Ανάμεσα στo διάστημα 1942 – 1945, τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, ο σκιτσογράφος Σταμάτης Πολενάκης δούλεψε πάνω σε μια ταινία ονόματι «Ο Ντούτσε αφηγείται…». Στη διάρκειας 7 λεπτών ασπρόμαυρη ταινία, η οποία σχεδιάστηκε στη Σίφνο και κινηματογραφήθηκε από τον ίδιο τον Πολενάκη μετά τη λήξη της Κατοχής, παρακολουθούμε τον ιταλό δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι να πλασάρει παντού ψέματα ώστε να καλύψει την ήττα του από του Ελληνες. Το πιο παράξενο στοιχείο της ταινίας είναι ότι πρόκειται για κινούμενο σχέδιο και το πιο σημαντικό στοιχείο που τη συνδέει με την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου είναι ότι πρόκειται για την πρώτη ελληνική ταινία κινουμένων σχεδίων.
Παρότι η ταινία του Πολενάκη είναι τόσο παλιά και γυρίστηκε σε μια φτωχή χώρα όπως η Ελλάδα πέντε μόλις χρόνια μετά την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ, τη «Χιονάτη και τους επτά νάνους», η αλήθεια είναι ότι οι λέξεις «ελληνικό κινούμενο σχέδιο» ήταν σχεδόν άγνωστες ως τη δεκαετία του 1990. Παρ’ όλα αυτά, το ελληνικό κινούμενο σχέδιο, τύποις τουλάχιστον, εφέτος κλείνει 70 χρόνια ζωής, για αυτό και γιορτάζει στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με ένα ειδικό αφιέρωμα που περιλαμβάνει μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του.
Μια ανθολογία από 40 μικρού μήκους animation φιλμ, τα οποία αναδεικνύουν διαχρονικά την τέχνη του κινουμένου σχεδίου στην Ελλάδα, από την ταινία του Πολενάκη ως τη νέα γενιά δημιουργών με ταινίες της περσινής παραγωγής. Ανάμεσα στις ταινίες του 2014 θα βρούμε το «Δείπνο για λίγους» του Νάσου Βακάλη, μια δεκάλεπτη αλληγορία που καθρεφτίζει την προσπάθεια του ανθρώπου να επιβιώσει σε μια ιεραρχικά δομημένη κοινωνία, το «A portrait» του Αριστοτέλη Μαραγκού, όπου μέσα σε δυο λεπτά ερευνά τη ζωή και τον θάνατο του παππού του, και το δεκάλεπτο «My stuffed granny» της Εφης Παππά, η οποία μέσα από τη σχέση μιας γιαγιάς με την εγγονή της κλείνει με αισιοδοξία το μάτι στην κρίση.
Στο πολύ μεγάλο διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στον «Ντούτσε» του Πολενάκη και στις ημέρες μας (οπότε μπορούμε να μιλάμε πια σοβαρά για ελληνικό κινούμενο σχέδιο) οι προσπάθειες που έγιναν πάνω στο είδος ήταν ως επί το πλείστον ατομικές από ανθρώπους που μόνα όπλα είχαν το πείσμα και την αγάπη τους προς το δύσκολο και περίτεχνο αυτό κινηματογραφικό είδος. Για αυτό και οι ταινίες κινουμένων σχεδίων ήταν ελάχιστες.
Οι κινηματογραφικές εταιρείες παραγωγής στην Ελλάδα δεν έδειξαν ποτέ ενδιαφέρον για το κινούμενο σχέδιο, υποδομές δεν μπήκαν και σχολές δεν ιδρύθηκαν. Θα είχε πάντως πολύ ενδιαφέρον αν στο αφιέρωμα της Θεσσαλονίκης προβαλλόταν κάτι από τη δεκαετία του ’60, ως δείγμα γραφής σε ένα απολύτως ξηρό τοπίο. Στην καλύτερη περίπτωση μικρού μήκους καρτούν στόλιζαν ταινίες με ζωντανούς ανθρώπους όπως είχε συμβεί με το stop motion animation με κούκλες του Γιώργου Διζικιρίκη που εντάσσεται στην ταινία «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» (1964). Ο Θόδωρος Μαραγκός, για παράδειγμα, το 1969 σχολίασε την παντοκρατορία του χρήματος στο «Τσουφ», κερδίζοντας μάλιστα το βραβείο των κριτικών στο τότε Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Η ίδια χρονιά πάντως είναι σημαντική για το ελληνικό καρτούν, αφού σηματοδοτεί την ίδρυση της εταιρείας παραγωγής Αρώνης – Ευθυμιάδης που ασχολήθηκε οργανωμένα με το κινούμενο σχέδιο στη διαφήμιση. Η τηλεόραση είχε αρχίσει δειλά δειλά να μπαίνει στην κουλτούρα του Ελληνα, αν και οι τηλεοπτικές διαφημίσεις κινουμένων σχεδίων είχαν ακόμη δρόμο μπροστά τους.
Ταινία του Θ. Μαραγκού πάντως θα προβληθεί στο εφετινό αφιέρωμα. Πρόκειται για το εξάλεπτο «Σσσστ!» που γυρίστηκε το 1971, μια τολμηρή προσπάθεια του σκηνοθέτη να σατιρίσει τα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών θίγοντας γελοιότητες όπως τα εγκαίνια μεγάλων έργων με το περίφημο «μυστρί» του Στυλιανού Παττακού. Ο τίτλος «Σσσστ!» είναι το γενικό πρόσταγμα της εποχής: μη θίγετε τα κακώς κείμενα!
Δύο ακόμη ταινίες προέρχονται από τη δεκαετία του 1970: καθημερινοί άνθρωποι που κινούνται πάνω σε μια ευθεία γραμμή καθοδηγούμενοι από γιγάντια δάχτυλα και έχουν δακτυλικά αποτυπώματα αντί για σώματα είναι οι ήρωες της «Γραμμής» που συν-σκηνοθέτησαν το 1973 ο Γιάννης Κουτσούρης και ο Νάσος Μυρμηρίδης. Η ταινία, η οποία επισημαίνει ότι όποιος επιχειρεί να βγει από τη γραμμή συνθλίβεται και εξαφανίζεται, αποτελεί και την πρώτη διεθνή διάκριση ελληνικής ταινίας κινουμένων σχεδίων, αφού κατέκτησε το πρώτο βραβείο στο φεστιβάλ κινουμένων σχεδίων του Ζάγκρεμπ. Οσο για τον πεντάλεπτο «Περίπατο» που γυρίστηκε το 1979 από τον Στράτο Στασινό, παρακολουθεί τη μοναχική πορεία ενός ανθρώπου που ασφυκτιά κάνοντας περίπατο στους δρόμους μιας μεγάλης και απρόσωπης πόλης, η οποία στα μάτια του εμφανίζεται απόλυτα ερημική. Το 1979 πάντως ήταν μια ιδιαίτερα καλή χρονιά για το ελληνικό κινούμενο σχέδιο με πέντε συνολικά ταινίες, συμπεριλαμβανομένης της «5684 κινηματογραφικά καρέ» του Μάρκου Χολέβα όπου τα σχήματα είναι φτιαγμένα από πλαστελίνες.
Τρεις μικρού μήκους ταινίες της δεκαετίας του 1980 έχουν προγραμματιστεί για προβολή στο αφιέρωμα. Η «Τρύπα» (1983) του Ιορδάνη Ανανιάδη αποπειράται μέσα σε 7′ να σατιρίσει την ελληνική πραγματικότητα με πρωταγωνιστή κάποιον που τολμά να βγει από την ασφάλεια της τρύπας –της υπόγειας κατοικίας του –όπου είναι κλεισμένος. Τα καταφέρνει, όμως αυτά που αντιμετωπίζει στον έξω κόσμο τον ωθούν να ξανακλειστεί και να χωθεί ακόμη βαθύτερα στην τρύπα του. Παρόμοιες υπαρξιακές αναζητήσεις υπάρχουν και στον «Κόσμο» (1987) του Δημήτρη Καραθανάση που μέσα σε 5′ παρακολουθεί έναν ανθρωπάκο ενώ προσπαθεί να ξεπεράσει τα εμπόδια της ζωής χωρίς να ξέρει πού πηγαίνει. Τέλος, το 1988 ο Αλέκος Παπαδάτος έφτιαξε την τρίλεπτη ταινία animation «Τζιτζίκι και μυρμήγκι» με βάση τον γνωστό μύθο του Αισώπου.
Η «Πόλης οσμή» (1994) του Γιώργου Σηφιανού (8 λεπτά από τη ζωή μιας μοναχικής νεαρής που ζει με τον γάτο της σε μια σοφίτα μιας μεγαλούπολης), το «Πρωινό ξύπνημα» (1992) των Ναταλίας Κωστοπούλου και Σιλβί Μπρίνγκας (μια σουρεαλιστική δημιουργία που βασίστηκε σε ένα ποίημα του Ζακ Πρεβέρ και συνδυάζει πολλές τεχνικές animation) και το «35Χ50» (1997) του Σπύρου Ροσιδάκη (όπου ένα μολύβι, μια γόμα και μια ξύστρα «παλεύουν» πάνω σε μια πίστα χαρτιού 35Χ50) είναι τα δείγματα της δεκαετίας του 1990 που επέλεξε η διοργάνωση στην οποία θα προβληθούν επίσης 11 ταινίες της δεκαετίας του 2000 και επτά που καλύπτουν το διάστημα 2010-2013.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του αφιερώματος, το Σάββατο 7 Νοεμβρίου (ώρα 12.30, Αποθήκη Γ’, Λιμάνι), θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με τίτλο «Οργανωμένη παραγωγή animation –Στρατηγική για την επίτευξη ενός δύσκολου στόχου», με ομιλητές εκπροσώπους της ASIFA Hellas.
Το 56ο ΦΚΘ θα πραγματοποιηθεί από την Παρασκευή 6 ως την Κυριακή 15 Νοεμβρίου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
