πέτρου και της Καμεράτα – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής για τη συμμετοχή τους στο εφετινό Φεστιβάλ Αθηνών. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό τής προ κορωνοϊού εποχής επρόκειτο να παρουσιάσουν την κεφάτη και φαντεζί «Ιταλίδα στο Αλγέρι» του Ροσίνι. Ηρθε όμως η πανδημία με τους περιορισμούς της και η «Ιταλίδα» με τα πολλά όργανα και τον επί σκηνής συνωστισμό πήρε αναβολή για πιο ήσυχες εποχές. Ο μπαρόκ «Οδυσσέας» που θέλει πιο μικρή ορχήστρα, πιο λίγους σολίστες και που μπορεί να αναδειχθεί και μέσα από μια λιτή σκηνοθεσία, την αντικατέστησε, δεν ήταν όμως λύση ανάγκης. Ηταν μια επιλογή που έγινε με αγάπη από τον μαέστρο που διευθύνει για τέταρτη φορά στην καριέρα του το αριστούργημα του Μοντεβέρντι.

«Η λιτή και απέριττη

ομορφιά της μουσικής»

Τι είναι όμως εκείνο που κυρίως τον συγκινεί στο βασισμένο στα ομηρικά έπη – ουσιαστικά στο τέλος της «Οδύσσειας» – έργο; «Η λιτή, απέριττη ομορφιά της μουσικής και ο ουσιαστικός τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται για να ντύσει τον λόγο» λέει ο Γ. Πέτρου, εξηγώντας πως όπως συμβαίνει και με άλλα μελοδράματα εκείνης της τόσο μακρινής εποχής, «της εποχής όπου η όπερα γεννήθηκε ως προσπάθεια αναβίωσης του αρχαίου δράματος, η μουσική και το τραγούδι υποστηρίζουν και υπογραμμίζουν το δράμα, χωρίς να έχουν τα στοιχεία επίδειξης και εντυπωσιασμού που απέκτησαν στα χρόνια που ήρθαν». Συγκινητική η ιστορία του Οδυσσέα και της πιστής Πηνελόπης που τον περίμενε αποκρούοντας τους φιλόδοξους μνηστήρες, τρυφερή η μουσική που έγραψε ο Μοντεβέρντι το 1639, όμως, πόσο ο «Οδυσσέας» που ακούμε σήμερα στις ηχογραφήσεις και που θα δούμε ανεβασμένο από την Καμεράτα, μοιάζει με τον «Οδυσσέα» που άκουσαν οι πρώτοι ακροατές του έργου, πίσω σε μια εποχή που τα όργανα ηχούσαν αλλιώς και η ανθρώπινη φωνή χρησιμοποιούνταν πιθανώς με άλλον τρόπο;

«Κωδικοποιημένες

οι παρτιτούρες»

«Η προσέγγιση του αγνώστου είναι η μεγάλη γοητεία του εγχειρήματος» λέει ο μαέστρος: «Οι συνθέτες εκείνης της εποχής, ανάμεσά τους και ο Μοντεβέρντι, μην έχοντας αίσθηση πως τα έργα τους θα έμεναν στην αιωνιότητα, αλλά και επειδή τότε έγραφαν τη μουσική αλλιώς, δεν μας άφησαν ακριβείς παρτιτούρες, όπως οι συνθέτες των μεταγενέστερων χρόνων, αλλά οδηγούς, παρτιτούρες κωδικοποιημένες τις οποίες δεν μπορείς να αποδώσεις αν δεν βρεις τον κώδικά τους ή αν δεν βρεις έναν δικό σου κώδικα για να τις διαβάζεις». Με λίγα λόγια, σε έργα σαν τον «Οδυσσέα», όπως παρουσιάζονται σήμερα «ακούμε εν μέρει τη μουσική γραμμή που έχει διασωθεί, ενώ όλα τα υπόλοιπα, τα γεμίσματα, είναι αυτοσχεδιασμοί – σύμφωνοι πάντα με το στυλ της εποχής το οποίο μαθαίνουμε μέσα από σημαντικές μουσικολογικές μελέτες». Οπότε, ο μαέστρος και οι μουσικοί του που καλούνται να διαβάσουν μια τέτοια παρτιτούρα δεν είναι απλώς ερμηνευτές, αλλά αναδημιουργοί, με διαφορετικές πιθανώς απόψεις ο καθένας. Γι’ αυτό και υπάρχουν ηχογραφήσεις στις οποίες τα ίδια κομμάτια ηχούν εντελώς διαφορετικά. Σε τέτοιες ηχογραφήσεις ανέτρεχε τα παλαιότερα κυρίως χρόνια και ο κ. Πέτρου «γιατί με ενδιέφερε πολύ να ακούω πως αντιμετώπιζαν οι άλλοι αυτά τα έργα, και ακόμα με ενδιαφέρει. Είναι ένα καλό σχολείο, μια χρήσιμη άσκηση στη διαδικασία να δημιουργήσεις τον δικό σου ηχητικό κόσμο».

Ιδανικοί ερμηνευτές

των κεντρικών ρόλων

Ο δικός μας Οδυσσέας και η Πηνελόπη του, ο κατά Μοντεβέρντι πολυμήχανος βασιλιάς και η βασίλισσά του, βρίσκουν τώρα ιδανικούς ερμηνευτές στα πρόσωπο του βαρύτονου Τάση Χριστογιαννόπουλου και της μεσοφώνου Μαίρης Ελεν Νέζη, για τους οποίους ο μαέστρος λέει πως «δεν ερμηνεύουν απλώς τους ρόλους τους, είναι οι ρόλοι! Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε πιο ιδανικούς τραγουδιστές». Ιδιαίτερα αξιόλογο είναι και το υπόλοιπο καστ που πλαισιώνει τους πρωταγωνιστές, με τον Βασίλη Καβάγια να ερμηνεύει τον Τηλέμαχο και τον Ευρύμαχο, τη Μίνα Πολυχρόνου την Αθηνά και τον Ερωτα, την Ελένη Βουδουράκη τη Μελανθώ και την Τύχη…

Τη σκηνοθεσία υπογράφει η Μαριάννα Κάλμπαρη, με την οποία ο κ. Πέτρου είχε συνεργαστεί πριν από χρόνια – «ήταν μια θαυμάσια συνεργασία» – στον «Ιούλιο Καίσαρα» του Χέντελ, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Η διεθνής συνέχεια και

ο ρόλος της πανδημίας

Μετά τον αθηναϊκό «Οδυσσέα» το ταξίδι του Γιώργου Πέτρου και της Καμεράτα/Armonia Atenea στον κόσμο του μπαρόκ θα συνεχιστεί με την παρουσίαση της όπερας του Πόρπορα «Carlo il Calvo» στο Bayreuth Baroque Opera Festival στις αρχές Σεπτεμβρίου και ακολούθως στη Βιέννη και στο Αμστερνταμ. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους θα εμφανιστούν οι διεθνούς φήμης κόντρα τενόροι Φράνκο Φατζιόλι και Μαξ Εμάνουελ Τσένσιτς και η υψίφωνος Γιούλια Λέζνεβα.

Ακολούθως ο κ. Πέτρου θα διευθύνει στη Γερμανία τον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ, μεταγραμμένο για μικρότερη ορχήστρα, σε μια παραγωγή που στήνεται πάνω στις απαιτήσεις των ημερών. «Εχει πράγματι κάτι αρχίσει να γίνεται και στην Ελλάδα και έξω» λέει ο μαέστρος, «εφευρίσκονται τρόποι ώστε να επαναλειτουργήσουν τα θέατρα και οι αίθουσες συναυλιών, τα πράγματα όμως είναι ακόμα ρευστά. Ακυρώθηκαν πολλές από τις δουλειές που είχα κλείσει, τώρα αρχίζω κι εγώ να επαναδραστηριοποιούμαι, είναι όμως αδύνατον να προχωρήσω σε έναν σωστό προγραμματισμό. Βλέποντας και κάνοντας λοιπόν, με την ελπίδα πως όλο αυτό που ζούμε θα μοιάζει γρήγορα με ένα κακό όνειρο και η μουσική θα ακουστεί ξανά, ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς».