Το άρθρο αυτό βασίζεται σε δύο πρόσφατα βιβλία των:

  1. The wake up call, John Micklethwait and Andrian Wooldridge, Short Books, 2020, 114 σελ.
  2. Quoi qu’ il en coute, Albin Michel, 2020, 252 σελ.

Ο αρχισυντάκτης του Bloomberg News John Micklethwait και ο αρθρογράφος του περιοδικού The Economist Adrian Wooldridge σε ένα βιβλίο σύντομο και έντονο προσπαθούν να προσδιορίσουν αυτό που έκανε τη διαφορά μεταξύ των χωρών που τα πήγαν αρκετά καλά με την υγειονομική κρίση και τις άλλες. Αναλύοντας τις απαντήσεις που έχουν δώσει αυτά τα κράτη για την αντιμετώπιση της πανδημίας, οι δύο συγγραφείς αντλούν μια σειρά μαθημάτων σχετικά με τη διακυβέρνηση των δυτικών χωρών, σε σχέση με ορισμένα ασιατικά έθνη όπως, η Κίνα, η Ν. Κορέα και η Ιαπωνία.

Μερικές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις

Μια πρώτη παρατήρηση των συγγραφέων είναι ότι οι χώρες που δεν επενδύουν στο δημόσιο τομέα, θα τους στοιχίσει στο τέλος αρκετά ακριβά. Ωστόσο, το δυτικό μοντέλο δεν βασίζεται σε μια γεωγραφική πραγματικότητα, αλλά σε μια πολύ ισχυρή εκτίμηση της ατομικής ελευθερίας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η οποία οδήγησε σταδιακά στην άποψη ότι οι επενδύσεις στο κράτος ήταν αναποτελεσματικές και δαπανηρές και ότι, όπου ο ιδιώτης μπορούσε να παρέμβει, η δημόσια διοίκηση έπρεπε να του κάνει χώρο για αυτό.

Αυτή η «δημιουργική καταστροφή» δεν είναι νέα. Οι δύο συγγραφείς μας υπενθυμίζουν ότι, από την Ιταλική αναγέννηση έως τον αμερικανικό φιλελευθερισμό, η επένδυση μέσα στις κρατικές δομές, είχε συχνά προκαλέσει τις οικονομικές και πνευματικές ελίτ. Στο μέσον της περιόδου 1960 ήταν η τελευταία φορά που ο δημόσιος και ιδιωτικός τομέας αντιμετωπίστηκαν εξίσου. Από την άλλη πλευρά, το μοντέλο της νοτιοανατολικής Ασίας (παράδειγμα η Σιγκαπούρη), το οποίο συνίσταται να αφιερώνει σημαντικές πηγές στην κατασκευή ενός κραταιού δημόσιου τομέα (και κυρίως του τομέα της υγείας), ανέπτυξε μια ικανότητα ανθεκτικότητας πολύ ανώτερη από αυτή που έδειξαν ορισμένα κράτη της Δύσης μέσα στα οποία το δημόσιο κακοποιήθηκε, ακόμη και περιφρονήθηκε. Σε ένα δεύτερο σημείο και αντίθετα με ότι ισχύει και μπορεί να διαβαστεί από εδώ και από εκεί, η τεχνολογία δεν είναι ένας παράγοντας συλλογικής ανθεκτικότητας. Αντίθετα, δημιουργεί απομόνωση και ανισότητες και ξηλώνει την έννοια του συλλογικού και της κοινότητας που χαρακτήριζε άλλοτε τις δυτικές δημοκρατίες. Αυτές οι δύο παρατηρήσεις δεν σημαίνουν ότι οι ασιατικές χώρες δεν πραγματοποίησαν λάθη ή ότι το κινέζικο πολιτικό μοντέλο, στους αντίποδες του δικού μας, δεν παρήγαγε μόνο θετικά αποτελέσματα.

Αυτό το βιβλίο αποτελεί ένα κουδούνι συναγερμού για τις συστημικές αστοχίες που η πανδημία έκανε να εμφανιστούν και κυρίως να δημιουργηθεί ένα προβλεπτικό σύστημα προετοιμασίας για επόμενες κρίσεις.

Η μετά Covid εποχή

Ο δημοσιογράφος Francois Lenglet στο βιβλίο του «Quoi qu’il en coute» (ό,τι και αν κοστίζει), αναλύει με τρομακτικό αλλά και συναρπαστικό τρόπο τον μετά covid κόσμο, σε οικονομικό, πολιτικό και γεωπολιτικό επίπεδο.

Στην ανάλυση που επιχειρεί, διακρίνει τέσσερα βασικά μέρη:

  • Ο κόσμος του υπερδανεισμού,
  • Η επανάσταση των ρομπότ,
  • Το «κράτος – στρατηγός» περιθωριοποιείται από το «κράτος – πρόνοια»,
  • Η μακρά έκλειψη του φιλελευθερισμού.

Υπερδανεισμός

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι ο υπερδανεισμός θα εμποδίσει τελικά την ανάπτυξη. Μέχρι στιγμής, βρήκαμε καταφύγιο με μηδενικά επιτόκια, σύντομα αρνητικά ή με την «εμπότιση» του χρηματοπιστωτικού συστήματος με τη δημιουργία χρήματος. Αλλά στο τέλος, θα πρέπει να ξεφορτωθούμε από αυτό το χρέος. Το αποτέλεσμα θα είναι βέβαια ότι δεν μπορούμε να το ξεφορτωθούμε χωρίς να καταστρέψουμε το κεφάλαιο, δηλαδή την αποταμίευση. Δάνειο και αποταμίευση είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος: εάν κάποιος δανείζεται, είναι διότι κάποιος άλλος του δάνεισε χρήματα από την αποταμίευσή του. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι με τον υπερδανεισμό, είναι ο καρπός της εργασίας τους που παίζεται διαμέσου των χρημάτων που κατόρθωσαν να κερδίσουν. Όταν τίθεται το θέμα του «σβησίματος» του χρέους που διακρατείται από τις κεντρικές τράπεζες, υπάρχει ο κίνδυνος να υπονομευθεί η εμπιστοσύνη στο νόμισμα. Όλο αυτό θα τελειώσει άσχημα με μια τεράστια χρηματοοικονομική κρίση που θα εξαντλήσει τις αποταμιεύσεις.

Η επανάσταση των ρομπότ

Μέσα στον κλάδο της παραγωγής και της παράδοσης, μια επανάσταση επιταχύνεται, η οποία ξεκίνησε επίσης πριν από την επιδημία, αυτή της ρομποτοποίησης των θέσεων εργασίας. Για υγειονομικούς λόγους (ο φόβος μετάδοσης) και της οργάνωσης (η ανάγκη να διατηρηθεί μια φυσική απόσταση μεταξύ των εργαζομένων). Οι βιομηχανίες του ρομπότ, αμερικάνικες ή ιαπωνικές, όπως η Yaskawa, παρατηρούν μια ισχυρή επιτάχυνση των πωλήσεων αυτοματισμού. Η γεωργία επίσης υποχρεώθηκε να προσφύγει στον αυτοματισμό, λόγω της καραντίνας που απαγόρεψε τη συγκομιδή και το κλείσιμο των συνόρων, κυρίως στην Ευρώπη (απαγόρευση άφιξης φθηνού εργατικού δυναμικού για τις εργασίες συγκομιδής). Ένα απτό παράδειγμα, αποτελεί μια επιχείρηση στο Cambridge που ανέπτυξε ένα ρομπότ συλλέκτη για φράουλες ώριμες και κατόπιν ταξινομημένες ανά μέγεθος και είδος.

Ακόμη ρομπότ για τον καθαρισμό και την απολύμανση, μια αναπτυσσόμενη βιομηχανία λόγω του ιού, που χρησιμοποιούνται από σουπερμάρκετ και εργοστάσια. ΄Η για να προετοιμαστούν παραγγελίες στην Amazon, η οποία χρησιμοποιεί 200.000 έξυπνες μηχανές για την κυκλοφορία στις αποθήκες της και σκοπεύει να επενδύσει περισσότερο στην τεχνολογία για να περιορίσει τους κινδύνους της υγείας των χειριστών της.

Το κράτος – στρατηγός

Αναφερόμενος στην περίπτωση του Γαλλικού κράτους, ο συγγραφέας εξηγεί την προοδευτική αλλαγή της φύσης της δαπάνης του δημοσίου. Εδώ και τριάντα χρόνια και κυρίως από την κρίση του 2009, τα χρήματα που κρατούνται με τους υψηλότερους φόρους στον πλανήτη ή σχεδόν αυτά της Γαλλίας, δεν χρησιμοποιούνται πλέον για επενδύσεις ή συντήρηση δημοσίων υπηρεσιών. Διανέμονται στον πληθυσμό μαζικά με τη μορφή αναρίθμητων επιδομάτων (εξ’ ού και η έλλειψη υγειονομικού υλικού κατά την άφιξη της επιδημίας στην Ευρώπη). Σε τέτοιο σημείο που αυτές οι μεταφορές αντιπροσώπευαν ακόμη και πριν την υγειονομική κρίση, περισσότερο από ένα τρίτο του εισοδήματος των νοικοκυριών, συμπεριλαμβανομένων και των συντάξεων. Το κράτος-πρόνοιας «έφαγε» λοιπόν το κράτος-στρατηγό. Και αυτό υποθηκεύει τη στρατηγική «της γεωργικής, υγειονομικής, βιομηχανικής και τεχνολογικής ανεξαρτησίας της Γαλλίας». Αυτοί είναι οι όροι που χρησιμοποιεί ο Πρόεδρος Macron για την έξοδο από την κρίση του κορωνοϊού.

Η μακρά έκλειψη του φιλελευθερισμού

Οι υπερασπιστές του φιλελευθερισμού ανησυχούν ήδη από το «ιδεολογικό κράς» που μας κάνει να απορρίπτουμε όλο και πιο συχνά την ελευθερία υπέρ της προστασίας. Σε πολλές περιπτώσεις, έχουν δίκιο. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα κερδίσουν: ο φιλελευθερισμός είναι μια ιδέα του παρελθόντος που πιθανότατα θα βιώσει μια μακρά έκλειψη. Μέχρι τότε, είναι ένας εντελώς διαφορετικός κόσμος που μας περιμένει. Η οικονομία θα αλλάξει ριζικά, με την επιστροφή των συνόρων και του κράτους, σε βάρος της αγοράς, τόσο για την παραγωγή προϊόντων όσο και για τη χρηματοοικονομική  επιστήμη. Η πολιτική προσφορά θα αλλάξει επίσης, για να ανταποκριθεί καλύτερα στις τρέχουσες προσδοκίες. Παραδόξως, η επιδημία είναι χρήσιμη για τον Πρόεδρο Macron, η οποία θα του επιτρέψει να εγκαταλείψει παλιά προγράμματα ανάπτυξης και να ξεκινήσει από το μηδέν. Η ερώτηση που τίθεται είναι αν θα μπορέσει να απαλλαγεί από τα προβλήματα του παρελθόντος και να μπορέσει να διατυπώσει μια πολιτική κυριαρχίας πραγματική και προστατευτική;

Συμπερασματικά, ο Francois Lenglet πιστεύει ότι το θεμελιώδες πρόβλημα είναι ότι η ζήτηση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών δεν αρκεί πλέον για να διατηρήσει την οικονομία σε λειτουργία. Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται και ο Ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι που σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Ελλάδα, εξέφρασε την ανησυχία του ότι τα χειρότερα έρχονται. «Μια μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση βρίσκεται μπροστά μας. Οι χώρες ξοδεύουν τρισεκατομμύρια δολάρια. Θα υπάρξει ημέρα πληρωμής». «Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία και η Κίνα πιστεύει ότι θα ξεπεράσουν με κάποιο τρόπο την πανδημία, όμως πολλές χώρες ίσως καταρρεύσουν ολοκληρωτικά».

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών

Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων

Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School