«Παρακάμπτοντας» τον διαβήτη

Η ισχυρή ελληνική ομάδα που έλυσε το μυστήριο της γαστρικής παράκαμψης και του διαβήτη – ο κ. Νικόλαος Στυλόπουλος και η κυρία Ειρήνη Νεστορίδη

Είναι από τις περιπτώσεις «2 σε 1»: ασθενείς οι οποίοι υποβάλλονται σε επέμβαση γαστρικού bypass (γαστρική παράκαμψη) για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας τους βλέπουν συχνά τον διαβήτη από τον οποίον επίσης πάσχουν όχι απλώς να βελτιώνεται αλλά ακόμη και να εξαφανίζεται μέσα σε λίγες ημέρες! Η παρατήρηση αυτή που είχε γίνει τα τελευταία χρόνια από τους ειδικούς συνέχιζε να αποτελεί ένα αναπάντητο ερώτημα το οποίο στερούσε περαιτέρω απαντήσεις στην έρευνα του διαβήτη. Τώρα όμως μια μελέτη ειδικών του Νοσοκομείου Παίδων της Βοστώνης με ισχυρή ελληνική υπογραφή, αφού ο επικεφαλής της ήταν ο επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και ερευνητής στο Τμήμα Ενδοκρινολογίας του Νοσοκομείου κ. Νικόλαος Στυλόπουλος, ήλθε να βάλει τελείες στα ερωτηματικά ανοίγοντας πιθανότατα ένα νέο «κεφάλαιο» στο… έπος του διαβήτη. Η ερευνητική ομάδα στην οποία συμμετείχε μία Ελληνίδα, η παιδίατρος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης και στο Νοσοκομείο Παίδων της Βοστώνης κυρία Ειρήνη Νεστορίδη, ανέφερε με πρόσφατη δημοσίευσή της στην έγκριτη επιθεώρηση «Science» (τεύχος 26ης Ιουλίου) ότι εντόπισε τον μηχανισμό που κρύβεται πίσω από την (ευτυχή για ασθενείς και ειδικούς) σύνδεση μεταξύ γαστρικής παράκαμψης και διαβήτη. Η αποκάλυψη αυτού του συστήματος-«γρίφου» ελπίζεται ότι στο μέλλον θα οδηγήσει σε μη παρεμβατικές αποτελεσματικές θεραπείες του διαβήτη στις οποίες θα αξίζουν… θαυμαστικά.

Το γαστρικό bypass είναι μια χειρουργική επέμβαση που βοηθά στην απώλεια βάρους, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο το στομάχι και το λεπτό έντερο χειρίζονται την τροφή. Μετά την επέμβαση το στομάχι καθίσταται μικρότερο, με αποτέλεσμα το άτομο να χορταίνει με λιγότερη τροφή. Στο πλαίσιο διεξαγωγής της επέμβασης (με ανοιχτό χειρουργείο ή λαπαροσκοπικά) γίνεται αρχικώς σμίκρυνση του στομάχου (το στομάχι διαχωρίζεται σε δύο τμήματα, το μικρότερο άνω τμήμα και το μεγαλύτερο κάτω τμήμα, εκ των οποίων το άνω είναι πλέον και το σημείο στο οποίο φθάνει η τροφή που καταναλώθηκε) και στη συνέχεια ενώνεται το άνω τμήμα του στομάχου με ένα μικρό μέρος του λεπτού εντέρου (νήστιδα). Ετσι η τροφή που καταναλώνεται μεταφέρεται από το νεοδημιουργηθέν άνω τμήμα του στομάχου σε αυτό το νέο άνοιγμα στο λεπτό έντερο, με αποτέλεσμα να απορροφώνται λιγότερες θερμίδες.

Η διαδικασία αυτή, αν και έχει αποδειχθεί άκρως αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας (Δείκτης Μάζας Σώματος 40 και άνω), συνδέεται με επιπλοκές, εξηγεί στο «Βήμα» ο κ. Στυλόπουλος. «Τα επίσημα στοιχεία κάνουν λόγο για ποσοστό θνησιμότητας της τάξεως του 0,5% –δηλαδή, 1 στα 200 άτομα που υποβάλλονται στην επέμβαση πεθαίνει -, ωστόσο οι μελέτες από τις οποίες προκύπτει αυτό το ποσοστό συνδέονται με περιορισμούς όπως είναι η έλλειψη μακροπρόθεσμης παρακολούθησης των ασθενών, με αποτέλεσμα τα πραγματικά ποσοστά θνησιμότητας να είναι πιθανότατα ακόμη μεγαλύτερα. Σε ό,τι αφορά τις επιπλοκές της επέμβασης, οι συχνότερες είναι η εντερική απόφραξη, η διαρροή από το σημείο που έχει γίνει η αναστόμωση στο λεπτό έντερο αλλά και η πνευμονική εμβολή μέσα στις πρώτες 30 ημέρες από το χειρουργείο». Ετσι, παρ’ ότι σε ένα άτομο με παχυσαρκία που κινδυνεύει από πλήθος προβλημάτων υγείας η γαστρική παράκαμψη μπορεί να κριθεί επιβεβλημένη –ήδη μόνο στις ΗΠΑ κάθε χρόνο 100.000-300.000 άτομα υποβάλλονται σε αυτήν -, δεν θα μπορούσε να μετατραπεί σε ρουτίνα για τους διαβητικούς ασθενείς.

Αν όμως η επιστήμη έριχνε φως στο πώς η γαστρική παράκαμψη σώζει (αυτομάτως) από τον διαβήτη –τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι μέσα σε μία εβδομάδα όλοι οι ασθενείς εμφανίζουν όχι μόνο σημαντική βελτίωση αλλά στην πλειονότητά τους (80%) παρουσιάζουν αναστροφή της νόσου τους χωρίς να χρειάζονται πλέον ινσουλίνη, κάτι που δεν μπορεί να εξηγηθεί μέσω της απώλειας βάρους που επιτυγχάνεται σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα -, τότε θα ήταν δυνατόν να μιμηθούν οι ειδικοί τον συγκεκριμένο μηχανισμό… παρακάμπτοντας το χειρουργικό τραπέζι. «Αυτή η φιλοσοφία εξηγεί το πεδίο του reverse engineering με το οποίο ασχολούνται διαφορετικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας. Τι σημαίνει reverse engineering; Προσπαθούμε ουσιαστικά να μιμηθούμε τους μηχανισμούς μιας διαδικασίας ώστε να την εφαρμόσουμε με διαφορετικό τρόπο αποφεύγοντας τα μειονεκτήματά της. Σε ό,τι αφορά τη γαστρική παράκαμψη υπό αυτή τη σκοπιά τη μελετούμε όχι μόνο εμείς αλλά και πολλές άλλες ομάδες και εταιρείες ανά τον κόσμο» διευκρινίζει ο κ. Στυλόπουλος.

Για να λύσει το ως σήμερα άλυτο μυστήριο, λοιπόν, η ομάδα από τη Βοστώνη διεξήγαγε πειράματα σε αρουραίους. Αρχικώς τάισε τα ζώα πολλά λιπαρά –η διατροφή περιείχε λιπαρά σε ποσοστά άνω του 60% –ώστε να… φουσκώσουν και να αποκτήσουν νοσογόνο παχυσαρκία. Στη συνέχεια τα υπέβαλε σε γαστρικό bypass ακολουθώντας την ακριβή διαδικασία που ακολουθείται και στους ανθρώπους. «Στόχος του πειράματος ήταν να ανακαλύψουμε πού πηγαίνει η γλυκόζη μετά τη γαστρική παράκαμψη αφού δεν περνά και δεν απορροφάται από το στομάχι. Για να παρακολουθήσουμε την πορεία της χρησιμοποιήσαμε την τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET scan) η οποία επιτρέπει τέτοιου είδους απεικόνιση και είδαμε ότι τελικώς χρησιμοποιείται από το έντερο που δουλεύει πιο σκληρά λόγω του bypass και χρειάζεται να χρησιμοποιεί τη γλυκόζη για ενέργεια» λέει ο έλληνας ερευνητής. Μάλιστα το «κλειδί» της όλης διαδικασίας φάνηκε να είναι ένας μεταφορέας, ο GLUT1, ο οποίος εντοπίζεται στο έντερο όλων των θηλαστικών αλλά μόνο κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη. «Ο μεταφορέας αυτός εμφανίζεται ξανά μετά τη γαστρική παράκαμψη στα ενήλικα άτομα και μπορεί να αποτελέσει μελλοντικό «στόχο» για την αντιμετώπιση του διαβήτη».

Ο κ. Στυλόπουλος συμπληρώνει ότι ως σήμερα κανένας δεν είχε επικεντρωθεί στο έντερο προκειμένου να λύσει τον γρίφο του γαστρικού bypass. «Οι ερευνητές πίστευαν ότι η λύση βρισκόταν στο ήπαρ, στο πάγκρεας ή στους μυς, να όμως που κρυβόταν στο έντερο».

Τώρα το επόμενο βήμα για την ερευνητική ομάδα είναι να διεξαχθούν δοκιμές σε ανθρώπους. «Εχουμε ήδη λάβει έγκριση για διεξαγωγή μιας πρώτης δοκιμής στο πλαίσιο της οποίας θα ελέγξουμε άτομα που είχαν υποβληθεί σε γαστρικό bypass και στη συνέχεια υπεβλήθησαν για άλλους λόγους σε ΡΕΤ ώστε να δούμε αν θα επιβεβαιώσουμε τα αποτελέσματα που είχαμε από τους αρουραίους. Συνεργαζόμαστε παράλληλα με κέντρα στη Σουηδία και στη Φινλανδία τα οποία πραγματοποιούν ενδοσκοπήσεις σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε γαστρικό bypass και έτσι συλλέγουν ιστούς για ανάλυση. Θα κάνουμε ενδελεχείς αναλύσεις και σε τέτοιους ιστούς και πιστεύω ότι σε ένα εξάμηνο θα έχουμε απαντήσεις για το τι ακριβώς συμβαίνει και στους ανθρώπους που υποβάλλονται στην επέμβαση».

Απώτερος στόχος βέβαια δεν είναι άλλος από τη μελλοντική ανάπτυξη θεραπειών που θα «σβήνουν από τον χάρτη» τον διαβήτη, όπως συμβαίνει και με το γαστρικό bypass, χωρίς όμως να απαιτείται το ίδιο το bypass. «Ισως θα ήταν δυνατόν μέσω βλαστοκυτταρικών θεραπειών να ενεργοποιούμε στα διαβητικά άτομα τον μεταφορέα GLUT1 ή θα μπορούσαμε επίσης να αναπτύξουμε φάρμακα που θα τον ενεργοποιούν. Στην καλύτερη περίπτωση όμως και λόγω της γραφειοκρατίας που απαιτεί η διαδικασία ανάπτυξης φαρμάκων, δεν πιστεύω ότι αυτό θα γίνει νωρίτερα από μια δεκαετία» καταλήγει ο έλληνας καθηγητής. Θα παρακολουθούμε αν και πώς η νέα επιστημονική (ελληνική) ματιά θα καταφέρει να… παρακάμψει μια και καλή τον διαβήτη.