Ο κόσμος σαν μια ιστορία

Ο δρ Κριστόφ Γκαλφάρ

Ο Κριστόφ Γκαλφάρ έχει ένα σπάνιο χάρισμα. Μαγεύει τα παιδιά αφηγούμενος ιστορίες για μερικά από τα πιο δυσνόητα θέματα της επιστήμης: τη γέννηση του Σύμπαντος και τις μαύρες τρύπες, τη δημιουργία της Γης και την κλιματική αλλαγή. Την περασμένη εβδομάδα ο μαθητής τού Στίβεν Χόκινγκ (έχει μάλιστα γράψει μαζί του και με την κόρη του, Λούσι Χόκινγκ, το βιβλίο «Το μυστικό κλειδί του Τζορτζ για το Σύμπαν») βρέθηκε για άλλη μία φορά στην Ελλάδα για μια σειρά διαλέξεων σε σχολεία στην Αθήνα και στη Ρόδο αλλά και για να παραστεί σε ένα ιδιαίτερο γεγονός: την πρώτη θεατρική μεταφορά του βραβευμένου μυθιστορήματός του «Ο πρίγκιπας των Νεφών», η οποία «ανέβηκε» σε παράσταση από τους μαθητές του εκπαιδευτηρίου «Ροδίων Παιδεία». Εν αναμονή του δεύτερου τόμου της τριλογίας, ο οποίος θα κυκλοφορήσει στα τέλη Μαΐου με τον τίτλο «Ο πρίγκιπας των Νεφών Νο 2» από τις εκδόσεις Καλέντης, του ζητήσαμε να μας πει πώς καταφέρνει να βρει απαντήσεις που όχι μονο ικανοποιούν αλλά κυριολεκτικά κατακτούν το πιο δύσκολο ακροατήριο.

«Πιστεύω ότι η επιστήμη είναι λίγο-πολύ ένα είδος σύγχρονης μυθολογίας –μια μυθολογία μάλιστα η οποία αλλάζει κάθε μέρα. Η επιστήμη είναι σαν να λες μια ιστορία. Για το πώς γεννήθηκε ο κόσμος, για το πώς γεννήθηκε ίσως το Σύμπαν και πώς εξελίχθηκε στη συνέχεια και με τη σύγχρονη τεχνολογία μπορούμε να πηγαίνουμε συνεχώς όλο και πιο μακριά και να ανακαλύπτουμε καινούργια πράγματα στο Σύμπαν. Και αυτό, το να έχεις αυτό σαν ιστορία και να το σκέφτεσαι σαν ιστορία, ανοίγει το μυαλό σου, ανοίγει τη φαντασία σου. Τα παιδιά το κάνουν αυτό συνέχεια, όταν ακούνε μια ιστορία η φαντασία τους ανοίγει και έχουν λιγότερους φόβους. Είναι λιγάκι όπως όταν ένα παιδί τη νύχτα στο δωμάτιό του φοβάται το τέρας που νομίζει ότι κρύβεται στο σκοτάδι: όταν ανάψεις το φως και δει ότι δεν υπάρχει τέρας δεν φοβάται πια. Πιστεύω ότι η επιστήμη λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Ανάβει ένα φως σε μερικά σκοτεινά μέρη που υπάρχουν γύρω μας. Ετσι εκλαϊκεύω την επιστήμη: λέγοντας ιστορίες.

Επίσης δεν θεωρώ ότι η επιστήμη πρέπει να είναι αποκομμένη από τα κοινά. Δεν πρέπει να υπάρχουν από τη μια μεριά άνθρωποι που κατέχουν τη γνώση και από την άλλη όλοι οι άλλοι που απλώς τους ακολουθούν. Αυτή η ιδέα δεν μου αρέσει καθόλου. Ιδιαίτερα όταν έχουμε προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή ή κάποια άλλα ζητήματα που τα ακούμε στις ειδήσεις και για τα οποία ο κόσμος συνήθως δεν ξέρει τι ακριβώς να σκεφθεί. Απλώς τα διαβάζουν και μερικές φορές, τις περισσότερες φορές, τρομάζουν με αυτό που διαβάζουν γιατί δεν γνωρίζουν το επιστημονικό υπόβαθρο. Ενας από τους λόγους για τους οποίους αποφάσισα να εκλαϊκεύσω την επιστήμη είναι αυτός: το να μπορέσει ο κόσμος να έχει μια άποψη για το τι συμβαίνει γύρω μας».

«Δεν ξέρω. Κάνουν όμως συνέχεια ερωτήσεις και αυτό είναι σπουδαίο. Κάποιος έχει πει ότι τα παιδιά είναι εκ φύσεως φιλόσοφοι, κάνουν ερωτήσεις. Και οι ενήλικοι είναι εκ φύσεως ηλίθιοι, δίνουν απαντήσεις. Από αυτή την άποψη, ναι, τα παιδιά έχουν ανοιχτό μυαλό για τα πράγματα. Πιστεύω όμως ότι αυτό το έχουν και οι ενήλικοι. Απλώς δεν ξέρουν ότι το έχουν. Τους μένει όμως ακόμη ένα κομμάτι περιέργειας, μια διάθεση να ανακαλύψουν κάτι θεαματικό γύρω μας. Και η ιστορία που μπορεί να πει η επιστήμη για τον κόσμο μας μπορεί να προσφέρει αυτό το αίσθημα και στους ενηλίκους».

«Οχι. Μιλάω ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Δεν κάνω τα ίδια αστεία, αλλά μιλάω ακριβώς με τον ίδιο τρόπο».

«Το Σύμπαν αυτό καθαυτό δεν έχει καμία σχέση με την κλιματική αλλαγή φυσικά. Ομως το κλίμα, αυτό που αποκαλούμε κλίμα της Γης, αποτελεί μια ισορροπία που δημιουργήθηκε στον ουρανό ανάμεσα στη Γη και στον Ηλιο. Ο Ηλιος στέλνει συνεχώς το φως του σε εμάς και η Γη μετατρέπει αυτό το φως σε θερμότητα η οποία διατηρείται κοντά στην επιφάνειά της από την ατμόσφαιρα. Και αυτό, το να ξέρουν τα παιδιά ότι το γεγονός πως μπορούμε να ζούμε επάνω στη Γη οφείλεται στην ενέργεια του Ηλιου, να, μας έφερε στο Διάστημα. Και ύστερα, η κλιματική αλλαγή είναι κάτι που εμείς οι άνθρωποι δημιουργούμε στον ουρανό. Είναι λίγο διαφορετικό, αλλά η ιδέα είναι η ίδια. Αν πάρεις πολλή ενέργεια από τον Ηλιο χωρίς να επιστρέψεις ένα μέρος της πίσω στο Διάστημα, τότε η Γη θερμαίνεται περισσότερο. Αυτό συμβαίνει τώρα. Για τη ζωή επάνω στη Γη όμως αυτό δεν έχει σημασία. Για μας μόνο είναι πρόβλημα. Η ζωή στη Γη θα συνεχιστεί. Θα είναι πάντα πιο ισχυρή από οτιδήποτε κάνουμε εμείς εναντίον της».

«Ναι, είμαι βέβαιος. Ακόμη και αν η Γη θερμανθεί υπερβολικά και εμείς εξαφανιστούμε, για τη Γη, για τον πλανήτη, ένα εκατομμύριο χρόνια δεν είναι τίποτε. Για μας είναι πολύς καιρός, για τον πλανήτη όμως είναι πραγματικά ασήμαντος. Υπήρξαν εποχές που η Γη ήταν πολύ πιο ζεστή από ό,τι σήμερα και όντως κάποια είδη εξαφανίστηκαν τότε. Μετά όμως ήρθαν άλλα. Αυτό πήρε πάρα πολύ χρόνο. Είναι χρόνος που εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Για τη Γη όμως δεν υπάρχει πρόβλημα.

Ξέρετε, ο χώρος στον οποίο κινείται η Γη γύρω από τον Ηλιο είναι υπερβολικά βίαιος. Δεν το αισθανόμαστε επειδή είναι βίαιος σε χρονικές κλίμακες οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που γνωρίζουμε. Για να σας δώσω όμως ένα παράδειγμα, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια ένας βράχος που έπεσε από το Διάστημα συνέβαλε στην εξαφάνιση των δεινοσαύρων. Οι δεινόσαυροι δεν μπορούσαν να το προβλέψουν, δεν μπορούσαν να σκεφθούν έναν τρόπο να προλάβουν την καταστροφή τους. Εμείς όμως μπορούμε. Εχουμε τις γνώσεις, θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι. Πολλά πράγματα λοιπόν είναι καλύτερα σήμερα».

«Οχι, σίγουρα όχι. Οπωσδήποτε όμως γνωρίζουμε πολύ περισσότερα από αυτά που γνωρίζαμε πριν από εκατό χρόνια. Πριν από εκατό χρόνια, π.χ., δεν ξέραμε ότι το Σύμπαν έχει ιστορία. Νομίζαμε ότι υπήρχε πάντα, ότι ο χρόνος ήταν αιώνιος και ότι θα ήταν αιώνιος και στο μέλλον. Τώρα ξέρουμε ότι δεν είναι έτσι. Και μόνο αυτό αποτελεί μια απόλυτη επανάσταση στην κατανόησή μας για το Σύμπαν, μας λέει ότι όλα έχουν μια αρχή και μάλλον –μάλλον, γιατί για αυτό δεν μπορώ να είμαι βέβαιος –και ένα τέλος. Ξέρετε, κάθε φορά που έχουμε μια ανακάλυψη στην επιστήμη είναι σαν να ανοίγει ένα παράθυρο σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Και βλέπουμε ένα καινούργιο τοπίο, το οποίο όμως είναι αχαρτογράφητο, πρέπει να το κατανοήσουμε. Και ύστερα, όταν αποκτάμε την τεχνολογία που αποδεικνύει ότι αυτό που ανακαλύψαμε είναι σωστό, τότε πρέπει να το κατανοήσουμε ακόμη περισσότερο και στο τέλος του φθάνουμε σε ένα άλλο μυστήριο. Ετσι λειτουργεί η επιστήμη, πάντα. Μια απάντηση για όλα, αυτή δεν την έχουμε. Ξέρουμε όμως πολύ περισσότερα από όσα γνωρίζαμε παλιότερα».

«Ρωτάνε πολύ για τις μαύρες τρύπες, τα συναρπάζουν οι μαύρες τρύπες. Νομίζω ότι τις φοβούνται. Και έχουν δίκιο. Δεν αποτελούν όμως πρόβλημα για εμάς. Η πιο κοντινή μας μαύρη τρύπα βρίσκεται τόσο μακριά ώστε δεν νιώθουμε καν την επίδρασή της στη Γη. Ρωτάνε επίσης πώς γεννήθηκε η Γη, τι είναι τα άστρα, γιατί ο ουρανός είναι γαλανός… Τέτοια πράγματα. Πρόσφατα πολλά παιδιά με ρώτησαν για τη ζωή στο εξώτερο Διάστημα. Επειδή ανακαλύψαμε τόσο πολλούς εξωπλανήτες… Αυτή νομίζω είναι μια μόνιμη πηγή ονείρων για τα παιδιά. Δεν συνειδητοποιούν ότι αν ανακαλύψουμε κάπου ζωή και αν αυτή η ζωή είναι νοήμων, τότε ίσως την έχουμε άσχημα. Γιατί μάλλον αυτοί θα είναι πιο εξελιγμένοι από εμάς και δεν θα αντέξουμε ούτε λεπτό αν θελήσουν να μας πολεμήσουν. Επομένως ως τώρα ίσως είναι καλό το ότι δεν έχουμε βρει κανέναν».

«Οχι μόνο είμαι βέβαιος ότι υπάρχει, αλλά είμαι σχεδόν βέβαιος, έχω μια αίσθηση, ότι θα βρούμε κάπου ζωή ενόσω ζούμε. Μέσα στα επόμενα 30 ή 40 χρόνια θα βρούμε ζωή κάπου στο Σύμπαν. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα συμβεί. Αρκεί να είναι μακριά».

«Για να μπορεί ένας εξωγήινος να δει αυτοκίνητα θα πρέπει να μη βρίσκεται πολύ μακριά γιατί τα αυτοκίνητα υπάρχουν εδώ και περίπου εκατό χρόνια. Επομένως, αν βρίσκεται περισσότερα από εκατό έτη φωτός μακριά ή, το πιθανότερο, ένα ή δύο εκατομμύρια έτη φωτός μακριά, αν κοιτάζει τη Γη, το μόνο που θα μπορεί να δει είναι πίθηκοι, όχι κτίρια, μόνο πίθηκοι, δεινόσαυροι, τέτοια πράγματα».

«Υπάρχει μια ερώτηση στην οποία δεν απαντώ. Οχι επειδή είναι δύσκολη, απλώς δεν απαντώ όταν τα παιδιά με ρωτάνε αν υπάρχει Θεός. Δεν απαντώ επειδή θεωρώ ότι δεν συνδέεται με αυτά που λέω. Και όταν με ρωτάνε αν πιστεύω στον Θεό, τους λέω ότι αυτό είναι δική μου υπόθεση. Δεν έχει καμία σχέση με αυτό που κάνω».