Παιδεία σε κρίση, Εθνος σε κρίση

Η πρώτη και μάλιστα η ουσιαστικότερη αξιολόγηση των ελληνικών πανεπιστημίων (ΑΕΙ) γίνεται, όσο και αν ακούγεται περίεργο, στην αρχή κάθε χρονιάς από τους νέους φοιτητές. Είναι γνωστή η απογοήτευσή τους όταν ύστερα από χρόνια καθημερινής διδασκαλίας, φροντιστηρίων, πειθαρχημένης και εξοντωτικής κάποτε μελέτης βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα διαλυμένο σύστημα, όπου τίποτε σχεδόν δεν λειτουργεί. Τα επόμενα χρόνια περνούν κυρίως με απεργιακές κινητοποιήσεις, καταλήψεις, ανόητες ή άχρηστες εξετάσεις και άλλα φαιδρά ή τραγικά. Τα εξάμηνα κυλούν και, αργά ή γρήγορα, φέρνουν ένα δίπλωμα ουσιαστικά άχρηστο. Γιατί αυτή η φθορά; Γιατί τα ΑΕΙ μας μένουν και στη συνείδησή μας αλλά και στις όποιες διεθνείς κατατάξεις χαμηλά; Γιατί δεν έχουμε υψηλής στάθμης πανεπιστήμια, συγχρονισμένα με τις ανάγκες της εποχής, συντεταγμένα με την κοινωνία, την οικονομία, άξια να προκαλέσουν ξένους φοιτητές, ικανά να σταματήσουν τη συνεχή φοιτητική μετανάστευση;

Το πρόβλημα του ελληνικού Πανεπιστημίου είναι σύνθετο και η χαμηλή ποιότητά του και η απαξίωσή του (που συνδέεται με το μέλλον του Εθνους) οφείλεται σε πολλά. Για λόγους οικονομίας μετρώ πέντε τουλάχιστον εγγενείς αιτίες που έχουν οδηγήσει τα ΑΕΙ (και γενικότερα την Παιδεία μας) στη σημερινή κατάσταση: 1) ο λανθασμένος τρόπος επιλογής (εισαγωγής) των φοιτητών, 2) ο λανθασμένος τρόπος εκλογής και εξέλιξης του προσωπικού, 3) η εγνωσμένη ανικανότητα των εκάστοτε κομματικών υπουργών (εξαιρείται ο κ. Γιώργος Παπανδρέου!) και η έλλειψη ενός μακρόπνοου στρατηγικού σχεδίου για την Παιδεία, 4) η κομματικοποίηση και ο πανεπιστημιακός συνδικαλισμός και 5) μια «πανεπιστημιακή συντεχνία» (ας την πούμε έτσι) που, ως ανεξέλεγκτη υπερδομή, επιτείνει τον ούτως ή άλλως εκφυλισμό των ΑΕΙ.

1. Χιλιάδες φοιτητές βρίσκονται κάθε χρόνο στα ΑΕΙ με μηδενικές σχεδόν επιδόσεις στις εισαγωγικές εξετάσεις. Εχοντας ήδη ένα βεβαρημένο διδακτικό παρελθόν μπαίνουν σε μια σχολή που συνήθως δεν είναι η πρώτη τους επιλογή. Αποτέλεσμα: και οι ίδιοι απογοητεύονται και ταυτόχρονα επιβαρύνουν ένα σύστημα ούτως ή άλλως προβληματικό. Προς Θεού! Κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει τους νέους να πάνε στο Πανεπιστήμιο, αλλά υπάρχουν πάρα πολλοί άλλοι δρόμοι για να πραγματοποιήσει κάποιος τα όνειρά του.

2. Ενα υπολογίσιμο ποσοστό του διδακτικού προσωπικού δεν θα έπρεπε να βρίσκεται στα ΑΕΙ. Να το πω διαφορετικά: στη θέση κάποιων που υπηρετούν σήμερα θα μπορούσαν να βρίσκονται άλλοι νεότεροι και ικανότεροι επιστήμονες. Η συνήθης ανέλιξη κάποιων, με βάση κυρίως την επετηρίδα, η μονιμότητα και η απουσία οποιασδήποτε αξιολόγησης κάνουν ώστε τα χλωρά να καίγονται με τα ξερά.

3. Θεωρώ έσχατη κατάπτωση το γεγονός ότι στο υπουργείο Παιδείας (ή Πολιτισμού) βρίσκονται συνήθως άσχετοι και κάποτε απολίτιστοι πολιτικοί. Αποτέλεσμα: άχρηστες, επικαιρικές «μεταρρυθμίσεις», ερασιτεχνισμοί, πειραματισμοί, τυπολατρία. Η άλογη διασπορά (για λόγους κομματικούς) των ΑΕΙ και ΤΕΙ, η υποχρηματοδότηση και συνάμα η κατασπατάληση πόρων είναι προβλήματα ιδιαιτέρως σοβαρά. Ερώτηση: Γιατί, λ.χ., να μην ορίζεται από μιαν ανεξάρτητη επιτροπή ένας μη κομματικός, τεχνοκράτης υπουργός Παιδείας που θα επικουρείται από ικανούς συνεργάτες; Με θητεία πενταετή;

4. Η κομματικοποίηση και ο ελεγχόμενος συνδικαλισμός συνιστούν ένα θλιβερό θεσμό, μία από τις κύριες αιτίες της απαξίωσης των ΑΕΙ. Τελευταία κρούσματα αυτής της κομματικής εμπλοκής: οι τραμπουκισμοί. Είναι ντροπή ένας ΓΓ ενός κόμματος να βγάζει λόγο στα αμφιθέατρα. Είναι ντροπή ένας Πρωθυπουργός να επαινεί τη φοιτητική οργάνωση του κόμματός του επειδή κέρδισε τις εκλογές. Οσο για τα γνωστά καμώματα συγκλητικών, πρυτάνεων και διοικητικών δεν χρειάζεται να πούμε πολλά.

5. Τέλος, υπάρχει μια ιδιάζουσα «πανεπιστημιακή συντεχνία» που λειτουργεί αυθαίρετα και ανασταλτικά. Είναι γνωστό πόσο μισούνται μεταξύ τους οι πανεπιστημιακοί. Από την άλλη, όταν κινδυνεύει το σινάφι, γρήγορα δημιουργούνται συμμαχίες αλληλοπροστασίας. Το θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι ένα παράδειγμα συντεχνιακής πολιτικής και σύμπνοιας. Πόσοι, λ.χ., πανεπιστημιακοί είναι υπέρ; Ή να το θέσουμε αλλιώς: Γιατί, ενώ έχουμε ιδιωτικά νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, δεν έχουμε ιδιωτικά πανεπιστήμια; Ποια ιδιωτικά συμφέροντα εξυπηρετούνται από το δημόσιο Πανεπιστήμιο; Και, επιτέλους, τι έχει να φοβηθεί ένα επαρκές δημόσιο Πανεπιστήμιο από τα ιδιωτικά; Και γιατί ανεχόμαστε τριτοκλασάτα «κολέγια» και «ινστιτούτα» και δεν επιτρέπουμε υψηλών απαιτήσεων και αυστηρών κριτηρίων ιδιωτικά πανεπιστήμια, που και συνάλλαγμα μπορούν να φέρουν και τη φοιτητική μετανάστευση θα περιορίσουν; Στα Βαλκάνια και στην Τουρκία αυτό το έχουν καταλάβει.

Τα παραπάνω, και όχι μόνο, είναι γνωστά και πολυσυζητημένα. Σήμερα η ίδια η κρίση επιβάλλει να ξεφύγουμε από την ακαδημαϊκή και τη γενικότερη φαυλότητα που δέρνει τον τόπο. Εχουμε παιδιά με όρεξη να σπουδάσουν και να προκόψουν. Εχουμε πανεπιστημιακούς δασκάλους (παρά τις εξαιρέσεις) ικανούς, ευσυνείδητους και εργατικούς. Καιρός, λοιπόν, να εγκαταλείψουμε την εσωστρέφεια και τις κομματικές εμμονές. Η Παιδεία είναι υπόθεση του Εθνους, όχι των κομμάτων. Λένε ότι η κατάπτωση των ΑΕΙ και της Παιδείας γενικότερα είναι μέρος της Μεγάλης Κρίσης. Λάθος: η γενικότερη κρίση οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στη χρόνια κρίση της Παιδείας.