Παρόλη την εντυπωσιακή δυναμική, που έχει αναπτύξει, εν όψει των Ευρωεκλογών του Ιουνίου, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), και, παρότι προγνωστικά την εμφανίζουν πρώτο κόμμα στις εκλογές των κρατιδίων της Θουριγγίας, του Βραδεμβούργου και της Σαξονίας, τον προσεχή Σεπτέμβριο, «διαβλέπω ως πολύ απίθανη μια μεγάλη εκλογική επιτυχία για την AfD σε ομοσπονδιακό επίπεδο τα επόμενα χρόνια, καθώς υπάρχει ένα ισχυρό δημοκρατικό κέντρο στη Γερμανία», υπογραμμίζει καθησυχαστικός στο ΒΗΜΑ ο Σύμβουλος Πολιτικής για τον Εξτρεμισμό (με εξειδίκευση στον δεξιό Εξτρεμισμό) και την Αντιτρομοκρατία στο Τμήμα Διεθνούς Πολιτικής και Ασφάλειας του Iδρύματος Κόνραντ Αντενάουερ (Konrad-Adenauer-Stiftung), Φέλιξ Νόιμαν.
Αυτό υπογραμμίζεται «από τις τρέχουσες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα», προσθέτει ο γερμανός ειδικός. Η Γερμανία δεν θα διολισθήσει ξανά σε καταστάσεις ανάλογες με της δεκαετίας του 1930, καθώς έχουμε ένα εξαιρετικά λειτουργικό συνταγματικό κράτος. Η δημοκρατία στη Γερμανία είναι αρκετά ισχυρή και διαθέτει επαρκή μέσα για να αμυνθεί».
Παρόλα αυτά, ο κυβερνητικός συνασπισμός «είναι διχασμένος σε πολλά πολιτικά ζητήματα», παραδέχεται ο Φ. Νόιμαν, με αντίκτυπο «στην αποτελεσματικότητα» των ενεργειών του (σ.σ: η συνέντευξη έγινε προτού αποκαλυφθεί το σκάνδαλο της υποκλοπής των συνομιλιών μεταξύ του αρχηγού της Πολεμικής Αεροπορίας, Αντιστράτηγου Ινγκο Γκέρχαρζτ και υψηλόβαθμων αξιωματικών των Ένοπλων Δυνάμεων της Γερμανίας από τη Μόσχα). Εξάλλου, «η AfD τροφοδοτείται από την έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτική», προσθέτει.
Απαγορεύσεις πολιτικών κομμάτων. Ένα εξαιρετικά επίκαιρο θέμα εσχάτως και στην Ελλάδα και στη Γερμανία. Παρά την ευρωπαϊκή νομοθετική πανσπερμία, υπάρχει μια «σαφής κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση», υπογραμμίζει η Επιτροπή της Βενετίας, κι αυτή είναι «μια κοινή δημοκρατική κληρονομιά ότι τα πολιτικά κόμματα δεν απαγορεύονται, ούτε διαλύονται». Ωστόσο, προκαλεί εντύπωση το πρόσφατο διάβημα της Ένωσης Δικηγόρων και της Ένωσης Γερμανών Δικαστών, προς την κυβέρνηση, μέσω του οποίου τόνιζαν την «επίθεση στο φιλελεύθερο συνταγματικό κράτος» από την Εναλλακτική για τη Γερμανία Θουριγγίας, μετά τη συνωμοτική συνάντησή της με μέλη της εξωκοινοβουλευτικής ακροδεξιάς, στη βάση μιας ακραία ρατσιστικής ατζέντας για τη δίωξη μεταναστών κ.λπ. Το συγκεκριμένο διάβημα εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο το γερμανικό σύνταγμα είναι σε θέση να προστατεύσει τη δημοκρατία, κυρίως δε όταν, σε αντίθεση με το ελληνικό ανεκτικό μοντέλο, έχει κατασταλτική λειτουργία (μαχόμενο μοντέλο);
Ο Βασικός Νόμος αποτελεί τη βάση για διάφορες επιλογές για την προστασία της δημοκρατίας στη Γερμανία – αυτή η αρχή ονομάζεται αμυντική δημοκρατία (Wehrhafte Demokratie). Ως εκ τούτου, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας είναι σε θέση να αναλάβει δράση κατά εξτρεμιστικών κομματικών και μη κομματικών δομών. Το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο έχει την ευκαιρία να διασφαλίσει την τήρηση των βασικών αρχών της ελεύθερης δημοκρατίας. Για παράδειγμα, υπήρξαν δύο επιτυχημένες ανάλογες απαγορεύσεις κομμάτων στη Γερμανία: του Σοσιαλιστικού Κόμματος του Ράιχ (SRP), το 1952, και του Σταλινικού Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας (KPD), το 1956.
Η περίπτωση της AfD δεν συνιστά κίνδυνο; Προς τι το κοινό διάβημα εναντίον της προς την κυβέρνηση;
Η AfD θα πρέπει να εκληφθεί ως σοβαρή απειλή για τη γερμανική δημοκρατία. Κι αυτό μπορεί να καταδειχθεί από διάφορες πτυχές. Καταρχάς, η ατμόσφαιρα στα κοινοβούλια έχει αλλάξει – όλα τα δημοκρατικά κόμματα το επισημαίνουν. Άλλαξε και η επιλογή του λεξιλογίου, όχι μόνο στην πολιτική, αλλά και γενικότερα. Σε ό,τι αφορά τους συνταγματικούς θεσμούς, θα μπορούσαν επίσης να υπάρξουν μεγάλες προκλήσεις, εάν αναλάβουν κεντρικές θέσεις αξιωματούχοι της, απορρίπτοντας την ελεύθερη δημοκρατική βασική τάξη.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πιο σημαντικές πτυχές που πρέπει να αναφέρουμε σε σχέση με την AfD. Ωστόσο, η Γερμανία δεν θα διολισθήσει ξανά σε καταστάσεις ανάλογες με της δεκαετίας του 1930, καθώς έχουμε ένα εξαιρετικά λειτουργικό συνταγματικό κράτος, ένα ευρύ δημοκρατικό κοινό και πολλούς πολιτικούς που ενδιαφέρονται για την επιβίωση της δημοκρατίας μας. Φυσικά, αυτό δεν υποβαθμίζει τις απειλές και τις προκλήσεις που θέτει η AfD, αλλά πιστεύω ότι η γερμανική δημοκρατία είναι αρκετά ισχυρή και διαθέτει επαρκή μέσα για να αμυνθεί.
Δεν χρειάζεται επομένως αλλαγές ή προσθήκες το άρθρο 18 του γερμανικού Συντάγματος ενάντια στη νεοναζιστική απειλή της; Υπάρχουν ήδη οι θεσμικές δικλείδες ασφαλείας; Τότε, για ποιο λόγο ζητούν οι νομικοί από την κυβέρνηση να λάβει μέτρα;
Αυτή τη στιγμή στη Γερμανία διεξάγεται μια συζήτηση σχετικά με την εφαρμογή της επιλογής του άρθρου 18 του βασικού νόμου στον επικεφαλής της AfD Θουριγγίας, Μπγιέρν Χέκε.
Το παράρτημα του κόμματος ήδη παρακολουθείται από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την Προστασία του Συντάγματος ως «ξεκάθαρα δεξιά εξτρεμιστική».Είναι εφικτή αυτή η απαγόρευση με την εφαρμογή του άρθρου 18;
Από νομικής άποψης, θα ήταν πιθανώς δυνατό και μια αίτηση για αυτή τη διαδικασία έχει συγκεντρώσει πολλές υπογραφές από τους πολίτες. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν αυτό το σχέδιο θα μπορούσε ρεαλιστικά να εφαρμοστεί.
Για ποιο λόγο;
Δεν έχει ξαναυπάρξει ανάλογη περίπτωση στο παρελθόν. Επιπροσθέτως, υπάρχουν τα ζητήματα της διάρκειας της διαδικασίας, της αβεβαιότητας του αποτελέσματος και της πιθανότητας θυματοποίησης του Χέκε. Κατά τη γνώμη μου, ένα τέτοιο βήμα πρέπει να γίνει μόνο μετά από προσεκτική εξέταση – κυρίως επειδή υπάρχουν άλλες δυνατότητες για αμυντική δημοκρατία (Wehrhafte Demokratie).
Η κυβέρνηση θα μπορούσε να περιορίσει την επιρροή της AfD εάν είχε καλύτερες επιδόσεις και σύμπνοια; Και αυτό, όχι αποκλειστικά δια της συνταγματικής οδού;
Δεν αποτελεί μυστικό ότι η σημερινή κυβέρνηση διχάζεται σε πολλά πολιτικά ζητήματα. Αποτελεί επίσης αποκλειστικά ένα λογικό συμπέρασμα ότι αυτή η διαίρεση έχει αντίκτυπο στην αποτελεσματικότητα των ενεργειών της. Για αυτόν τον λόγο, θα υποστήριζα ότι μια κυβέρνηση που λειτουργεί καλύτερα, είναι πιο αποτελεσματική και επικοινωνεί με μεγαλύτερο επαγγελματισμό, θα μπορούσε να ενισχύσει την εμπιστοσύνη στην πολιτική, τους πολιτικούς θεσμούς και τις πολιτικές διαδικασίες γενικότερα. Αυτό θα σήμαινε επίσης ότι λιγότεροι άνθρωποι θα οδηγούνταν στην αγκαλιά της AfD, η οποία τροφοδοτείται από την έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτική. Ως εκ τούτου, θα έλεγα ότι η χρηστή διακυβέρνηση θα διασφάλιζε πρωτίστως ότι λιγότερα άτομα θα εντάσσονταν στην AfD. Ταυτόχρονα θα μπορούσε να υπάρξει κι η «παρενέργεια» η AfD να έχανε τη συνολική υποστήριξή της.
Επιπροσθέτως, η σημερινή κυβέρνηση λαμβάνει αποφάσεις που αντιμετωπίζουν μεγάλες αποδοκιμασίες στον πληθυσμό. Οι διαμαρτυρίες των αγροτών, στον απόηχο των κυβερνητικών αποφάσεων, είναι μόνο ένα παράδειγμα.
Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο θα διεξαχθούν στη Θουριγγία ,το Βραδεμβούργο και τη Σαξονία κρατιδιακές εκλογές. Και στα τρία κρατίδια η Εναλλακτική για τη Γερμανία εμφανίζεται πρώτο κόμμα. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την πολιτική στη χώρα εν γένει; Ποιο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα για την AfD;
Οι τρέχουσες προβλέψεις όντως βλέπουν την AfD πολύ ισχυρή στα τρία ομοσπονδιακά κρατίδια. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη πολύς χρόνος για τα δημοκρατικά κόμματα να προετοιμαστούν για την προεκλογική εκστρατεία και να κερδίσουν τους ψηφοφόρους.
Στην περίπτωση που η AfD επιτύχει στις εκλογές, επί του παρόντος κανένα από τα κόμματα που αναμένεται να εκλεγούν στα περιφερειακά κοινοβούλια δεν θα μπορούσε να συνασπιστεί μαζί της.
Αυτό πρακτικά τι σημαίνει;
Ότι η AfD θα μπορούσε να κυβερνήσει ως μειοψηφία ή ότι θα δημιουργούνταν μια μεγάλη συμμαχία μεταξύ πολλών δημοκρατικών κομμάτων, τα οποία θα έπρεπε να συνεργαστούν μεταξύ τους. Και τα δύο σενάρια είναι άκρως υποθετικά και αφήνουν περιθώρια για εικασίες σε αυτό το στάδιο. Ωστόσο, δεν διαβλέπω μια μεγάλη εκλογική επιτυχία για την AfD σε ομοσπονδιακό επίπεδο ως πολύ απίθανη τα επόμενα χρόνια, καθώς υπάρχει ένα ισχυρό δημοκρατικό κέντρο στη Γερμανία. Αυτό υπογραμμίζεται εξάλλου από τις τρέχουσες διαδηλώσεις σε όλη τη Γερμανία.
Τι απαντά η έρευνά σας στο ερώτημα γιατί η AfD και γενικά οι ακροδεξιές δυνάμεις έχουν αναπτύξει τόσο εντυπωσιακή δυναμική πανευρωπαϊκά, παρότι ήδη υπονοήσατε ως αίτιο τις διαφωνίες και την αρρυθμία του κυβερνητικού συνασπισμού;
Υπάρχουν ποικίλες εξηγήσεις για την επιτυχία των δεξιών εξτρεμιστικών κομμάτων στην Ευρώπη –δεν υπάρχουν δύο ίδιες χώρες στο θέμα αυτό. Δεν υπάρχει ένας λόγος για την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων. Η απώλεια εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς και τη δημοκρατία γενικότερα παίζει σίγουρα καθοριστικό ρόλο. Η ανεπαρκής πολιτική, η οποία συχνά δεν επικοινωνείται πολύ καλά, είναι ένας άλλος λόγος. Δεν πρέπει να υποτιμάται ούτε η επιρροή των κοινωνικών και εναλλακτικών μέσων, καθώς τα fake news μπορούν να διαδοθούν πολύ γρήγορα μέσω πλατφορμών όπως το X, το Facebook ή το Telegram. Στις εναλλακτικές πλατφόρμες, όπως το Telegram, τα fake news που διακινούνται σπάνια ή ποτέ δεν διαγράφονται, ενώ έχουν μεγάλο αριθμό αποδεκτών. Στη Γερμανία, διαπιστώνουμε ότι κανένα δημοκρατικό κόμμα δεν δημοσιοποιεί τόσο αποτελεσματικές εκστρατείες στο διαδίκτυο όπως η AfD. Για άλλη μια φορά, αυτές είναι απλές απαντήσεις σε σύνθετα ερωτήματα που δείχνουν συγκεκριμένα «τις ελίτ» κατηγορώντας τις για την τρέχουσα κατάσταση.
Ενώ επιπροσθέτως, πρέπει να συνυπολογιστούν στα αίτια και οι πολλαπλές κρίσεις στις αντίστοιχες χώρες, στην Ευρώπη και παγκοσμίως -όπως οι χρηματοπιστωτικές και οικονομικές κρίσεις, η πανδημία του κορωνοϊού και ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας- που προκαλούν αβεβαιότητα. Οι δεξιές εξτρεμιστικές δυνάμεις εκμεταλλεύονται αυτή την αβεβαιότητα και στη συνέχεια προσφέρουν απλές απαντήσεις σε εξαιρετικά περίπλοκα ζητήματα – συνήθως «στολισμένα» με μια ξεκάθαρη εικόνα του εχθρού.
Στις δε ευρωεκλογές, τα ακροδεξιά κόμματα έχουν συχνά το πλεονέκτημα να είναι τα μόνα που είναι ξεκάθαρα αντίθετα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, η στάση της AfD απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μοναδική σε σύγκριση με τα άλλα κόμματα, κάτι που θα μπορούσε επίσης να έχει θετική επίδραση στο εκλογικό της αποτέλεσμα. Αυτό συνολικότερα δεν πρέπει να υποτιμηθεί ως πιθανός λόγος για την εκλογική επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων.
Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου; Περιορίζεται στη συζήτηση και στην έκδοση ψηφισμάτων (για την έξαρση του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας). Ειδικότερα, σχετικά με τη διαχείριση νεοφασιστικών-νεοναζιστικών κομμάτων-ομάδων, διεξήχθησαν στο πρόσφατο παρελθόν δύο συζητήσεις. Η μια για τις συλλήψεις των 25 ακροδεξιών μελών της οργάνωσης «Πολίτες του Ράιχ» (Reichsbürger), που σχεδίαζαν πραξικόπημα στη Γερμανία. Η έτερη για την πορεία των φασιστών στη Ρώμη (28.10.22) – χωρίς όμως τη έκδοση ψηφίσματος και στις δυο περιπτώσεις. Και το ψήφισμα του 2018 για τη γενική απαγόρευση όλων των νεοναζιστικών ομάδων, δεν είχε δεσμευτικότητα για τα κράτη -μέλη. Πρέπει, μπορεί να κάνει η ΕΕ κάτι πιο δραστικό;
Υιοθετώντας καλές πολιτικές, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να ενισχύσει την αποδοχή των πολιτικών θεσμών και της δημοκρατίας γενικότερα. Οι πολιτικές αποφάσεις που επηρεάζουν όλους τους πολίτες της ΕΕ θα πρέπει να επικοινωνηθούν καλύτερα. Συχνά δεν γίνονται γνωστά όσα επιτυγχάνονται χάρη στο έργο των βουλευτών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όπως η εύκολη ανταλλαγή αγαθών, η ομαλή περιαγωγή της κινητής τηλεφωνίας και σύντομα τα ομοιόμορφα καλώδια φόρτισης. Ιδιαίτερα με περισσότερη δουλειά στις αγροτικές περιοχές –όπου τα ακροδεξιά κόμματα είναι συχνά ισχυρότερα– η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να βελτιώσει τη θέση της και έτσι να ενισχύσει τις δημοκρατικές δυνάμεις.
Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να παράσχει οικονομική υποστήριξη για έργα της κοινωνίας των πολιτών, τόσο σε αγροτικές όσο και σε αστικές περιοχές. Συχνά αυτά είναι τα μικρότερα projects και οι οργανώσεις που εργάζονται κατά του δεξιού εξτρεμισμού και ενισχύουν τη δημοκρατία συνήθως στερούνται χρηματοδότησης.
