400 χρόνια από τον θάνατο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ

Λίγα πιθανά πορτρέτα του, ένα αμφισβητούμενο χειρόγραφο, κάποιες αφιερώσεις με μάλλον άγνωστο αποδέκτη και ελάχιστα νομικά και διοικητικά έγγραφα, συμπεριλαμβανομένης της διαθήκης του. Από το μωσαϊκό της ζωής του Γουίλιαμ Σαίξπηρ εξακολουθούν να λείπουν πολλές ψηφίδες, παρά το γεγονός ότι εφέτος συμπληρώνονται 400 χρόνια από τον θάνατό του, τον Απρίλιο του 1616. Ο Σαίξπηρ υπήρξε εξάλλου εξαιρετικά σιωπηλός ως συγγραφέας: ουδέποτε διατυμπάνιζε τα πιστεύω του, δεν περιαυτολογούσε, ούτε καν συνήθιζε τις προσωπικές σημειώσεις – εισαγωγές στα έργα του. Το στίγμα του βασίζεται στα σωζόμενα θεατρικά έργα, στα ποιήματα, στα σονέτα του.

Οχι αποκλειστικά. Ο πιο πολυδιαβασμένος και μελετημένος συγγραφέας της αγγλικής γλώσσας έχει επηρεάσει σημαντικά συγγραφείς, ποιητές, μουσουργούς, ερευνητές.

Παγκόσμια η επιρροή του

Μελετητές έχουν εντοπίσει 20.000 μουσικά κομμάτια εμπνευσμένα από τα έργα του Σαίξπηρ, με κορυφαία τον «Οθέλλο» και τον «Φάλσταφ» του Τζουζέπε Βέρντι, ενώ εντοπίζουν το ίχνος του σε λογοτεχνικά έργα του Τόμας Χάρντι, του Γουίλιαμ Φόκνερ, του Καρόλου Ντίκενς, ακόμη και του Γιώργου Σεφέρη.

Ο τίτλος του σημαντικότερου μυθιστορήματος του Φόκνερ «The Sound and the Fury» («Η βουή και η μανία») είναι εμπνευσμένος από τον «Μακμπέθ».

Ο «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος», τίτλος του διασημότερου μυθιστορήματος του Χάξλεϊ, προέρχεται από την «Τρικυμία».

Στους μονολόγους του αμερικανού μυθιστοριογράφου Χέρμαν Μέλβιλ περιλαμβάνονται κομμάτια του έργου του κορυφαίου δραματουργού, ενώ ο καπετάνιος Αχαάβ στο «Μόμπι Ντικ» θεωρείται εμπνευσμένος από τον Βασιλιά Ληρ.

Μελετώντας τον Σαίξπηρ, ο Οντεν έγραψε το πιο σημαντικό από τα τέσσερα συνθετικά του έργα, «Η θάλασσα και ο καθρέφτης» –σχόλιο στη σαιξπηρική «Τρικυμία». Αυτό ακριβώς το ποίημα θα τον καθιέρωνε ως ποιητή πρώτης γραμμής.

Ο πασίγνωστος στίχος του Σεφέρη «Κι α με δικάσετε να πιω το φαρμάκι, ευχαριστώ» στο τρίτο μέρος της «Κίχλης», ενέχει το «κι αν θα μου δώσετε φαρμάκι θα το πιω» από τον «Βασιλιά Ληρ».

Ο Πολωνός Γιαν Κοτ με τη μελέτη του «Σαίξπηρ, ο σύγχρονός μας» επιχειρεί να αναδείξει το αποτύπωμα του Σαίξπηρ πάνω στο έργο του Μπέκετ και του Ιονέσκο.

Η προσέγγισή του επηρέασε σαφώς τον «Μακμπέθ» του Ρόμαν Πολάνσκι και τον «Βασιλιά Ληρ» του Πίτερ Μπρουκ.

Οι λέξεις και οι αριθμοί

Ειδικοί επιστήμονες τονίζουν ότι φράσεις και στίχοι από τα έργα του Σαίξπηρ έχουν ενσωματωθεί στην καθομιλουμένη. Εκφράσεις όπως «with bated breath» (με κομμένη την ανάσα) από τον Εμπορο της Βενετίας ή «it was a foregone conclusion» (ήταν αναπόφευκτο) από τον Οθέλλο προφέρονται από τα χείλη των σύγχρονων Βρετανών.

Λογικό, θα πει κανείς, για κάποιον που χειριζόταν με ζηλευτή δεξιοτεχνία τον λόγο.Η λογοτεχνική στατιστική, βάσει μετρήσεων που διενήργησαν ηλεκτρονικοί υπολογιστές, αποφαίνεται άλλωστε ότι ο Σαίξπηρ χρησιμοποίησε31.534 διαφορετικές λέξεις. Τις 846 περισσότερο από 100 φορές την καθεμία. 14.376, δηλαδή σχεδόν τις μισές, τις χρησιμοποίησε άπαξ. Που σημαίνει ότι γνώριζε περίπου 65.000 λέξεις, με τον μέσο αγγλόφωνο να γνωρίζει σήμερα 10.000-20.000.

Οι αντισαιξπηριστές, όλοι όσοι υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας, ισχυριζόμενοι ότι ο Σαίξπηρ δεν είναι ένα αλλά πολλά πρόσωπα, θα έτριβαν τα χέρια τους…Κοινό σημείο όλων των θεωριών, ότι ο Σαίξπηρ είναι υπερβολικά ευφυής για να είναι μόνο ένα πρόσωπο.

Η εκδοχή αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι τα έργα του είναι πλούσια σε ειδικές γνώσεις, από τη Νομική, την Ιατρική και τις Πολιτικές Επιστήμες ως τη ζωή στην Αυλή, τη θάλασσα, την αρχαιότητα.

Η αντισαιξπηρική τάση έχει τις ρίζες της στον 19ο αιώνα και στην προσπάθεια της Ντίλια Μπέικον να αποδείξει ότι ο Σαίξπηρ ήταν απατεώνας. Παρά την αποτυχία του βιβλίου που συνέγραψε η ίδια, διαδόθηκε η άποψη που υποστήριζε ότι ο Σαίξπηρ δεν ήταν παρά ο Φράνσις Μπέικον –υποστηρίχθηκε δε από τον Μαρκ Τουέιν και τον Χένρι Τζέιμς.

Ο Πίτερ Ακρόιντ, ένας από τους πιο έντιμους βιογράφους του Σαίξπηρ, αγνοεί πλήρως τα σενάρια αυτά και επικεντρώνεται στην ερμηνεία της δημιουργίας του. Κατά τον Ακρόιντ, ο Σαίξπηρ βρέθηκε στον κατάλληλο τόπο την κατάλληλη στιγμή. Φτάνει στο Λονδίνο σε μια εποχή εκρηκτικής ενέργειας και συναντά ένα ρεύμα δημιουργικότητας στη ροή του οποίου αφήνεται και ο ίδιος. Παρά το γεγονός ότι άλλοι σύγχρονοί του συγγραφείς, όπως οι Κιντ και Μάρλοου, διέθεταν τα πνευματικά εφόδια που τους είχε εξασφαλίσει η πανεπιστημιακή τους μόρφωση, ο νεαρός επαρχιώτης Σαίξπηρ (που ως παιδί «διάβαζε μανιωδώς») κατάφερε να απογειώσει τη δραματική τέχνη μεταγγίζοντας σε αυτήν τη βαθιά γνώση της σκηνικής πράξης που του προσέφερε η πολύχρονη και καθημερινή συνύπαρξή του με τους ανθρώπους και τους όρους του επαγγέλματος του ηθοποιού.

Είναι πάντως γεγονός ότι τα κατά καιρούς σενάρια μάλλον ενίσχυσαν τον αντίκτυπο του έργου του Σαίξπηρ, με τον ίδιο να υπερβαίνει τα όρια του ιστορικού προσώπου και να γίνεται πλέον ακαδημαϊκή εμμονή.